خطر آموزش چند ساعته در استخر و غرق شدن در آب‌های آزاد
تارا وحیدی
همین که فامیل در ساحل زیراندازی انداخته و اتراق می‌کنند، بادی به گلو انداخته و می‌گوید: «مدرک شنا دارم و می‌توانم بیشتر از خط افق شنا کنم.» همه غرولندکنان سعی می‌کنند او را از این تصمیم برحذر بدارند، اما غره شدن به یک آموزش چندساعته در استخر او را به کام مرگ سوق می‌دهد. شنا می‌کند و شنا می‌کند تا از دیدرس همراهانش در ساحل کاملاً محو می‌شود.
نیم ساعتی که خبری از او نمی‌شود، جمع دلهره می‌گیرد و قایق نجات‌غریق در پی‌اش می‌رود. از منطقه مجاز شنا هم فراتر رفته است.
دقایقی بعد پیکر بی‌رمقش را به آغوش خانواده باز می‌گردانند. یکی از نجات‌غریق‌ها می‌گوید: «زیر آبی، فراتر از خط مجاز، شنا می‌کرد. خوب که سرش به بدنه موتور قایق نخورد! هنوز هم نمی‌خواست برگردد. با زور و ضرب برش گرداندیم.»
تجربه نشان داده هر جا آموزش و اطلاع‌رسانی تقویت شده، میزان حوادث به طور محسوسی کاهش یافته است. هادی سلیمی مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان گیلان، تاکنون ۳۵ نفر در سواحل استان از خطر مرگ نجات یافته‌اند و ۳ هزار و ۲۵۴ نفر خدمات درمان سرپایی دریافت کرده‌اند. در بخش آموزش‌های میدانی نیز ۱۱ هزار و ۷۸۸ نفر تحت پوشش قرار گرفته‌اند و بیش از ۱۰ هزار و ۴۸۸ نفر از خدمات آگاهی‌بخشی جمعیت هلال‌احمر بهره‌مند شده‌اند.
شنا در آب‌های آزاد غواص می‌خواهد
بهمن پرورش غواص کرد کرمانشاهی است که به جادوگر آب‌ها شهرت یافته است. بیشتر شهرت بهمن پرورش به‌خاطر فداکاری و شجاعت و مهارت او در نجات غرق‌شدگان و کوهنوردان گردشگر در سرتاسر ایران است. او بالغ بر ۱۰۰ جسد افراد غرق شده در دریاهای مازندران و خلیج‌فارس را پیدا و به خانواده‌هایشان بدون هیچ‌گونه منافع مالی تحویل داده است.
وی در پاسخ به این سؤال که میانگین سنی افرادی كه نجات داده‌اید چقدر است؟ می‌گوید: «بیشتر افراد غرق شده كه تاكنون موفق به نجات آنها شده‌ام و یا پیكرهای افراد غرق شده بین 17 تا 25 سال و عموماً مرد بوده‌اند. آب‌های آزاد كمینگاه مرگ است و اگر خانواده‌ها بدانند تاكنون پیكر چه جوان‌های ورزشكار و شناگران قهاری را از قعر آب‌ها بیرون کشیده‌ام، هیچ‌وقت به فرزندان خود اجازه نخواهند داد در مسیر این آب‌ها شنا كنند.»
این غواص امدادگر که معتقد است بین شناگری و غواصی زمین تا آسمان تفاوت است. وی درباره دلیل اصلی غرق شدن در آب‌های آزاد به گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از مشهودترین دلایل این است که افراد خیال می‌کنند بین شنا در استخر با شنا در آب‌های آزاد تفاوت چندانی وجود ندارد، درحالی‌که دقیقاً اشتباه فکر می‌کنند. با آموزش چندساعته شنا در استخر و حتی در صورت داشتن مدرک شناگری نمی‌توان ژست غواصی گرفت و برای شنا در آب‌های آزاد غره شد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «خطای دید خانواده‌های غریق‌ها یکی از دلایل دیر پیداشدن آنها بوده است که اگر خانواده‌ها دچار این خطا نمی‌شدند، ممکن بود غریق‌ها زودتر و یا حتی زنده از آب خارج شوند.»
