پایه‌گذاری مسیر شغلی دانش‌آموزان با بهره‌گیری از فراغت تابستانی
تارا وحیدی-بخش نخست
تابستان‌ها فلافل‌فروشی جاده ورودی بوشهر می‌رفتیم و در برگشت خورجین موتور هوندای بابا را پر از طالبی می‌کردیم. بساط طالبی‌فروشی کنار تنها نان فانتزی‌فروشی بوشهر پهن بود. تا خرخره خورجین موتور را پر از طالبی‌های ریزودرشت می‌کردیم. بابا بلد بود چطور با خرده یخ و بستنی قاتی‌شان کند. در شب‌های گرم تابستان، زیر باد کولرگازی، وقتی مهتاب از لای تاروپود پرده‌های آبی با نقش برگ به کف اتاق سایه بزرگ برگ می‌انداخت و ما گرم گوش دادن به قصه شب رادیو بودیم، می‌چسبید.
همان‌جا ردیف به‌ردیف رختخواب پهن می‌کردیم و در اتاق بزرگ و خنک با دو کولرگازی می‌خوابیدیم.
بعد از قصه شب، بابا برایمان با صدای خوشش شاهنامه‌خوانی یا تعزیه‌خوانی می‌کرد و یا من و داداش نمایشنامه خاله پیرزن و پسرش را بازی می‌کردیم. من ملحفه‌ای به کمر می‌بستم و دولادولا مثلاً عصازنان نقش پیرزن را بازی می‌کردم.
کاسه سفید بزرگی داشتیم که تکه‌های یخ درش شناور می‌ماندند و رقص می‌گرفتند. بابا همیشه شب‌های داغ تابستان بالای سرش می‌گذاشت. می‌نوشید و می‌گفت: «یا حسین(ع)» ارادت خاصی به امام شهید(ع) داشت.
بعدها بابا داستان کوتاه «دختر کبریت‌فروش» را یک‌طور دیگر نوشت و من و داداش آن را بازی می‌کردیم. در داستان تغییراتی داده بود که تلخی پایان داستان را هم گرفته بود و دختر کبریت‌فروش نمی‌مرد؛ به دمی پلو گوجه روی خوراک‌پز علاءالدین می‌رسید!
بابا اولین داستان کوتاهش را برای من و برادرم نوشت تا بازی‌اش کنیم. بعدها چندتایی دیگر هم نوشت. همین داستان دختر کبریت‌فروش را روی نوار کاست با وصل یک میکروفون به ضبط بزرگ هم خواند.
افسوس نوار کاست را هرچه گشتم، نیافتم. کاش آن نوار کاست بود. کاش صدای بابا بود. اگر آن نوار کاست بود، بزرگ‌ترین دارایی‌ام می‌شد؛ اما ارثیه دیگری برای من به جا ماند، هنر نوشتن!
فرزندم را در چه کلاسی ثبت‌نام کنم؟
تعطیلات تابستانی یک فرصت طلایی برای توسعه مهارت‌های دانش‌آموزانی است که در طول سال تحصیلی به‌ناچار باید از برنامه درسی یکسانی پیروی کنند. در این فرصت مغتنم می‌توان در علایق دانش‌آموزان، فراتر از محدودیت کتاب‌ها و کلاس‌های تحصیلی، کاوش کرد و استعدادها و توانایی‌هایشان را پرورش داد.
برجسته کردن اهمیت مهارت‌های حرفه‌ای مانند لوله‌کشی، نجاری یا کارهای برقی بر ارتباط دانش‌آموزان با فعالیت‌های معمول در جامعه تأکید می‌کند. مهارت‌های حرفه‌ای برای حفظ و بهبود زیرساخت‌ها ضروری است. ضمن اینکه کسب مهارت در زمینه‌های ذکر شده، زندگی مستقل فرزندان را در آینده، تسهیل می‌کند.
رضا فرهادیان، دبیر فنی و حرفه‌ای به گزارشگر کیهان می‌گوید: «توسعه مهارت، معنایی فراتر از آموزش مدارس دارد. این مسئله می‌تواند نقش کلیدی در شکل دادن به رشد شخصی، چشم‌انداز شغلی آینده و اعتمادبه‌نفس افراد داشته باشد. با فعالیت کودکان و نوجوانان در دوره‌های آموزشی و پرورشی تابستانی، دانش‌آموزان می‌توانند دایره علایق خود را گسترش داده، اهداف جدیدی کشف کرده و توانایی‌های خود را در زمینه‌های مختلف ارتقا دهند.»
