دیدگاه اساتید
شکوفاسازی حلقههای میانی مقابله بـا تحریم
تحریم‌ها در پی تشدید فشارهای اقتصادی و مالی بین‌المللی از طریق سازوکارهای درونی جامعه هدف است که معمولاً با هدف کاهش توانمندی‌های دولت در انجام وظایف اساسی خود و احتمالاً ایجاد شورش‌های اجتماعی صورت می‌گیرد.
تحریم‌های آمریکا از پنج مجرای مهم می‌تواند اقتصاد کشور را متأثر سازد؛ مجرای نخست مشکل‌تر شدنِ فروش و بازاریابی محصولات است. زیرا مشتریان بزرگ ترجیح میدهند از جایی خرید کنند که بعداً در تعاملاتشان با ایالات‌متحده با مشکل مواجه نشوند.
مسیر دوم، دشوار شدنِ انتقال وجوه حاصل از فروش محصولات است. اقتصاد امروزِ جهان، اتکای غیر‌قابل‌انکاری به شبکه بانکی دارد و بانک‌های بزرگی که میتوانند مبادلاتِ چند‌صد ملیون دلاری را به راحتی هدایت کنند عمدتاً با نهادهای مالیِ ایالاتی متحده ارتباطات گسترده‌ای دارند. کابوسِ قطع دسترسی به دلار و جریمه‌های سنگین خزانه‌داری آمریکا این بانک‌ها را از همکاری با ایران باز می‌دارد.
مسیر سوم، محدود شدنِ سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت و خدمات کشور است. نهایتاً مسیر چهارم، مشکل شدن جذب فناوری‌های مورد نیاز صنعت است زیرا اغلب فعالیت‌های فناورانه صنعت به خرید لایسنس های گوناگون و یا همنشینی فناورانِ خارجی نیازمند است و این تعاملات به دلایلی که در بندهای قبل گفته شد، دشوار گردیده است. اما از همه مهم‌تر تأثیر شناختی تحریم‌هاست که رهبر انقلاب از آن به عنوان «جریان تحریف» یاد کردند و متذکر شدند: «اگر جریان تحریف شکست بخورد، جریان تحریم قطعاً شکست خواهد خورد.»
در راستای مقابله با این هدف، دولت جمهوری اسلامی ایران اقدامات متعارفی را به انجام رسانده و می‌‌رساند اما در کنار این هسته اصلی، جمعی از اقدامات توانمندساز که غالباً وجهه نامتقارن نیز دارند، میتوانند به تقویت مسیر دیپلماسی منجر شوند؛ همچنان که در جنگ تحمیلی، کاربست رویکرد دفاع نامتقارن (با ابتکارات شهید باقری و همراهانش) در کنار جنگ کلاسیک (که بیشتر توسط ارتش هدایت می‌شد) توانست نتایج قابل‌قبولی را به دنبال داشته باشد.
تاب‌آوری در مقابل تحریم‌ها نیازمند نوآوری‌های تاکتیکی و مستهلک کردن اراده قدرت تحریم‌گر است. در حقیقت باید پذیرفت که فائق آمدن بر تحریم‌ها نیازمندِ خروج از حصار شیشه‌ای دانش متعارف اقتصاد و اندیشیدن به مسیرهای موازی است. البته نوآوری‌ها، بر‌خلاف احساس اولیه ما، عمدتاً به صورت تصادفی اتفاق نمی افتند و میتوان با فراهم کردن برخی شرایط زمینه‌های، احتمال وقوع نوآوری‌های موفق را افزایش داد.
رهبر انقلاب در دیدار رمضانی دانشجویان فرمودند: «خوشبختانه تحریم‌ها دارد کم‌اثر می‌شود در دنیا. وقتی تحریم‌ها ادامه پیدا می‌کند، به تدریج اثر خودش را از دست می‌دهد. این را خود آنها هم اعتراف دارند؛ یعنی خود آنها هم اعتراف دارند که کشورِ تحریم شده می‌تواند راه‌های خنثی کردن تحریم را به‌تدریج پیدا کند و تحریم‌ها را خنثی کند.» و در همان دیدار اضافه کردند: «امید بنده فقط همین شما جوان‌ها هستید.»
