تدبر یعنی پشت چهره ظاهری کارها را دیدن (سلوک عارفانه)

«اساساً لغت تدبر که از ماده «دبر» است، همان مفهوم عاقبت‌بینی را دارد.
تدبر و ادبار از یک ماده هستند. اقبال و ادبار که ما می‌گوییم، اقبال رو آوردن است و ادبار پشت‌کردن.
تدبر معنایش این است که انسان آن نهایت امر، آن عاقبت کار و آن پشت‌ سر کار را ببیند، تنها چهره کار را نبیند. هرکاری یک چهره‌ای دارد و یک پشت‌ سری، انسان غالباً چهره (ظاهری) کار را می‌بیند، ولی پشت سرکار را نمی‌بیند، مگر اینکه از آن کار رد شده باشد، آن‌وقت نگاه می‌کند، از پشت ‌سر می‌بیند. بسا هست که کاری چهره‌اش یک جور است، پشت ‌سرش جور دیگر، تدبر به عاقبت این است که انسان قبل از اینکه کاری را انجام دهد، از پشت سر هم آن کار را مطالعه کند.(1)
____________
تعلیم و تربیت در اسلام، شهید مرتضی مطهری(ره)، ص 257