این فرهنگی در ادامه می‌افزاید: «توسعه مهارت‌های عملی، خلاقیت، کارآفرینی و رشد جسمی و ذهنی دانش‌آموزان، آنها را آماده می‌کند تا در آینده در پیچیدگی‌های دنیای مدرن بهتر عمل کنند و در تمام جنبه‌های زندگی به کسب موفقیت نزدیک‌تر شوند. تعطیلات تابستانی یک فرصت منحصربه‌فرد برای دانش‌آموزان است تا علایق خود را کشف کرده و فعالیت‌های جدیدی را امتحان کنند. از طریق کاوش و آزمایش، دانش‌آموزان می‌توانند استعدادهای پنهان و علایق خود را کشف کنند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «شرکت در فعالیت‌هایی که موجب توسعه مهارت‌های دانش‌آموزان می‌شود، به آنها کمک می‌کند تا اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهند. هنگامی که آنها بر چالش‌ها غلبه می‌کنند و موفقیت‌هایی در راه‌های انتخابی خود تجربه می‌کنند، احساس موفقیت و ایمان به توانایی‌های خود را توسعه می‌دهند؛ بنابراین توسعه مهارت‌ها در طول تعطیلات تابستانی یک سرمایه‌گذاری ارزشمند در رشد شخصی و حرفه‌ای دانش‌آموزان است.»
فعالیت‌هایی برای کسب مهارت‌های حرفه‌ای
با نزدیک شدن به تعطیلات تابستانی، دانش‌آموزان فرصتی طلایی برای توسعه مهارت‌های خود پیدا می‌کنند. قطعاً برتری درسی برای کسب موفقیت در آینده کافی نیست. کودکان و نوجوانان دارای استعدادها و توانایی‌های زیادی هستند. پرورش این استعدادها، علاوه بر اینکه مهارت‌های دانش‌آموزان را توسعه می‌دهد، اعتمادبه‌نفس آنها را بالا می‌برد. کسب موفقیت در زمینه‌ای که هر دانش‌آموز در آن مستعد است، درنهایت عملکرد او را در طول سال تحصیلی نیز بهبود می‌بخشد.
پرورش قوای جسمانی و شرکت در فعالیت‌های جمعی در کنار کسب مهارت‌های حرفه‌ای تنها بخشی از برنامه‌های تابستانی بچه‌ها هستند. تعطیلات تابستان می‌تواند یک دوره دگرگون‌کننده در مسیر کاوش و رشد باشد. دانش‌آموزان می‌توانند در این بازه زمانی نه‌تنها علایق خود را کشف کنند، بلکه با اعتمادبه‌نفس کسب مهارت‌های گوناگون آینده خود را بسازند.
از مهرانه گبرلو، مشاور مدرسه سؤال می‌کنم: «چرا رشد و توسعه دادن مهارت‌های دانش‌آموزان مهم است؟»
وی پاسخ می‌دهد: «توسعه مهارت‌ها به ایجاد یک پایه قوی برای دانش‌آموزان در مدرسه کمک می‌کند. شرکت در کلاس‌های متنوع مهارتی، به افزایش عزت‌نفس، اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های رهبری کمک می‌کند. مهارت‌های حل مسئله و همکاری را توسعه می‌دهد. به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا متفکران مستقل شوند و آنها را تشویق می‌کند تا برای آینده خود برنامه‌ریزی
کنند.»
در سؤال دیگری از این مشاور مدرسه می‌پرسم: «بهترین فعالیت‌ها برای توسعه مهارت‌های دانش‌آموزان در طول تعطیلات تابستانی کدام هستند؟» وی توضیح می‌دهد: «فعالیت‌هایی برای توسعه مهارت‌های خلاق مثل نقاشی، نویسندگی، عکاسی و موسیقی، فعالیت‌هایی برای بهبود مهارت‌های زبانی و ارتباطی مثل یادگیری زبان دوم، نقد ادبی، تئاتر و فن بیان، فعالیت‌هایی برای کاوش در دنیای فناوری مثل برنامه‌نویسی و رباتیک، فعالیت‌هایی برای یادگیری مهارت‌های کارآفرینی، فعالیت‌های ورزشی و کسب مهارت‌های حرفه‌ای مثل نجاری.»