نجات‌غریق با ربات ناجی یار و پهپاد نجاتگر
هادی سلیمی مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان گیلان می‌گوید: «نگاه ما در حوزه سواحل، نگاهی آموزشی، پیشگیرانه و مسئولانه است.»
سلیمی در ادامه با استناد به آمار موجود توضیح می‌دهد: «طی دو سال گذشته، با ورود جمعیت هلال‌احمر به حوزه سواحل، میزان غرق‌شدگان کاهش چشمگیری یافته است. در سال پایه، قبل از ورود ما ۵۰ درصد از موارد منجر به مرگ می‌شد، اما در سال اول این عدد به ۷۵ درصد و سال گذشته به ۶۵ درصد کاهش رسید. سال گذشته فقط ۱۳ مورد غرق‌شدگی در استان گزارش شد که ۱۲ مورد آن در ساعات غیرمجاز شنا رخ‌داده بود.» وی همچنین از همکاری ویژه با منطقه آزاد انزلی خبر داده و ادامه می‌دهد: «منطقه آزاد انزلی امسال با جدیت و نگاه مسئولانه وارد عمل شده و با پشتیبانی این منطقه، برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و امدادی گسترده‌ای در سواحل اجرا شده است. رادیو دریا با همکاری صداوسیما مرکز گیلان و با ۷۲ برنامه آموزشی و فرهنگی، فعالیت خود را آغاز کرده است.»
مدیرعامل هلال‌احمر استان گیلان به آموزش‌های کمک‌های اولیه نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «شعار ما این است که هر خانواده ایرانی، یک امدادگر. آموزش احیای قلبی ریوی به شهروندان از مهم‌ترین اولویت‌های ماست، چرا که نجات جان در دقایق نخست حادثه ممکن است تنها به حضور یک فرد آموزش‌دیده وابسته باشد.»
وی با تأکید بر اهمیت کودکان و سالمندان در برنامه‌ریزی‌های ساحلی می‌افزاید: «فضاهای دوستدار کودک در سواحل ایجاد شده و تاکنون بیش از ۷۰۰ کودک از خدمات این فضاها بهره‌مند شده‌اند. خوشبختانه در سال جاری هیچ حادثه‌ای برای کودکان در سواحل غربی گزارش نشده است.»
مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان گیلان از بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای ارتقای ایمنی سواحل این استان خبر داده و تأکید می‌کند: «با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، سال گذشته برای نخستین‌بار ربات ناجی یار به‌صورت آزمایشی در سواحل گیلان مستقر شد.» وی با اشاره به نحوه عملکرد این ربات می‌افزاید: «در صورت بروز حادثه، نخستین نیاز فرد در حال غرق شدن یک بویه نجات (فوم فشرده و نرم) است؛ ربات نجاتگر با هدایت کنترل‌گر مستقر در ساحل، به‌سرعت به سمت فرد حادثه‌دیده حرکت می‌کند و توانایی نجات همزمان دو نفر را دارد.»
سلیمی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «امسال قصد داریم ضمن رفع ایرادها، تعداد این ربات‌ها را افزایش دهیم. همچنین استفاده از پهپاد نجاتگر نیز در دستور کار قرار دارد؛ پهپادی که با پرواز بر فراز سواحل، شرایط را رصد کرده و در صورت مشاهده خطر غرق‌شدگی، هشدارهای لازم را به مسئولان ساحل اعلام می‌کند.»
موج شکافنده چیست؟
تعریف ساده‌اش این است: جریان‌های نیرومند و باریکی که خلاف جهت موج‌های معمولی به سمت عمق حرکت می‌کنند و شناگران را به چالش می‌کشند. اما چرا خطرناک‌اند؟ چون نشانه‌های ظاهری ندارند، شناگران فکر می‌کنند، ضعیف هستند و این امواج را دست‌کم می‌گیرند.
