مصرف بهینه آب در اوج روزهای گرم سال
بیا تا قدر این نعمـت بدانیم که در بحران بی‌آبی نمانیم
امیرحسین بسطامی
بخش نخست
همه ساله با شروع گرما مصرف آب بیشتر می‌شود و ما به اهمیت آن بیشتر پی می‌بریم. این ماده شگفت‌انگیز نقش مهمی در زندگی امروزی دارد و در صنعت هم کاربرد فراوانی دارد. مصرف آب از جمله موضوعاتی است که همواره راجع به آن بحث شده و راهکارهایی برای صرفه‌جویی در آن، ارائه شده است. مهم‌ترین چالش کنونی در دنیا آب است و جنگ‌های احتمالی آینده را جنگ آب نامیده‌اند. کره زمین در حال گرم شدن است و منابع آب شیرین کمتر شده است. امروزه با توجه به کاهش منابع آب، باید بیشتر به این موضوع اهمیت داد و سعی کرد که میزان مصرف آب را به حداقل میزان ممکن برسانیم. آب یکی از دارایی‌های باارزش انسان است؛ این روز‌ها که همه‌جا صحبت از کمبود آب و ضرورت صرفه‌جویی است، باید برای استفاده از این عنصر باارزش خیلی مدبرانه و مسئولانه رفتار کرد.
هر وقت به سراغ استفاده از آب شُرب شهری می‌روید، به این فکر کنید که بخش بزرگ و حیاتی سرنوشت فرزندانتان در گرو همین رفتار مسئولانه شما درباره مصرف است. شما که نمی‌خواهید بخش عمده اندیشه و وقت نسل آتی به جای اینکه صرف پیشرفت‌های علمی و صنعتی شود، در مسیر یافتن منابع آبی جدید تلف گردد و حتی جنگ‌های جهانی بر سر منابع آبی رخ دهد؟ لطفاً صرفه‌جویی در آب را شوخی نگیرید و حتی همین امروز به بزرگ‌ترین مسئله زندگی‌تان تبدیل کنید.
بحران جهانی کمبود آب
کمبود آب شامل تنش آب، کم‌آبی و بحران آب است. مفهوم تنش آب نسبتاً جدید است. تنش آب مشکل در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده است که علت آن تخلیه منابع است. بحران آب وضعیتی است که در آن آب قابل آشامیدن و غیرآلوده در یک منطقه کمتر از تقاضای آن است. پنجاه سال پیش، زمانی که جمعیت در کره زمین از نیمی از جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آنها به یک‌سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم، نیاز داشتند. امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدیدتر است. دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزی‌ها و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخش‌های صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است. مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) که بیش از حد پمپ شده‌اند، به‌سرعت پر نمی‌شوند. اگرچه کل منابع آب شیرین مورداستفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب یا غیرقابل دسترس برای مصارف شُرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند.
برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضا‌های رو به رشد مواد غذایی تلاش کنند، درحالی‌که صنایع و شهر‌ها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند.
در این گزارش سعی کرده‌ایم تا با ارائه راهکارهایی ساده، سعی کنیم تغییر را در زندگی شخصی خود ایجاد کنیم تا قدمی هرچند کوچک برای جلوگیری از بحران کم‌آبی و صرفه‌جویی در مصرف آب، برداریم. اگر هر فرد از زندگی و روزمرگی‌های خود شروع کند، رفته‌رفته تبدیل به یک فرهنگ و رفتار همگانی شده و نتیجه بسیار خوب و مؤثری را به دنبال خواهد داشت.
فرهنگ‌سازی، گامی بلند برای صرفه‌جویی
- یکی از همسایه‌های ما هر روز دیوار بیرونی خانه‌اش را با آب شُرب شهری می‌شوید!
- متأسفانه بعضی شهروندان مرتب پارکینگ‌ها را با آب شُرب می‌شویند. به نظر من باید برای این افراد جریمه صادر شود. از طرفی از کتاب‌‌های درسی گرفته تا صفحات تبلیغی بزرگ در تمام شهر‌ها عوارض منفی استفاده زیاد از آب به شهروندان آموزش داده شود.
