برخاسته از ایمـان بر مدار ایـران
بخش دوم
شب عاشورای امسال حسینیه امام خمینی، همه نگاه‌ها را به خودش جلب کرد؛ گویی در شب، خورشید طلوع کرد؛ رهبر انقلاب بعد از مدت‌ها در جمع حاضر شدند. اما اتفاق دیگری هم در این محفل افتاد که یک نقطه عطف در تاریخ فرهنگی ما محسوب می‌شود؛ «ای ایران بخوان»، فرمایشی از فرمانده کل قوا به مرثیه‌خوان مجلس، محمود کریمی. این‌گونه بود که شب عاشورای حسینی با نوایی ملی و ایرانی تلفیق شد و یک راه و مسیر جدید برای عرصه مرثیه‌خوانی و نواهای عاشورایی گشود.
محمود کریمی، در مصاحبه تصویری که با رسانه Khamenei.ir انجام داده درباره این لحظه از تاریخ می‌گوید: «حضرت آقا اشاره کردند که نزدشان بروم... فرمودند برنامه‌تان را می‌بینم، نوحه‌های ای ایرانتان خیلی عالی بود... روضه را که خواندم، آمدم درون جمعیتی که در حاشیه اطراف آقا ایستاده بودند، آقا من را دوباره دیدند، دوباره اشاره کردند بیا! رفتم محضر ایشان، من را بغل کردند، بعد به من گفتند که خیلی عالی بود، فقط یادت باشد که یک «ایران سرای امید» هم به من بدهکاری. گفتم چشم آقا دفعه بعدی حتماً اگر زنده باشم...»
گفتنی است، ترانه «ای ایران» که محمود کریمی در شب عاشورا در حسینیه امام خمینی(ره) در قالب نوحه و همراه با سینه‌زنی جمع حاضر و تلفیق شعر آن با مضامین عاشورایی خواند، پیش‌تر با آهنگسازی
محمد سریر و صدای محمد نوری خوانده شده بود.
«ایران ای سرای امید» هم با عنوان اصلی «سپیده» از آثار ماندگار محمدرضا لطفی در ایام پیروزی انقلاب اسلامی است و قبلاً خوانندگان مختلفی آن را خوانده بودند. هر دو اثر، از آثار هنری خلق شده در حال‌وهوای دوران پس از انقلاب هستند که این بار در فضای مقاومت احیا شدند. باید یادآور شد که این اتفاق در فضای فرهنگی ایران، با واکنش منفی جریان‌های ضدملی مواجه شد، ازجمله سایت بی‌بی‌سی فارسی، گزارشی علیه این نوحه‌ها منتشر کرد و تلاش کرد به مخاطب القا کند که انقلاب اسلامی در تعارض با وطن‌دوستی است! اما فرزند مرحوم محمدرضا لطفی (سازنده سرود ایران ای سرای امید) به‌صراحت از بازخوانی نوحه‌گون این سرود حمایت کرد و گفت: «خوب کاری کردند... آهنگ «ایران ای سرای امید» انحصاری نیست؛ این آهنگ متعلق به همه مردم ایران با هر سلیقه، باور و نگاهی است. هر کس هر طور دوست دارد، می‌تواند از آن استفاده کند.»
ایمان؛ بر وزن ایران
خواندن نوحه و مداحی با مضامین ملی، سیاسی و اجتماعی، در تاریخ انقلاب سابقه دارد. به طور مثال اوایل انقلاب، هنرمند شهید مهدی رجب‌بیگی، یک مداحی حماسی و ضدآمریکایی با عنوان «مرگ به کارتر» خوانده بود که ماندگار است. «ای نشسته در صف اول» هم با صدای میثم مطیعی نیز از نمونه‌های اخیر این نوع مداحی است. اما ویژگی نوحه و مداحی‌هایی که از آنها صحبت می‌کنیم این است که برخاسته از ایمان و بر مدار ایران هستند؛ یک حرکت فرهنگی که یک حقیقت تاریخی و هویتی را با صدا و نوا می‌دمد؛ ایران و اسلام، یک تن واحد هستند و بی‌دلیل نیست که «ایران» نزدیک‌ترین جناس و وزن را با «ایران» داراست.
