ارتباط ناهنجاری‌های اجتماعی با حــرام‌خـواری (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: چه‌مقدار می‌توان ناهنجاری‌های اجتماعی را به مال و غذای حرام مربوط دانست؟ چون برخی تا از معضلات اجتماعی صحبت می‌شود می‌گویند لقمه‌ها خراب شده و شکم‌ها از حرام پر شده است!
پاسخ: در آموزه‌های دینی، غذای حرام به عنوان یکی از عوامل مهم در بروز ناهنجاری‌ها، مصیبت‌ها و مشکلات در زندگی فرد و اجتماع مطرح شده است. این باور وجود دارد که مصرف مال حرام، چه از طریق کسب‌و‌کار نامشروع و چه از راه تصرف در اموال دیگران، تأثیرات منفی بر روح و روان انسان می‌گذارد و زمینه‌ساز بروز مشکلات و گرفتاری‌ها در دنیا و آخرت می‌شود. قرآن، حرام‌خواری را یکی از بدترین کارها معرفی کرده است. چنان‌که می‌فرماید: «بسیاری از آنان را می‌بینی که در گناه و تعدّی و خوردن مال حرام، شتاب می‌کنند! چه زشت است کاری که انجام می‌دادند!»(1) خداوند متعال در این آیه یکی از صفات یهودیان را خوردن مال حرام بیان می‌کند. پس غیر از تحصیل گناه و ستم کاری، به حرام‌خواری هم عادت داشتند.
قساوت قلب و مقابله با اولیای الهی و امامان
یکی از ناهنجاری‌هایی که در عالم زیاد است مسئله قساوت قلب و سنگدلی است که زمینه انواع و اقسام جنایات است. یکی از عوامل مهم قساوت قلب همین مال حرام است. در کربلا سیدالشهدا(ع) یکی از عواملی که برای انحراف لشکریان مقابل شمرده است همین حرام‌خواری است: «کُلُّکُمْ عَاصٍ لِأَمْرِی غَیْرُ مُسْتَمِعٍ قَوْلِی فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیْلَکُمْ أَلَا تُنْصِتُونَ أَلَا تَسْمَعُون؛ همه شما (به علّت مخالفت با من) گناهکارید و گوش شنوایی برای سخنان من ندارید. شکم‌های شما از حرام پر شده و در نتیجه بر دل‌های شما مهر زده شده (و سخن حق در دل شما نفوذ نمی‌کند). وای بر شما! آیا ساکت نمی‌شوید؟! آیا گوش فرا نمی‌دهید؟!»(2) با دقت در این سخنان نورانی امام حسین(ع) درباره موضوع مورد بحث، به این نتیجه می‌رسیم که تغذیه حرام و پذیرش هدایای نامشروع و خلاصه، زندگی کردن با مال حرام آثار منفی فراوانی از نظر روحی و معنوی در زندگی دنیوی و اخروی انسان باقی می‌گذارد.
سستی در عبادات و کارهای خیر بر اثر حرام‌خواری
حرام‌خواری مهم‌ترین عامل و زمینه‌ساز کاهلی و سستی در عبادت و در نهایت ترک آن است، افرادی که از راه ریا، رشوه، قمار، گران‌فروشی، احتکار، شراب‌فروشی، مواد‌مخدر و تصرف در اموال مردم، شکم خود و خانواده را سیر می‌کنند، دین و دنیای خود را تباه می‌کنند. چنین افرادی دیگر میلی به عبادت نخواهند داشت و دوری از خدا انسان را به هر بزهکاری یا فساد نزدیک می‌کند.
دشمنی و بغض و روابط ناسالم با دیگران
از اثرات منفی و بزرگ‌ترین ناهنجاری‌های جوامع، وجود خشونت و خشم و دشمنی بین مردم و شهرها و کشورهاست. قرآن می‌گوید یکی از عوامل این دشمنی شیطان است که از این طریق حرام‌خواری به هدف خود می‌رسد: «همانا شیطان مىخواهد با شراب و قمار میان شما دشمنى و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمىدارید.»(3)
عوامل دیگر ناهنجاری‌ها
نکته مهم این است این اثرات و ناهنجاری‌ها تنها علتش لقمه حرام نیست. یکی از عواملش لقمه حرام است. عوامل دیگری مانند محیط و اطرافیان ناصالح، تصمیمات و گناه‌های دیگر و... هم تاثیرگذار است. بنابراین نباید تصور شود اگر جایی ناهنجاری بود حتما حرام‌خواری اتفاق افتاده یا اگر کسی حلال‌خور بود دیگر هیچ مشکل و ناهنجاری نخواهد دید و نخواهد داشت. آنچه بیان شد اثرات لقمه حرام مانند دزدی کردن، مال‌یتیم خوردن، معامله ربوی، کم‌فروشی و احتکار و... است. اما اساساً مراقبت نسبت به مال حرام و لقمه، دلیل نمی‌شود که انسان به هر لقمه‌ای شک کند مثلاً برخی افراد بی‌حجاب یا بی‌نمازند ولی از کجا معلوم که فرد بی‌نماز، کسب‌و‌کارش هم حتماً حرام باشد؟ این امر ممکن است انسان را به سوی سوء‌ظن سوق دهد.
برای مطالعه بیشتر:
- نقش غذای حلال و حرام در انسان در آیات و روایات و حکایات، اثر نعمت‌الله حسینی.
پی نوشت‌ها:
1. مائده، آیه 62. 2.مجلسى، محمد‌باقر، بحار‌الأنوار، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 45، ص 8. 3. مائده، آیه 91.
محمدهادی خالصی