اتحاد و همبستگی در سیره نبی اکرم (ص)
قرآن یکی از آداب معاشرت و زندگی، روحیّه هماهنگی و همبستگی است. زمانی که مردم بخواهند زندگی خوبی در اجتماع داشته باشند و تحوّلات عظیمی در شئون مختلف زندگی به وجود آورند، باید اجتماعی زندگی کنند، اجتماعی فکر کنند و تصمیم بگیرند و اجتماعی عمل کنند؛ چراکه بشر بدون تعاون و اجتماع نمی‌تواند به زندگی خود ادامه دهد و تا افراد جامعه با یکدیگر متّحد نشوند، موفقیّتی نصیبشان نخواهد شد. در اسلام نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در راستای دعوت و پیشبرد اسلام و تشکیل جامعه‌ای اسلامی، می‌بایست اصل اتحاد و همبستگی در جامعه برقرار کنند. از این رو موضوع اتحاد و همبستگی یکی از مهم‌ترین اهداف و دغدغه‌ها در سیره اجتماعی رسول خدا بوده است.در نوشتار حاضر این موضوع بیشتر تبیین شده است.
وحدت و همبستگی در سیره رسول خدا (ص)
پیامبر اکرم (ص) در حیات سیاسی و اجتماعی اقدامات بسیاری در راستای اتحاد و هبستگی انجام داد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. پیمان نامه‌ها
رسول خدا (ص) در دوران نبوتشان پیمان‌هایی از مسلمانان گرفتند که یکی از مهم‌ترین اصل‌های آن، اعلام همبستگی و اطاعت از شخص پیامبر بود. ازجمله این پیمان‌ها، بیعت عقبه اول و دوم بود که در سال دوازدهم و سیزدهم بعثت با عده‌ای از مردم یثرب که تازه مسلمان شده بودند، در شهر مکه منعقد شد.(1) پس از آنکه رسول خدا به مدینه هجرت کردند؛ چندین پیمان مهم از جانب ایشان منعقد گردید. از جمله این پیمان‌ها، عقد اخوت میان مهاجر و انصار بود. چند ماه پس از هجرت، پیامبر به اصحاب خود فرمود: «تَآخوا فی الله أخَوَین أخوین: در راه خدا، دوتا دوتا با یکدیگر برادر شوید.»(2) این پیمان میان نزدیک به صد نفر از مهاجر و انصار بسته شد. از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها، زدودن غربت و تنهائی مهاجران و جایگزین کردن پیوند ایمانی به جای پیوندهای قومی و نژادی، از جمله اهداف عقد اخوت شمرده شده است. این پیمان نامه‌ها همیشه میان افراد مسلمان نبود؛ بلکه بسیاری از این پیمان‌ها فراتر از آن بود و حضرت با اعلام همبستگی میان مسلمانان و قبایل اطرف مدینه، درصدد بودند تا علاوه بر یک پیمان دینی از جهت منطقه‌ای نیز نوعی اتحاد و هماهنگی برقرار کنند، چراکه با توجه به حضور قبایل و طوایف متعددى که در مدینه و اطراف آن زندگى مىکردند؛ هنوز سنت‌هایی از عصر جاهلى و یا اختلافاتی دیده می‌شد که ریشه در گذشته داشت؛ از سوی دیگر حضور قبایل یهودى نیز زمینههاى تازه‌ای برای ایجاد اختلاف فراهم می‌کرد.