«رضا اسماعیلی» شاعر و منتقد ادبی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «نوحه و مداحی باید به اقتضای شرایط حاکم بر جامعه و متناسب با تحولات اجتماعی؛ سیاسی پوست‌اندازی کند. توجه مداح آن و ذاکران اهل‌بیت(ع) در روزهای جنگ به مضمون ایران و وطن‌دوستی در قالب نوحه‌های مذهبی و عاشورایی قابل ستایش است. با توجه به تأکید مقام معظم رهبری، این امر در آینده نیز باید استمرار پیدا کند و به بوته فراموشی سپرده نشود. در آموزه‌های دینی آمده است که عشق به وطن نشانه ایمان است: «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الْایمانِ». ضرورت امروز جامعه ما، تحقق بخشیدن به این آرمان مقدس است.»
«رفیع‌الدین اسماعیلی» استاد رسانه و ارتباطات و مدیر مؤسسه دکتر فرج‌نژاد نیز در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مداحی و نوحه یکی از مؤلفه‌های اسطوره‌ای در ایران است و از قدیم در کشورمان به‌عنوان یک سنت ارزشمند، دارای جایگاه بوده است. به همین دلیل یک رابطه عجیب بین دل‌های مردم ایران و نوحه و مداحی وجود دارد به‌ویژه بعد از شهادت امام حسین(ع) این ارتباط پررنگ‌تر می‌شود و نوحه‌های بسیار متنوع و عجیبی می‌شنویم که این هم از درون قلب مردم برانگیخته می‌شود. هر چیزی که در تاریخ ما ریشه دارد غالباً حس خوبی در مردم ایجاد می‌کند و از این‌رو من این اتفاق را امر مثبتی می‌دانم. به‌ویژه که فرهنگ ایرانی اسلامی قابل تفکیک نیست و یک تن واحد است که این در عزاداری هم خودش را نشان می‌دهد. ضمن اینکه ما دفاع از کشور را امری مقدس می‌دانیم و نمی‌توانیم این امر مقدس را از ایران و ایرانی بودن دور کنیم. ایران، تشیع، انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی و مردم ایران، همه یک مفهوم واحد می‌شوند که نوحه و مداحی هم به‌خاطر همان تاریخچه به این امر به‌شدت کمک می‌کند. چون ذهن مردم و تاریخچه فکری و ذهنی ما با این موضوع عجین بوده است و این رویکرد در مداحی، به‌شدت مؤثر و کمک‌کننده است.»
«علیرضا سمیعی» نویسنده و پژوهشگر نیز در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «وقتی انتظار داریم مداحان و هیئت‌ها به مسائل روز واکنش نشان دهند، باید آمادگی فرم‌های جدید را هم داشته باشیم. باید به استقبال این فرم‌ها رفت. این مواجهه با زبان جدید، بخشی از رشد فرهنگی ماست.»
فریادهای بی‌واسطه از دل رنج و حماسه
شعر، به دلیل قابلیت بیان مستقیم و عمیق احساسات، همواره یکی از اولین واکنش‌های هنری به رویدادهای بحرانی است.
شاعران، ترانه‌سرایان و خوانندگان هم جزء طیفی از هنرمندان بودند که در جنگ 12 روزه فعالیت قابل توجهی داشتند. مثل «محسن چاووشی» که با ترانه و نماهنگ «علاج» توجه‌ها را به خودش جلب کرد. ترانه‌ای ضدصهیونیستی که با عشق برای وطن خلق شد و محبوبیت زیادی هم پیدا کرد. دلیل اصلی محبوبیت و گسترش «علاج» بین مردم، جوششی بودن و سفارشی نبودن این اثر است. ترانه محسن چاووشی درباره حمله اسرائیل به ایران، حاصل احساس و نگاه این خواننده به این جنگ است که در قالب این آهنگ، تراویده است.
