سه‏ گونه دشمن برای انسان‏

نفس انسان که دشمن انسان است، چگونه دشمنی است؟ آیا دشمن‏ بودن نفس انسان با انسان به معنی این است که احساسات کینه‏‌توزانه با انسان دارد؟ یا فقط می‌خواهد به هوا و میل خودش رفتار کند ولی همین که می‌خواهد به هوا و میل خودش رفتار کند، نتیجه‌اش رفتاری دشمنانه خواهد بود؟ دومی صحیح است. 
این است که قرآن می‌فرماید: «فَاحْذَروهُمْ» بترسید و احتیاط کنید از دشمنی این دشمن‌ها. آن دشمنی که ‏با چهره دشمنانه با انسان رو‌به‌رو می‌شود خطرش کمتر است از دشمنی که با چهره دشمنانه رو‌به‌رو نمی‌شود و حتی با قصد دشمنی هم رو‌به‌رو نمی‌شود. 
از این‌جا معلوم می‌شود که انسان سه‏‌گونه دشمن می‌تواند داشته باشد:
دسته اول دشمنانی هستند که با قصد دشمنی و با چهره دشمنی با انسان رو‌به‌رو می‌شوند که دشمن‌های آشکار و علنی هستند.
دسته دوم دشمنانی هستند که با قصد دشمنی و با چهره دوستی با انسان رو‌به‌رو می‌شوند. مسلّماً خطر دوستان منافق برای انسان از خطر دشمنان آشکار بیشتر است.
دسته سوم کسانی هستند که با چهره دوستی می‌آیند و با قصد دوستی هم می‌آیند ولی رفتارشان و تقاضاهایشان به گونه‌ای است که از تیرباران کردن یک دشمن، بیشتر و بالاتر است. 
گاهی مادر انسان ضررش برای انسان از هر دشمنی بیشتر و بالاتر است. مادر با چهره دوستی و با قصد دوستی، با فرزندش رفتاری می‌کند که دشمن آن‏گونه رفتار نمی‌کند.
یک امر کوچک را به عنوان مثال عرض می‌کنم: در بین‏ الطلوعین پدر می‌خواهد فرزندش را برای نماز بیدار کند. مادر به پدر می‌گوید: آیا دلت می‌آید بچه‌ات را از این خواب خوش بیدار کنی؟ دلش برای این فرزند می‏‌سوزد و می‌خواهد به او مهربانی کند و او را ناراحت نکند و لذا او را برای نماز بیدار نمی‌کند. این مادر دشمنی است که با قصد دوستی سراغ فرزند خود آمده است. 
پس معلوم می‌شود خطر دشمنی که با چهره دوستی و با قصد دوستی می‌آید و آنچه را که بر ضرر انسان است می‌خواهد، از خطر کافر و حتی منافق بیشتر است.
لهذا قرآن در این آیه (تغابن/۱۴) خطر این‏جور دشمن‌ها را به انسان گوشزد می‌کند، دشمنی که با چهره دوستی و با قصد دوستی با انسان مواجه می‌شود.
استاد شهید مطهری، آشنایی با قرآن، ج۷، صص۲۰۳-۲۰۲