نگاهی به روش‌های مضر پرورش اندام مرسوم در باشگاه‌ها
دامنه بدنسازی از خـودبهبـودی تا جلب توجه اجتماعی!
بخش دوم
بیشترشان جوان هستند و جویای متفاوت بودن و به چشم آمدن؛ نسلی که عجله و شتاب هم به خصوصیات شخصیتی‌شان اضافه شده و دیگر نمی‌خواهند برای رسیدن به وزن یا قد مناسب از ورزش‌های زمان‌بر کمک بگیرند برای همین دنبال راه‌های میان‌بر و بسیار مؤثر هستند.
یکی لاغر است و می‌خواهد یال‌وکوپال به هم بزند و دیگری کوتاه است و می‌خواهد قدبلند شود و سری میان‌سرها درآورد. توصیه باشگاه هم به اینها استفاده از مکمل‌های سریع‌الاثر است که سود خوبی هم برای مربی دارد. مکمل‌هایی که حتی ممکن است از راه قاچاق و در شرایط غیراستاندارد نگهداری شده و به دست مشتری رسیده باشد.
جوانان مشتاق چه می‌گویند؟
متخصصان هشدار می‌دهند داروهایی که به‌صورت غیرمجاز در بدنسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند، عموماً داروهای استروئیدی هستند که استفاده از آنها ممنوع است. در مورد مکمل‌های ورزشی هم به هیچ عنوان فدراسیون مجوز استفاده یا فروش را به مربیان ورزشی باشگاه‌ها نمی‌دهد. تنها داروخانه‌ها، مجاز به فروش این مکمل‌ها هستند که آن هم باید طبق تجویز پزشک متخصص باشد و سرخود مصرف نشود. البته ظاهراً استفاده سرخود یا زیر نظر مربی، امری معمول در باشگاه‌های بدنسازی است؛ باشگاه‌هایی که گاه سلامت بدنسازان را فدای سود مالی خود می‌کنند چرا که ترجیح می‌دهند مکمل‌هایی را که در صحت و سلامت آنها اطمینانی وجود ندارد، هرچه بیشتر با قیمت‌های گزاف به فروش برسانند.
دانیال در این باره می‌گوید: «لاغر بودم و دلم می‌خواست چند کیلویی عضله به هم بزنم. یکی از کسانی که در آن باشگاه فعالیت داشت کنار ورزش، مصرف مکمل‌های خارجی را که ادعا می‌کرد خودش وارد کشور کرده، به من توصیه کرد. چاق شدم؛ اما کبدم چرب شد.»
محسن کیاوند جوان دیگری است که دلش می‌خواسته اندام روفرمی داشته باشد و می‌گوید: «احتمال تقلب در داروهای بدنسازی بالاست. حتی یکی از دوستان ما به‌خاطر تداخل این مکمل‌ها با داروی دیگر جانش را از دست داد و خانواده‌اش را داغدار کرد.»
علیرضا ۲۸ساله هم یکی دیگر از بدنسازهاست. سنش بیشتر از آنچه هست نشان می‌دهد. می‌گوید: «ریزش موهایم سنم را کمی بالا برده که می‌گویند اثر مکمل‌هاست، اما عضلاتم برایم مهم‌تر از موهایم است.»
افشین خانی ۱۹ساله اهل ورزش زورخانه‌ای است و می‌گوید: «تربیت‌بدنی می‌خوانم و می‌دانم که این داروها چه عوارضی دارند، خیلی‌ها بودند که از این داروها آسیب دیدند. نمونه‌اش یکی از دوستان خودم که دو کلیه‌اش را به‌خاطر استفاده از مکمل‌های غیرمجاز از دست داد و مجبور شد دیالیز کند. آخر سر هم پیوند شد او را که دیدم تنبیه شدم و رفتم سراغ زورخانه. کمی سخت است و نیاز به تلاش بیشتری دارد؛ اما بهتر جواب می‌دهد.»
فاطمه میناچی، دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه می‌گوید: «مکمل به نظرم خودش سم خالص است، اما کاسبی داروخانه‌ها را هم رونق داده؛ برخی مواقع افراد در بدنسازی به جای غذای اصلی، پروتئین، کراتین، گلوتامین و... می‌خورند و می‌بینند که در حال چاق شدن و عضله‌سازی هستند؛ اما نمی‌دانند به مرور زمان به این مکمل‌ها معتاد شده و از غذا خوردن فراری می‌شوند و اگر غذا مصرف کنند دچار مشکلات گوارشی مثل تهوع، استفراغ، معده درد، یبوست و... می‌شوند.»