و در سؤال پایانی از گبرلو می‌پرسم: «بهترین برنامه برای دانش‌آموزان در طول تعطیلات تابستانی چیست؟» وی می‌گوید: «برنامه‌ای که در آن یک مهارت جدید بیاموزند. تعطیلات تابستانی می‌تواند زمان خوبی برای یادگیری یک مهارت جدید مانند آشپزی، کدنویسی... باشد. شرکت در اردوهای تابستانی یا کارگاهی باتوجه‌به استعداد و علاقه دانش‌آموزان نیز بسیار مفید است. شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه نیز به دانش‌آموزان می‌آموزد چرا و چگونه می‌توانند برای جامعه مفید باشند.»
در تابستان کودک کار شوید!
حتماً شما افرادی که در زمینه کسب‌وکار موفق هستند را زیاد دیده و سرگذشت آنها را شنیده‌اید. افرادی که گاهی تحصیلات دانشگاهی بالایی هم ندارند؛ اما با داشتن مهارت‌هایی سکوی پرتاب و موفقیت را طی کرده‌اند. امروز با پدیده بیکاری انگشت اشاره‌ها به سمت دولت و جامعه نشانه گرفته می‌شود درحالی‌که دور از واقع نیست برنامه‌ریزی دولت برای رفع بیکاری مهم است، اما خانواده‌ها و خود افراد هم وظایفی دارند. یکی از سنت‌های قدیمی در بسیاری از خانواده‌ها این بود که وقتی بچه‌ها در تابستان از مدرسه فارغ می‌شدند در کسب‌وکار پدر یا یکی از آشنایان و کسانی که مورد اطمینان خانواده بودند مشغول شده و مهارتی کسب می‌کردند. چیزی که امروز کمرنگ شده است. روان‌شناسان 7 تا 14 سال را بهترین سن برای کسب مهارت و سن 14 تا 21 را دوران طلایی کسب تجربه، ورود به دنیای اشتغال و خلاقیت معرفی می‌کنند.
لیورا سعید، روان‌شناس کودک‌ونوجوان، مسئولیت‌های کوچک و کسب مهارت در کودکی را در مسئولیت‌پذیری و کسب تجربه‌های شغلی بهتر در آینده برای فرزندان مؤثر دانسته و درباره سن تجربه شغلی می‌گوید: «فرزندان نباید تا قبل از 18 سالگی برای پول درآوردن، سرگرم شدن و پر کردن اوقات فراغت تحت‌فشار و اجبار برای کارکردن قرار بگیرند. اما اگر کودک‌ونوجوان خودش تمایل به کار کردن داشته باشد، والدین می‌توانند با درنظر گرفتن شرایطی او را به این تجربه برسانند.»
نکته دیگر در باید در تجربه شغلی فرزندان توجه داشت این است که بچه‌ها باید در سنی تجربه شغلی داشته باشند که قدرت تصمیم‌گیری و تشخیص داشته و به عبارتی بتوانند شغل‌ها را از یکدیگر تشخیص دهند.
محاسن و معایب شغل‌های تابستانی
سعید، روان‌شناس کودک‌ونوجوان با اشاره به اینکه هر تجربه‌ای می‌تواند فواید و مضراتی را به همراه داشته باشد، تجربه شغل برای کودک‌ونوجوان را خالی از مضرات ندانسته و ادامه می‌دهد: «در کنار محاسن تجربه شغلی برای بچه‌ها، سوءاستفاده‌هایی که در آن محیط از بچه ممکن است صورت بگیرد از مضرات تجربه‌های شغلی برای فرزندان است. گاهی هم ممکن است با ورود نوجوان به دنیای کار و فراهم شدن محدودیت‌هایی برای او، فرصت یادگیری هنر و تجربه ورزش یا کارهای دیگر موردعلاقه نوجوان از او سلب شود.»
اما به نظر این روان‌شناس محاسن شغل‌های تابستانی برای نوجوانان بی‌شمار است.
وی در ادامه به برخی از این موارد مثبت اشاره کرده و می‌گوید: «پاسخ‌دادن به نیاز نوجوان پذیرفتن مسئولیت و کسب یک تجربه شغلی برای نوجوان، حضور در اجتماع و تقویت روابط عمومی را برای او در پی خواهد داشت.