از طرفی پراکندگی سواحل مازندران به‌ویژه در منطقه‌هایی مانند بابلسر، سرخ‌رود، تنکابن، رامسر و نوشهر بیشترین خطر را دارند، خصوصاً در عمق‌های ناگهانی و تغییرات توپوگرافی بستر دریا. نقی کریمیان رئیس هیئت نجات‌غریق مازندران می‌گوید: «از ۱۰ خرداد که طرح آغاز شد تا اوایل مرداد بیش از ۲۰۰ نفر از موج‌های قوی و شکافنده نجات یافتند، ولی افرادی هم جان خود را از دست دادند و بیشتر قربانیان کسانی بودند که از فن شنا بی‌خبر بودند، هشدارها را جدی نگرفتند و به مناطق ممنوعه وارد شدند.» او تأکید می‌کند بسیاری از مردم حتی با وجود تابلوها و توصیه‌ها، وارد آب می‌شوند، چون فکر می‌کنند روز آرام است و کنترل دارند، ولی جریان زیرسطحی بی‌رحمانه است.
طرح سالم‌سازی دریا از خرداد اجرا شد تا با استقرار بیش از هزار ناجی غریق در بیش از ۷۳۰ نقطه حادثه‌خیز، ایمنی را افزایش دهد؛ طرحی که با چالش‌هایی، چون فقدان متولی واحد و بودجه مستقل مواجه است. مسئولین هواشناسی در روزهای مواج، هشدارهای سطح نارنجی صادر کردند، اما بسیاری افراد به‌دلایلی مانند تفریح، زمان پایان کار ناجیان یا ورود غیررسمی، دریا را نادیده گرفتند.
کریمیان در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «کنترل سواحل از لحظه ورود مسافران به مازندران باید به‌طورجدی انجام شود، چرا که بسیاری از مسافران از ویژگی‌های دریای مازندران و خطرات آن آگاهی کافی ندارند.»
آموزش عمومی مبانی موج شکافنده در مدارس
درست وقتی که آفتاب تابستانی بر شن‌های داغ ساحل می‌تابد و صدای خنده کودکان با بوی ذرت مکزیکی درهم می‌آمیزد، موجی بی‌رحم از دل دریا بلند می‌شود. موجی که نه هشدار می‌دهد، نه رحم می‌کند.
هفته گذشته، باز هم دریای خزر قربانی گرفت؛ قربانی بی‌احتیاطی و ناآگاهی. خانواده‌هایی را دیدیم که عزادار شدند، و با کارشناسانی که با تشکیل جلسات در استانداری مازندران که سال‌هاست فریاد می‌زنند: «موج شکافنده را جدی بگیرید.» هم صحبت هستیم. چیزی فراتر از یک فصل است. به‌خصوص در استان‌هایی مانند مازندران و گیلان، تعطیلات تابستانی برای بسیاری مساوی است با سفر به دریا، موج، شن، تفریح و البته گاهی... غم. آمار قربانیان غرق‌شدگی در دریای خزر در سال‌های اخیر، عددی نگران‌کننده است؛ به‌ویژه در ماه‌های تیر و مرداد که مسافران بیشتر و شرایط جوی نامتعادل‌تر است. یکی از مهم‌ترین عوامل این حوادث، پدیده‌ای طبیعی و خطرناک به نام موج شکافنده است که کمتر کسی درباره آن اطلاع دقیق دارد. نجات‌غریق‌ها، خانواده‌های داغدار، مسافران و کارشناسان پرده از ابعاد نادیده‌گرفتن این فاجعه برداشته‌اند، اما همچنان گوش‌هایی بدهکار نیست. آموزش عمومی مبانی موج شکافنده در مدارس، شبکه‌های اجتماعی و رسانه ملی ضرورتی اساسی است و هشدار قوی‌تر شامل نصب تابلوهای تصویری، نوار حفاظتی و علائم چندزبانه در سواحل پر گردشگر باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. هماهنگی نهادها و تعیین متولی واحد برای طرح سالم‌سازی دریا، تأمین بودجه و ساماندهی شعاع عمل برای ناجیان غریق. در کنار اجرای آزمون نجات‌غریق محلی، فراهم آوردن امکانات امدادی و آموزش ابتدائی به مسافران هنگام ورود به ساحل نیز می‌تواند به افزایش آگاهی مسافران کمک‌کننده باشد.