با توجه به این شرایط، رسول خدا برای تشکیل یک دولت اسلامی، در قدم اول می‌بایست این اختلافات را حل و فصل کنند. ازاین رو پیمانی میان همه مردم مدینه اعم از مسلمان و غیرمسلمان که یهودیان ساکن مدینه را شامل مىشد، منعقد گردید.(3)
مهم‌ترین پیمان‌های عصر نبوی
الف) بیعت رضوان یا شجره: بیعت پیامبر با مسلمانان در راه ورود به مکه در سال ششم هجرت.(4)
ب) صلح حدیبیه: پیمانی میان پیامبر و مشرکان مکه در سال ششم هجری.(5)
ج) صلحنامه ثقیف: پیمانی در سال نهم میان پیامبر و قبیله ثقیف ساکن در طائف.(6)
د) پیمان با مسیحیان نجران: پیمانی که پس از خودداری آنها از مباهله، بین پیامبر و مسیحیان نجران صورت گرفت.(7)
2. مبارزه با عوامل اختلاف‌زا
از دیگر اقدامات پیامبر(ص)مقابله با عواملی بود که منجر به اختلاف میان مسلمانان می‌شد. مانند:
الف) تخریب مسجد ضرار: هرچند مساجد و عبادتگاه‌ها از جمله اماکن مقدس و دارای جایگاه ویژه‌ای هستند؛ اما اگر ساخت و ساز مسجدی با انگیزه‌های منافقانه صورت گرفته باشد، بشدت با آن مبارزه و مقابله صورت می‌گیرد. ازاین رو، مسجد ضرار که با هدف و انگیزه ضربه زدن به انسجام مسلمانان، تأسیس و پایه گذاری شده بود، به دستور خداوند ویران شد تا از یک سو عامل نفاق نابود شود و از سوی دیگر ارزش و جایگاه انسجام و همبستگی بیان گردد. قرآن می‌فرماید: «کسانی که مسجدی ساختند برای زیان رساندن (به مسلمانان) و (تقویت) کفر و تفرقه‌افکنی میان مؤمنان و به عنوان کمینگاه برای کسی که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود....» (8)
ب) مبارزه با نژادپرستی: قبل از ظهور اسلام، مسائل قومی، نژادی، زبانی و... بشدت مطرح بود و در صحنه‌های مختلفی ظهور می‌کرد، ولی پیامبر اکرم مبارزه جدی علیه مسائل قومی و نژادی را، که عامل عمده اختلاف و تفرقه به حساب می‌آمد، سازماندهی کرد و فرمود: «هیچ قومی بر اقوام دیگر، هیچ نژادی بر نژادهای دیگر و... فضیلت و برتری ندارد؛ چرا که همه از نسل آدم و حوا هستند و آدم نیز از خاک خلق شده است. تنها تقوا و پاکدامنی است که باعث فضیلت و کرامت انسان‌ها می‌شود: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ»(9)
ج) جانشینی امیرالمؤمنین(ع) در جنگ تبوک: پس از آنکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تصمیم به نبرد با رومیان گرفتند؛ برخی از منافقان مدینه از حضور در سپاه سر باز زدند و یا کوشیدند تا در دل مسلمانان نسبت به نتیجه نبرد با روم، هراس بیندازند و میان آنها اختلاف ایجاد کنند. در این راستا پیامبر امیرالمؤمنین را به جانشینی خودش در مدینه منصوب کرد و فرمود: «مدینه جز با من یا تو سامان و صلاح نخو اهد یافت.»(10)
3. وحدت و انسجام در مسائل عبادی
در بین احکام عبادی و دستورات الهی، مردم موظف هستند اعمالی چون نماز جمعه و حج را به صورت جمعی انجام دهند. در اسلام نسبت به اجتماع مسلمانان در برخی اعمال عبادی، مانند نماز جماعت تأکید شده است. این اجتماعات نه تنها مظهر شکوه و عظمت اسلام است؛ بلکه اتحاد و همبستگی مسلمانان را نشان می‌دهد. همچنین سخنانی که از رسول خدا در سفارش به اتحاد و همبستگی مسلمانان وارد شده و یا حتی تعبیر امت در کلام حضرت که بر همه پیروانشان اطلاق می‌شود، خود نشان از یک اتحاد فکری مذهبی در میان مسلمانان دارد.
پی نوشت‌ها:
1. ابن هشام، ابومحمد عبدالملک، السیره النبویه، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج1، ص431.
2. همان، ص505.
3. همان، ص501.
4. همان، ص315.
5. همان، ص317.
6. همان، ص541.
7. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، انتشارات ناصرخسرو، بی‌تا، ج۲، صص۷۶۳-۷۶۲.
8. توبه، آیه 107.
9. حجرات، آیه 13.
10. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق، ج1، ص155.
سید کاظم فلاح زاده