«رضا اسماعیلی» شاعر و منتقد ادبی در گفت‌وگو با کیهان می‌گوید: «اتحاد، همدلی و همبستگی ملی، شاعرانه‌ترین و افتخارآفرین‌ترین اتفاقی بود که در این جنگ شاهد آن بودیم که باید آن را حفظ کنیم. وظیفه اهل‌قلم در این شرایط دشوار و سرنوشت‌ساز، ایستادن در کنار ملت، روشنگری، دعوت به اتحاد ملی، همدلی و همبستگی و کنار گذاشتن اختلافات است.»
ناصر فیض، شاعر درباره نقش‌آفرینی این طیف از هنرمندان می‌گوید: «شاعران، ترانه‌سرایان و ادیبان زیادی در این زمینه شعر زیادی گفته‌اند که اگر آنها را جمع کنیم شاید به چند کتاب برسد. در این زمینه نباید چندان به دنبال گزیده‌ها رفت و هدف این نیست که آثار اوج هنر را به نمایش بگذارند؛ بلکه شعار دادن هدف اصلی است. شعار ممکن است هنرمندانه باشد یا نباشد؛ اما در هر صورت شعار است و باید این را هم در نظر گرفت که دشمن هم زیاد شعار داده و بسیاری از حرف‌هایی که زده، پوچ بوده است.
میلاد عرفان‌پور شاعر نیز می‌گوید: «این روزها شعر در خط مقدم جنگ است و وظیفه مهمی در افزایش روحیه و امید مردم دارد؛ بنابراین تلاش داریم آثار موسیقایی ملی، حماسی و خوبی به مردم کشورمان ارائه کنیم... پیوند تاریخی مردم ما با شعر امروز هم‌کار می‌کند و ما می‌بینیم که در مهم‌ترین بزنگاه‌ها و هنگامه‌هایی که نیاز است مردم هویت خودشان را بازیابی کنند، دلگرم شوند، انگیزه پیدا کنند و امید پیدا کنند، دلشان با شعر گره می‌خورد. شاعران هم دانسته یا نادانسته متوجه کارکرد مؤثر شعر هستند و به‌خوبی در آتشِ انگیزه و امید و حرارت مردم، می‌دمند.»
این شاعر با بیان اینکه شاعران نقش مهمی در این برهه از تاریخ کشورمان دارند، می‌افزاید: «در نبرد کنونی که شاید یکی از مهم‌ترین نبردهای تاریخ ملت ایران باشد، شاعران از همان ساعات اول دست به‌کار شدند و از نسل‌های مختلف و با سلایق و طیف‌های مختلف فکری و سیاسی، برای ایران عزیز شعر نوشتند و با مردم گفت‌وگو کردند. به عنوان کسی که از همان دقایق ابتدائی در جریان این شعرها بودم و مدام در حال رصد شعرها هستم، به‌جرأت می‌گویم تا امروز صدها شعر سروده شده و این شعرها در قالب‌های مختلف و از زوایای مختلف و توسط شاعران گسترده‌ای در همه سطوح فکری و سلیقه‌ای نوشته شده‌اند؛ از جوانان نوقلم بگیرید تا شاعران پیشکسوت که برای ایران همصدا شده‌اند و کارهای خوبی تولید شده است. شعر در خط مقدم جنگ است و شاعران هم در حال سربازی برای پاسداری از مام میهن هستند.»
عرفان‌پور یادآور می‌شود: «بیت‌های خوب جای خودشان را باز می‌کنند و دیده می‌شوند. ولی هنرمندان نیاز به زنجیره شدن و پیوسته شدن با هم دارند و این پیوستن هنرهای گوناگون به هم و جبهه شدن آنها، اتفاق مثبت و لازمی است. شعر می‌تواند تجسمی و موسیقی و فیلم و سریال و... را یاری برساند. جالب این است که شعر می‌تواند به اکثر هنرها کمک‌کننده و محور کار قرار بگیرد. خدا این توفیق را به شاعران داده که در این برهه مهم نقش مؤثر و تاریخی داشته باشند و امیدوارم بتوانیم به وظیفه خودمان عمل
کنیم.»
