نگاهی به زندگی پر بار علمی و خدمات پروفسور «سید محمود حسابی»
پروفسور «سید محمود حسابی» با سه نسل کار و تلاش خستگی‌ناپذیر به تربیت هفت نسل استاد و دانشجو پرداخت که بسیاری از آنها از اساتید بنام دانشگاه‌های ایران و پیشرفته‌ترین مراکز علمی جهان هستند.
پروفسور سید محمود حسابی، در سال 1281 (ه.ش)،
از پدر و مادری تفرشی، در تهران زاده شد. پس از سپری نمودن چهار سال، از دوران كودكی در تهران، به همراه خانواده (پدر، مادر و برادر)، عازم شامات گردید. در هفت سالگی، تحصیلات ابتدائی خود را، در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن، در مدرسه كشیش‌های فرانسوی، آغاز كرد، و هم‌‌زمان، توسط مادر فداكار، متدین و فاضله خود (خانم گوهرشاد حسابی)، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی، قرار گرفت.
استاد، قرآن كریم را، حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشت. دیوان‌حافظ را نیز از بر داشته، و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام، اشراف كامل داشت. شروع تحصیلات متوسطه وی مصادف با آغاز جنگ جهانی اول، و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل، در منزل، برای ادامه، به كالج آمریكایی بیروت رفت، و در سن هفده‌سالگی، لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی لیسانس بیولوژی، و پس از آن، مدرك مهندسی راه و ساختمان را، اخذ نمود.
در آن زمان، با نقشه‌كشی و راه‌‌سازی، به امرار معاش خانواده، کمك می‌كرد. استاد، همچنین، در رشته‌های پزشكی، ریاضیات و ستاره‌شناسی، به تحصیلات آكادمیك پرداخت.
شركت راه‌‌سازی فرانسوی، كه محمودحسابی در آن، مشغول به كار بود، به پاس قدردانی از زحماتش، وی را برای ادامه تحصیل، به كشور فرانسه اعزام‌كرد، و بدین ترتیب، در سال 1924 (م) به مدرسه عالی برق پاریس وارد و در سال 1925 (م) فارغ‌التحصیل شد. هم‌‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی فرانسه، مشغول به كار گردید، و پس از پایان تحصیل در این رشته، كار خود را، در معادن آهن شمال فرانسه، ومعادن زغال سنگ ایالت «سار» آغاز كرد. سپس، به دلیل وجود روحیه علمی، به تحصیل و تحقیق، در دانشگاه سوربن، در رشته فیزیك پرداخت، و در سال 1927 (م)، در سن بیست و پنج سالگی، دانش‌‌نامه دكترای فیزیك خود را با ارائه رساله‌ای، تحت عنوان «حساسیت سلول‌‌های فتو الكتریك»، با درجه عالی، دریافت كرد. استاد، با شعر و موسیقی سنتی ایران، و موسیقی كلاسیك غرب، به خوبی آشنایی داشتند، و در چند رشته ورزشی، موفقیت‌‌هایی كسب نمود كه از آن میان می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا اشاره نمود. از جمله دستاوردهای عمر پربار استاد، و مشاغلی كه در مسند آن، خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه نمود، می‌توان به چند نمونه اشاره كرد: مأموریت وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه)، برای تهیه اولین نقشه‌برداری علمی، فنی و مهندسی‌كشور (تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر) (1306 ه. ش)، تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن (1307 ه. ش)، تأسیس دارالمعلمین عالی، و تدریس درآن (1307 ه. ش)، ساخت اولین رادیو در كشور (1307 ه. ش)، تأسیس دانش‌‌سـرای عالی و تدریس در آن (1308 ه. ش)، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران (1310 ه. ش)، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران (1310ه. ش)، تعیین ساعت ایران (1311 ه. ش)، تأسیس اولین بیمارستان خصوصی، در ایران، به نام «بیمارستان گوهرشاد» (به یاد مادر