- واقعاً ناراحت‌کننده است با انسان بی‌توجهی روبهرو شوی که آسفالت را با آب شُرب شهری می‌شوید و اگر هم کوچک‌ترین چیزی بگویی، دعوایی بالا می‌گیرد. زمان قدیم یک مقدار آب می‌ریختند و بعد جارو می‌زدند، ولی الان جارو حذف شده و برای جابه‌جا کردن یک برگ به فاصله ۲ متری ۱۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند!
- یکی از فامیل‌هایمان یک روز که از سرکار به منزل ما آمد، رفت حمام. همان روز رفتیم فوتبال، آمدیم، دوباره به مدت نیم ساعت رفت حمام. آخر فشار آب را به حداقل رساندیم تا آمد بیرون. بعد شنیدم زیر لب به من می‌گوید: خسیس! متأسفانه مردم نسبت به بی‌آبی اصلاً آگاه نیستند. تبلیغات صرفه‌جویی واقعاً ضعیف است. برای مثال یک تنگ ماهی گذاشته‌اند، با کاسه از داخلش آب برمی‌دارند. اینها تبلیغات جریان‌ساز نمی‌شود. باید به مردم واضح بگوییم که اگر در مصرف آب صرفه‌جویی نکنند، چه سرنوشت هولناکی در انتظارشان است؟
آنچه در بالا خواندید نمونه‌هایی از نظرات شهروندان درباره غفلت‌های برخی است که متأسفانه نسبت به مصرف آب کوچک‌ترین ملاحظه و حس مسئولیتی ندارند. نباید فراموش کرد که الگوی مصرف برای هر مشترک در ماه ۱۸ مترمکعب (۱۸ هزار لیتر) است.
احمد بیگ‌زاده، فرهنگی برایمان می‌گوید: «یکی از راه‌های افزایش آگاهی و ایجاد انگیزه و علاقه‌مندی برای صرفه‌جویی بین مردم تبلیغاتی است که رسانه‌های مختلف می‌توانند انجام دهند. رسانه‌ها باید مردم را از مشکلاتی که در اثر مصرف بی‌رویه آب با آن دست به گریبان می‌شوند، بهتر و بیشتر آگاه کنند تا با جلب مشارکت مردم و هماهنگی گروه‌های مختلف مصرف‌کننده بتوان این معضل را تا حدودی برطرف کرد. در واقع مصرف‌کنندگان می‌دانند که تلاش امروز آنان برای رفاه بهتر فرزندانشان در آینده است و هدر دادن منابع فعلی آب، به معنی محروم کردن نسل‌های بعدی از این موهبت الهی است.»
دچار توهم زیادی آب هستیم!
روابط عمومی و امور بین‌الملل آبفای کشور با اشاره به تأکید اسلام بر اهمیت آب و همچنین قداست آب در باورهای ایرانی، بر لزوم بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و بازگشت به روش‌های قدیمی برای حفظ و حراست از منابع آبی تأکید دارد و اعلام کرده است: «برای عبور از مشکلات ناشی از کمبود آب، باید مردم را متقاعد به تغییر الگوی مصرف کنیم و این باور را در جامعه نهادینه کنیم که کمبود آب، مشکل همگانی است.»
آنها نقش مبلغان دینی را در تغییر باورهای مردم بر اساس معیار‌های دینی و اعتقادی مهم ارزیابی کرده و می‌گویند: «با توجه به آیات و روایاتی که درباره اهمیت و جایگاه آب وجود دارد باید مردم به این باور برسند که آب یک پدیده دائمی و سهل‌الوصول نیست.»