جایگزین مکمل‌ها، تمرکز بر تغذیه متعادل و طبیعی
نازیلا یوسفی، سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو نیز با هشدار درباره مصرف مکمل‌های ورزشی غیرمجاز تأکید می‌کند: «مصرف‌کنندگان، مکمل‌های خود را از مراکز معتبر تهیه کرده و از مصرف فرآورده‌های فاقد تأییدیه سازمان غذا و دارو خودداری کنند.»
به نقل از وبدا، یوسفی، با اشاره به افزایش مصرف مکمل‌های ورزشی در جامعه، هشدار داده، می‌گوید: «به جای تکیه بر مکمل‌ها، تمرکز بر تغذیه متعادل و طبیعی می‌تواند به بهبود عملکرد ورزشی کمک کند. مکمل‌های ورزشی زمانی مؤثر هستند که بر اساس نیاز واقعی بدن و تحت‌نظر پزشک یا متخصص تغذیه مصرف شوند، مصرف بی‌رویه یا بدون نظارت این محصولات نه‌تنها مفید نخواهد بود، بلکه می‌تواند به‌سلامت آسیب برساند.»
وی به مصرف‌کنندگان توصیه می‌کند: «فقط از مکمل‌های مجاز و تأییدشده توسط سازمان غذا و دارو استفاده کرده و این محصولات را صرفاً از داروخانه‌ها خریداری کنند، چراکه سازمان غذا و دارو به طور مستمر بر فرآیند تولید و عرضه مکمل‌های سلامت‌محور نظارت دارد و شهروندان می‌توانند از طریق سامانه‌های اطلاع‌رسانی این سازمان، از اصالت و سلامت فرآورده‌های مصرفی خود اطمینان یابند.»
نکوهش پرداختن به فعالیت‌های بیهوده
دین به سلامت و نشاط شخص و نهایتاً جامعه اهمیت داده است و حتی روی برخی از ورزش‌ها که ارتباط مستقیم با تقویت جسم و دفاع از وطن دارند تأکید شده است.
اما سرگرمی‌ها و تفریحاتی که زمینه ضررهای جسمی، روحی و اجتماعی را فراهم می‌کنند مورد نکوهش قرار داده است. ورزش‌هایی با پوشش نامناسب یا لباس‌های ورزشی محرک که حجم بدن در آنها مشخص است، ورزش‌هایی که خلاف حیا و عفت عمومی است یا فعالیت‌هایی که ضرر داشته و هدف خاصی را دنبال نکرده، و برای بدن نیز ضرر دارند مورد سرزنش و مکروه است.
خداوند تأکید دارد که ما برای کارهای بی‌فایده خلق نشده‌ایم: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعون» (مؤمنون، 115) و باید در مقابل عمر شریف خود در محضر خدای متعال جوابگو باشیم؛ اما برخی افراد برای اینکه برتری ورزشی خود را نشان دهند از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند حتی تمام هم‌وغمشان پرداختن به آن ورزش است طوری که از دیگر مسئولیت‌های اجتماعی نیز شانه خالی کرده، یا به کارهای غیراخلاقی مانند استفاده از قرص‌ها و آمپول‌های نیروزا دست می‌زنند که چنین مفسده‌ای از مصادیق فعل غیرجایز و حرام است.
روان‌شناسی بدنسازی و وسواس نسبت به بدن ایده‌آل
اگرچه بسیاری از بدنسازان مسیر درستی را برای سلامتی انتخاب کرده‌اند؛ اما گرایش به استفاده از مواد مصنوعی برای حجیم‌تر شدن عضلات و بیشتر به‌نظرآمدن حکایت از اختلال شخصیتی دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش‌هایی مانند بدنسازی، تأثیر زیادی بر مدیریت استرس، کنترل افسردگی و کاهش اضطراب دارند. بدنسازی می‌تواند یک مکانیسم دفاعی سالم برای افرادی باشد که به دنبال تخلیه هیجانات منفی، افزایش احساس تسلط بر زندگی و بهبود وضعیت روحی خود هستند.
از منظر روان‌شناسی نیز این فعالیت نه فقط یک ورزش، بلکه یک ابزار قدرتمند برای رشد ذهنی و احساسی است. اما روانشناسان معتقدند در بدنسازی، انگیزه‌های فردی می‌توانند از «خود بهبودی» تا «جلب توجه اجتماعی» متغیر باشند، برای همین رمز موفقیت در بدنسازی، نه فقط تمرین مداوم و عضله‌سازی، بلکه شناخت روان‌شناختی انگیزه‌های فردی و کنترل صحیح ذهن است! بااین‌حال، برخی افراد ممکن است درگیر یک تصویر ایده‌آل و غیرواقعی از بدن خود شوند و دائماً به دنبال کمال‌گرایی فیزیکی باشند. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش اضطراب و کاهش اعتمادبه‌نفس در صورت عدم دستیابی به آن بدن ایده‌آل شود.