گرامیشان) (1312 ه. ش)، مأمور وزارت راه، برای ساخت راه تهران به شمشك، جهت معادن زغال‌سنگ (1312 ه. ش)، پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران، و تأسیس دانشكده فنی (1313 ه. ش) و ریاست آن دانشكده تا (1315 ه. ش) و تدریس در آن، تأسیس دانشكده علوم، و ریاست آن دانشكده از (1321 تا 1327، و از 1330 تا 1336 ه. ش)، و تدریس در گروه فیزیك آن دانشكده، تا واپسین روزهای عمر، تأسیس مركز عدسی‌سازی- دیدگانی- اپتیك كاربردی، در دانشكده علوم دانشگاه تهران، مأموریت خلع ید، از شركت نفت انگلیس، در دولت دكتر مصدق، اولین رئیس هیئت‌‌‌مدیره و مدیرعامل شركت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دكتر مصدق(1330 ه. ش)، پایه‌گذاری مدارس عشایری، و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران (1330 ه. ش)، مخالفت با طرح قرارداد ننگین كنسرسیوم، و كاپیتولاسیون در مجلس، مخالفت با عضویت دولت ایران، در قرارداد سنتو «پاكت بغداد» در مجلس، پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران (1330 ه. ش)، پایه‌گذاری مركز تحقیقات، و رآكتور اتمی دانشگاه تهران، تأسیس سازمان انرژی اتمی، و عضو هیئت دائمی كمیته بین‌المللی هسته‌ای (1330، 1349 ه. ش)، تدوین قانون استاندارد، و تأسیس مؤسسه استاندارد ایران (1333هـ.ش)، تأسیس اولین رصدخانه نوین در ایران، تأسیس اولین مركز مدرن تعقیب ماهواره‌ها، در شیراز (1335 ه. ش)، پایه‌گذاری مركز مخابرات اسدآباد همدان (1338
ه. ش)، تشكیل و ریاست كمیته پژوهشی فضای ایران، و عضو دائمی كمیته بین‌المللی فضا (1360 ه. ش)، تأسیس انجمن موسیقی ایران، مؤسس، و عضو پیوسته فرهنگستان زبان ایران از (1349 ه. ش) تا آخرین روزهای فعالیت. فعالیت در دو نسل كاری، و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو، از خدمات ارزنده پروفسور حسابی، به شمار می‌رود، و در همین راستا، وی از سال (1350 ه. ش) به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران، شناخته شد. استاد، به چهار زبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی مسلط بود، و به زبان‌‌های: سانسكریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، تركی و ایتالیایی اشراف داشت. دكتر حسابی به ایران، فرهنگ و ادب و اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق می‌ورزید، و گذشته از سفر به كشورهای متعدد عالم، به سراسر ایران سفر كرده بود، و از این مسافرت‌‌های پربار داخلی و خارجی، یادداشت‌ها و سفرنامه‌های بسیاری به جای نهاد. در زمینه تحقیق علمی 25 مقاله، رساله و كتاب از استاد به چاپ رسیده است. تئوری «بی‌نهایت بودن ذرات» ایشان در میان دانشمندان و فیزیك‌‌دانان جهان شناخته شده است. نشان «اوفیسیه دولا لژیون دونور» و همچنین نشان «كوماندور دولا لژیون دونور»، بزرگ‌ترین نشان‌‌های كشور فرانسه به ایشان اهدا گردید. استاد، تنها شاگرد ایرانی پروفسور انیشتین بوده، و در طول زندگی، با دانشمندان تراز اول جهان، نظیر شرودینگر، بورن، فرمی، دیراك، بوهر،... و با فلاسفه و ادیبانی همچون آندره ژید، برتراند راسل، و... تبادل نظر داشته است. پروفسور حسابی، از سوی جامعه علمی جهان، به عنوان «مرد اول علمی جهان» (1990 م) برگزیده شد و در كنگره «شصت سال فیزیك ایران» (1366 ه. ش) ملقب به «پدر فیزیك ایران» گردید. پروفسور حسابی در 12 شهریور 1371 (ه. ش)، در بیمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبی بدرود حیات گفت. مقبره استاد، بنا به خواسته وی، در زادگاه خانوادگی، در شهر دانشگاهی تفرش، قرار دارد.
منبع: بنیاد پروفسور حسابی