بر اساس گزارش هلال‌احمر، سه نوجوان غیربومی در ساحل رامسر در منطقه‌ای حادثه‌خیز و ممنوعه مشغول شنا بودند که موج کششی آنها را به عمق برد. این افراد در اردوگاهی حضور داشتند، و هشدار دیده بودند، اما از شدت نامرئی‌بودن خطر غافل بودند.
رسیدگی به ایستگاه‌های تفرجگاه‌ها
و توجه به جان شناگران
موج شکافنده دشمنی نامرئی است، اما با شادی تابستانی ما همزاد است. تنها راه نجات جذب آگاهی، پرهیز از بی‌توجهی، و مسئولیت‌پذیری و کمک به اجرای طرح سالم‌سازی دریاست و این زمانی حاصل می‌شود که هر ما گوش کنیم، بیاموزیم و عمل کنیم.
دکتر یونسی استاندار مازندران می‌گوید: «مسئولیت امنیت جانی مسافران و بومیان با ماست و باید سواحل را به طور مؤثر مدیریت کنیم. اکثر غرق‌شدگی‌ها در خارج از طرح‌های مشخص و خارج از ساعت مجاز رخ‌داده است.»
استاندار مازندران با تأکید بر برقراری کشیک شبانه بعد از ساعت ۸، دستور داد که تمام تجهیزات لازم از سوی دستگاه‌های مربوطه به هلال‌احمر و نجات‌غریق تحویل داده شود.
وی همچنین به دغدغه‌های اعضای ستاد درباره ویلاداران و پلاژداران بخش خصوصی اشاره کرده و می‌گوید: «از ۴۲۳ نقطه خصوصی در سواحل، ۱۰۰ نیروی نجات‌غریق مستقر شده‌اند که البته دولتی هستند و باید نظارت دقیقی بر این بخش‌ها اعمال شود.» وی با اشاره به آمار نقاط بخش خصوصی در سواحل می‌افزاید: «باید ۶۰ درصد از ناجیان غریق را بخش خصوصی تأمین کنند، لذا تمام نقاط بخش خصوصی باید به‌سرعت به نجات‌غریق اقدام کنند و در صورت عدم همکاری فعالیت‌های آنها تعطیل خواهد شد. همچنین باید به نظارت و رسیدگی به ایستگاه‌های تفرجگاه‌ها توجه ویژه‌ای شود تا امنیت جانی مردم تأمین گردد.»
استاندار در ادامه به آمار غرق‌شدگی‌ها اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «۹۷ درصد غرق‌شدگی‌ها در خارج از طرح‌های مشخص و ۶۰ درصد آنها غیربومی بوده‌اند که به دلیل عدم آگاهی و عدم مهارت در فنون شنا اتفاق افتاده است.»
وی از ۴۵ مجتمع اقامتی دولتی خواست تا قوانین استان را رعایت کنند و هشدار داد که در صورت عدم رعایت، برخورد خواهد شد.
دکتر یونسی به میزان ورود مسافران اشاره کرده و می‌گوید: «از اول تیر تا شهریور سال گذشته، ۳۵ میلیون شب اقامت ثبت شده است، ولی این آمار تاکنون اواسط مرداد به ۲۸ میلیون شب اقامت رسیده، این نشان‌دهنده رشد ۱۲ درصدی در ورود مسافران و گردشگران است.» وی همچنین به موفقیت برنامه‌های نجات‌غریق در بعضی از شهرها اشاره دارد: «از ۱۰ خرداد تاکنون، ۳۱ طرح دریا در ۷۳۰ منطقه حادثه‌خیز با حضور ۱۳۰۰ ناجی غریق و ۱۰۰ امدادگر داوطلب هلال‌احمر اجرا شده و بیش از ۳۳۰ نفر نجات یافته‌اند، اما برای ما جان یک انسان نیز بسیار مهم است.» استاندار مازندران بر این نکته تأکید دارد: «شهرهایی مانند فریدون‌کنار و جویبار با مدیریت صحیح، باید به‌عنوان الگوهای موفق در ساماندهی ساحل معرفی شوند.»