خطرات وسواس در عضله‌سازی و اختلال دیسمورفی عضلانی یکی از مشکلات روان‌شناختی جدی است که ممکن است به دنبال تمرینات بدنسازی و افزایش حجم عضلات بروز کند. وسواس عضله‌سازی زمانی رخ می‌دهد که فرد دچار تصور نادرستی از بدن خود شود و همیشه به دنبال بهبود بیشتر و بیشتر حجم عضلات باشد، حتی اگر بدن او به طور طبیعی به اندازه کافی عضلانی باشد. این وضعیت می‌تواند منجر به اختلال دیسمورفی عضلانی شود، که در آن فرد به‌شدت نگران کمبود عضلات و عدم تطابق بدن خود با استانداردهای شخصی یا اجتماعی است. این اختلال ممکن است باعث افزایش استرس، اضطراب و افسردگی شود و فرد را به استفاده بیش از حد از مکمل‌ها و داروهای خطرناک یا تمرینات فشرده سوق دهد. برای جلوگیری از این خطرات، ضروری است که افراد تمرکز خود را بر سلامتی و تناسب اندام کلی بگذارند و نه‌تنها بر حجم عضلات، و از مشاوره روان‌شناسی و راهنمایی‌های متخصصان استفاده کنند تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود.
سینما، رسانه و الگوسازی غلط
در بسیاری از جوامع، بدن عضلانی برای مردان نشانه قدرت، برتری و جذابیت جنسی است و سیاری از افراد به دلیل تمایل به پذیرفته شدن در اجتماع یا جلب‌توجه و تأیید دیگران به بدنسازی روی می‌آورند.
ضمن اینکه تأثیر الگوهای رسانه‌ای و سلبریتی‌ها بر گرایش به بدنسازی نیز امری ثابت شده است. سینما و سلبریتی‌سازی این صنعت به‌علاوه شبکه‌های اجتماعی سال‌هاست که استانداردهای زیبایی خاصی را برای بدن‌های ایده‌آل تعیین کرده‌اند. اینفلوئنسرها و بدنسازان معروف نیز اغلب تصاویری از بدن عضلانی و کات شده خود را به اشتراک می‌گذارند که باعث ایجاد انگیزه و در برخی موارد وسواس، در مخاطبانشان می‌شود.
اما روانشناسان بدنسازی می‌گویند بدنسازی از نگاه روانکاوی، پاسخی به نیازهای روان‌شناختی مانند قدرت، امنیت، پذیرش اجتماعی و جبران کمبودهای شخصی است. اگرچه بدنسازی می‌تواند راهی سالم برای رشد فردی و روانی باشد، اما اگر از روی وسواس یا تحت تاثیر استانداردهای نادرست جامعه انجام شود، ممکن است مشکلات روان‌شناختی به همراه داشته باشد.
بدنسازی زمانی مفید است که به عنوان ابزاری برای رشد فردی و افزایش سلامت روان استفاده شود، نه به عنوان وسیله‌ای برای جلب تأیید دیگران یا رقابت ناسالم!
در نبود پهلوانی شخصیت نمایشی بروز می‌کند
امیرلطفی حقیقت، روان‌شناس و استاد دانشگاه به برنا درباره برخی اختلالات شخصیتی می‌گوید: «در جامعه ما برخی عناصر فرهنگی، اجتماعی به یکباره حذف شد و جایگزین مناسبی برای آن مشخص نشد همین مسئله باعث نوعی شکاف فرهنگی و مدیریتی شد، چرا که طبعاً افراد نیازمند برخی تفریحات و سرگرمی‌ها هستند زمانی که تفریحات در جامعه ما با محدودیت رو‌به‌رو است و نظام اجتماعی ما مدیریت متمرکز شده‌ای ندارد و بیشتر در قالب شعار ظهور می‌کند، طبعاً نیاز افراد برطرف نمی‌شود و برای ارضای نیاز‌ها به‌گونه‌ای دیگر اقدام می‌کنند.»
شاید با تکیه به کلام این روان‌شناس باید گفت آن‌چنان‌که بایدوشاید به ورزش‌های اصیل خود نپرداختیم و زیر سایه این فراموشی فرهنگ‌های جدید و زیان‌بار شکل گرفتند. درحالی‌که کشتی و ورزش زورخانه‌ای ایران‌زمین در تمام دنیا نظیر ندارد.