پمپاژ بی‌حدوحصر آب از سفره‌های زیرزمینی و احداث سدهای فراوان، این تصور را ایجاد کرده که آب همیشه به‌راحتی قابل دسترس است. مصرف بی‌رویه و سخاوتمندانه از آب نتیجه این توهم بود، به‌گونه‌ای که بلایی که امروز بر سر سفره‌های زیرزمینی آمده ده برابر فاجعه‌بار‌تر از اتفاقی است که در دریاچه ارومیه رخ داده است.
تهران در وضعیت بحران مطلق آب قرار دارد
بهزاد پارسا، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران می‌گوید: «ورودی آب به سدهای تهران از ابتدای سال آبی جاری نسبت به دوره بلندمدت، ۴۷ درصد کاهش یافته است. میزان حجم کل مخازن سدهای استان تهران در حال حاضر ۴۶۵ میلیون مترمکعب است که نسبت به
۶۱۷ میلیون مترمکعب سال گذشته 152 میلیون متر مکعب کاهش داشته و همچنین نسبت به میانگین بلندمدت ۹۶۷ میلیون متر مکعبی انتهای خردادماه ۱۴۰۲، ۵ میلیون متر مکعب کاهش را نشان می‌دهد.»
به گفته وی، به دلیل کاهش بیش از ۴۳.۴ درصدی بارش استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت، منابع تأمین آب شرب تهران در سدهای لار، لتیان، ماملو و به‌ویژه سد امیرکبیر با کاهش قابل ملاحظه‌ای روبهرو است.
پارسا با اشاره به اینکه ذخیره آب موجود در سدهای امیرکبیر، لتیان، لار و ماملو ۱۶ درصد مجموع گنجایش مخازن این سدها است، می‌افزاید: «هم اکنون حجم آب موجود در مخزن سد امیرکبیر حدود
۷۷ میلیون مترمکعب است که نسبت به میانگین بلندمدت
۱۷۸ میلیون مترمکعبی انتهای خردادماه ۰۱ ۱ میلیون مترمکعب کاهش دارد. همچنین اکنون حجم آب ذخیره شده در سد طالقان نیز به میزان ۲۲۷ میلیون مترمکعب است که در مقایسه با میانگین بلندمدت ۳۴۳ مترمکعبی انتهای خردادماه ۱۱۶ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد.
وی در ادامه می‌گوید: «میانگین حجم مخزن سد لار در انتهای خرداد معادل ۲۰۴ میلیون مترمکعب بوده که موجودی فعلی آن ۸۱ میلیون مترمکعب است و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۲۳ میلیون مترمکعب کاهش داشته است. ضمناً میانگین حجم مخزن سد ماملو در انتهای خردادماه معادل ۱۶۶ میلیون مترمکعب است و امسال هم اکنون حجم آب موجود در مخزن این سد
۲۸ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به میانگین آخر این ماه ۱۳۸ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد و این در حالی است که حجم ذخیره آب موجود در سد لتیان در این روز معادل ۵۲ میلیون مترمکعب است که نسبت به میانگین بلندمدت ۷۶ میلیون مترمکعبی انتهای خردادماه ۲۴ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.»
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران خاطرنشان می‌کند: «امروز چهار سد اصلی تأمین‌کننده آب شرب تهران فقط ۱۶ درصد و با احتساب سد طالقان در مجموع ۲۵ درصد حجم مخزن خود را در اختیار دارند.»
وی با بیان اینکه منابع آب ما محدود است و با کاهش بارش‌ها و پایین آمدن سطح آبخوان‌ها، تأمین آب بیش از این با چالش مواجه خواهد بود، توضیح می‌دهد: «با توجه به میزان نزولات جوی تا این لحظه و کاهش حجم آب موجود پشت سدها، مشارکت همگانی در حفاظت از منابع آبی و مدیریت بهینه مصرف ضروری است و امیدواریم با همدلی و همراهی مردم بتوانیم تابستان پیش‌رو را بدون مشکل سپری کنیم. همه اینها نشان‌دهنده کمبود شدید آب در کشور است و ما باید با مصرف بهینه با بی‌آبی مبارزه کنیم.»