جای خالی ستاد تبلیغات جنگ
محمدحسین نیرومند نیز از دیگر هنرمندان فعال در حوزه خلق آثار گرافیکی و کاریکاتور ضدصهیونیستی و ضدآمریکایی در جنگ 12روزه است. او درباره اهمیت موضوع توزیع و نشر این آثار می‌گوید: «باید تاکید کنم که ما به عنوان هنرمند تولید‌کننده پیام و محتوا هستیم و در نهایت به عنوان یک هنرمند می‌توانیم یک اثر هنری را خلق کنیم، اما پیام وقتی منتقل می‌شود که اثر هنری به دست مخاطب برسد. این نمایشگاه‌ها خوب است، اما چقدر می‌تواند مخاطب داشته باشد؟! کی می‌توانیم این آثار را به دید مخاطبین اصلی که مخاطبین بین‌المللی برسانیم؟ زمانی که یک سیستم توزیع فرهنگی قوی حامی باشد و آثار را به مخاطب برساند. وی که با دفاع پرس مصاحبه کرده جای خالی ستاد تبلیغات جنگ را در دفاع مقدس ۱۲روزه را یادآور می‌شود و با بیان اینکه این ستاد کارکرد فرهنگی دارد و می‌تواند آثار هنرمندان را به مخاطب بین‌المللی برساند، ادامه می‌دهد: «مخاطب بین‌المللی با آثار هنری متوجه وضعیت جهان خواهد شد. از مسئولین فرهنگی تقاضا داریم که موضوع شکل‌گیری یک ستاد تبلیغی که بتواند کار فرهنگی جدی انجام دهد را جدی بگیرند تا هنرمندان تولید هنری داشته باشند و وظیفه ستاد توزیع بین‌المللی آن باشد.» این هنرمند با تأکید بر اینکه ثابت شد که مقاومت در ایران متجلی است، معتقد است: «هنر انقلابی باید در ایران تجلی پیدا کند و جایگاه داشته باشد؛ ما در ایران ظرفیت این کار را داریم. سید مسعود شجاعی طباطبایی یک نمونه از هنرمندان ماست که در حوزه کاریکاتور چنین ظرفیتی را ایجاد کرده و موفق شده است؛ ولی این افراد به‌تنهائی کافی نیستند. تفکر و مدیریت فرهنگی باید امکانات لازم را برای ایجاد یک پایگاه قوی هنرمندان انقلاب ایجاد کند تا شاهد هم‌افزایی هنرمندان سراسر جهان شویم؛ چراکه ما با تولیدات درست فرهنگی حتماً موفق خواهیم شد که جوانان کشور‌های مسلمان را علیه دشمن صهیونی بسیج و متحد کنیم؛ بنابراین نباید از این حوزه غفلت کرد.» وی بخش عمده‌ای از جنگ امروز را مربوط و متوجه جنگ‌شناختی و فرهنگی می‌داند و می‌گوید: «سیستم فرهنگی ما باید در کشور‌های مختلفی مانند اردن، مصر، سوریه و دیگر کشور‌های مسلمان نیرو‌های جوان ضد صهیونی را متحد و وارد جهاد با اسرائیل کنند. ما می‌توانیم این کار را بکنیم و نباید غفلت صورت گیرد؛ بلکه باید حوزه موشک‌های فرهنگی‌مان را تقویت کنیم. حتماً چنین قرارگاه‌هایی به اندازه پایگاه‌های موشکی ما مؤثر خواهند بود؛ چراکه بخش عمده از جنگ امروز مربوط به جنگ‌شناختی است و اگر همت کنیم حتماً می‌توانیم کار کنیم.»