بالارفتن اعتمادبه‌نفس باید به این نکته توجه شود که آینده شغلی کودکان فقط موضوعی اقتصادی نیست. داشتن شغل به افراد شادی، امید به زندگی بیشتر، خودباوری، فراهم شدن ارتباطات اجتماعی قوی و اعتمادبه‌نفس می‌دهد.
آمادگی برای ورود به فرصت‌های شغلی واقعی وقتی نوجوان در ایام فراغت خود با یک تجربه شغلی رو‌به‌رو می‌شود، با کم‌وکاستی‌های شغلی آشنا و برای کسب تجربه شغلی واقعی در آینده آماده می‌شود. نوجوان در این فرصت‌های پیش‌آمده مهارت گفت‌وگو با صاحب‌کار و مراحل یک مصاحبه شغلی آشنا شده و مهم‌تر از همه اینها ترس از مصاحبه و جست‌وجوی کار در او از بین می‌رود.
کسب تجربه یکی دیگر از محاسن کار کردن و مهارت‌آموزی برای بچه‌ها در ایام فراغت کسب تجربه است. تجربه کسب درآمد و ارزش پول را دانستن یکی از این موارد است.»
این روان‌شناس آشنا شدن بچه‌ها با پول را عاملی در ایجاد انگیزه برای آنها می‌داند، به‌طوری‌که بچه‌ها با پیگیری، پشتکار و جدیت در زمان خاص در محل حاضر و خارج شده و در کل مسئولیت‌پذیری آنها تقویت می‌شود.
شرایط شغلی نوجوانان
یکی از مسائلی که در رابطه با کار کردن نوجوان باید موردتوجه قرار گیرد این است که در ابتدای کار برای آنها از هدف‌گذاری صحبت کنیم و ببینیم هدف آنها از کاری که قرار است در آن مشغول شوند چیست؟ در گام بعد باید برنامه‌ریزی برای رسیدن به هدف را یاد بگیرند.
به اعتقاد روان‌شناسان تربیتی و کارشناسان، والدین باید در فراهم کردن تجربه‌های شغلی به علاقه و توانایی فرزندان توجه کنند. یکی ممکن است به هنر و دیگری به ورزش علاقه داشته باشد. یک نوجوان در کارهای فنی و مکانیکی استعداد دارد و دیگری در تحصیل و تدریس و علم‌آموزی.
سعید، روان‌شناس کودک و نوجوانان درباره ویژگی‌های شغلی نوجوانان معتقد است: «والدین باید در فراهم کردن تجربه‌های شغلی برای نوجوانان با توجه به نوع کار و جنسیت فرزندشان، توان نوجوان را در انجام آن کار مورد توجه قرار دهند به‌طوری‌که بیش از توان او نباشد، به‌ویژه شغل‌هایی که خطرهایی چون مواجهه با اره، برق و گاز دارد.
با توجه به اینکه نوجوانان و جوانان 14 تا 21 سال قدرت ابتکار و خلاقیت بسیار بالایی دارند، و اشتغال برای آنها لذت‌بخش است نکته مهمی که باید در رابطه با کار کردن آنان در نظر داشت این است که اصل را در کسب مهارت، طراحی و تولید در نظر گرفته شود، نه فقط پول درآوردن و فروشندگی.»
وی با توجه به اهمیت علاقه نوجوان به انتخاب تجربه شغلی خود، درباره میزان ساعت کار بچه‌ها در ایام فراغت می‌گوید: «وقتی تجربه شغلی را به عهده خود نوجوان و تمایلات او گذاشتیم، در مورد زمان هم نباید فشاری بر کودک آورد. تنها باید والدین با حمایت‌های خود مراقب باشند که بنا به توانایی و علاقه فرزندشان، میزان ساعتی که فرزند در محیط کار سپری می‌کند به تغذیه، استراحت و تفریحات او آسیبی وارد نمی‌کند.
یکی از مواردی که باعث منع نوجوانان از کار در تابستان می‌شود، نگرانی والدین از تأثیر کار، محیط کار و همکارهای آینده نوجوان است. این نگرانی کاملاً طبیعی و بجا است. در حقیقت از مواردی که والدین باید با دقت آن را بررسی کنند، محلِ کار است. توجه کنید که نوجوانِ قرار است با کار در تابستان مهارتی یاد بگیرد، قرار نیست به‌خاطر به‌دست آوردن این مزایا، آسیبی (روحی/ جسمی) به او وارد شود.»