سخنرانی معظم‌له در ابتدای خرداد ۱۳۹۸ برای دریافت چگونگی ورود و نقش‌آفرینی جوانان در حرکت عظیم ملّت ایران بسیار مهم است، آنجا که می‌‌فرمایند: «این تمرکز، این ایجاد برنامه کار، پیدا کردن راهکار، ارائه راهکار، برنامه‌ریزی، به‌عهده چه کسی است؟ این به‌عهده جریان‌های حلقههای میانی است. این، نه به‌عهده رهبری است، نه به‌عهده دولت است، نه به‌عهده دستگاه‌های دیگر است؛ [بلکه] به‌عهده مجموعه‌هایی از خود ملّت است که خوشبختانه امروز ما این را کم هم نداریم. ما نخبه‌های فکری در زمینه‌های گوناگونِ مورد نیاز در میان جوانان، در میان مسئولین خودمان داریم. اینها میتوانند بنشینند برنامه‌ریزی کنند و هدایت کنند. تشکّل‌های دانشجویی از این قبیلند، مجموعه‌های باتجربه و فعّال در زمینه‌های فرهنگی و فکری و مانند اینها از این قبیلند و هر‌که هم در این زمینه‌ها فعّال‌تر باشد، مؤثّرتر است؛ یعنی زمام کار دست کسانی است که فعّالیّت کنند؛ تنبلی و بی‌حالی و کسالت و مانند اینها به درد نمی‌خورد.»
بسیج بخصوص بسیج اصناف مختلف خود از مهم‌ترین حلقههای میانی است. رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۵ فرمودند: «بسیج تحقّق مردم‌سالاری دینی است. ما که می‌گوییم مردم‌سالاری دینی یا مردم‌سالاری اسلامی، بعضی خیال می‌کنند این مردم‌سالاری فقط پای صندوق رأی و انتخابات است؛ آن [تنها] یکی از جلوه‌های مردم‌سالاری دینی است. مردم‌سالاری یعنی بر اساس دین و بر‌اساس اسلام، سالارِ زندگیِ جامعه، خود مردمند؛ مردم‌سالاری یعنی این؛ این معنای مردم‌سالاری اسلامی است. بسیج در همه عرصه‌ها مظهر مردم‌سالاری دینی و مردم‌سالاری اسلامی است. اگر چنانچه بسیج وارد اقتصاد بشود، اقتصاد می‌شود مردم‌سالار؛ همین که آقایان اینجا الان اظهار کردند و کاملاً درست است. این اقتصاد مقاومتی که ما عرض کردیم، اگر بتواند از قوّت و قدرت بسیج استفاده کند، می‌شود اقتصاد مقاومتی مردم‌سالار؛ در علم همین‌جور است، در پیشرفت‌های گوناگون اجتماعی همین‌جور است، در سیاست همین‌جور است؛ مظهر مردم‌سالاری دینی، بسیج است.»
خوشبختانه بسیج علاوه بر گسترش عمودی در مناطق جغرافیایی مختلف گسترش افقی مناسبی در اصناف دارد و به کمک آن میتوان استفاده از مهارت‌های مقابله با تحریم را به یکدیگر متصل کرد. به عنوان مثال: ایجاد همکاری بین بسیج کارگری، بسیج مهندسین، بسیج دانشجویی و بسیج اساتید موجب خواهد شد که نیازهای فناورانه صنعت روان‌‌تر به دانشگاه منتقل شود و با فعالیت متراکم اساتید بسیجی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی پاسخ داده شود.
بسیج حقوقدانان تعدادی از مشاوران ذی‌صلاح در عرصه تجارت و حقوق بین‌المللی را شناسایی کند و آموزش‌ها و اطلاعات لازم در ارتباط با دعاویِ تحریمی را در اختیار آنها قرار دهد. این کار باعث می‌شود که واحدهای کوچک و بزرگ اقتصادی در مواجهه با شرایط جدید سرگردان نشوند و بتوانند از طریق دستگاه‌های قضائی کشورهای میزبان، احقاق حق کنند. همچنین این اقدام زمینه به اشتراک‌گذاری دانش بین مشاوران مذکور و ارتقای کیفیتی خدمات آنان در گذر زمان را فراهم خواهد ساخت.
بسیج صنعت پتروشیمی می‌تواند تجارب مقابله با تحریم‌ها در این صنعت را مستندسازی کند و با رعایت ملاحظات در بین هلدینگ‌های بزرگ به اشتراک بگذارد و با طراحی یک بخش جانبی در جایزه سرآمدی و تعالی صنعت پتروشیمی، بهترین فناوران، وکلا و بازرگانان فعال در حوزه مقابله با تحریم در این صنعت را مورد تقدیر قرار دهد.
انجمن اسلامی دانشجویان خارج از کشور و دانشجویان بسیجی مقطع دکتری، کارگزار تبادلات فناوری شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی با مناطق نوآور کشورهای همسو باشند. سازمان بسیج اصناف، بازاریان و فعالان اقتصادی کشور زمینه‌ساز حضور و فروش بازارگاه‌های الکترونیکی کشورمان در کشورهای حوزه مقاومت، بریکس، اوراسیا و شانگهای شود. خانه کارگر ایران می‌تواند با اتحادیه های کارگری کشورهایی که بیشترین تعداد شغل را بر اثر تحریم ایران از دست داده‌اند یا میدهند. ارتباط برقرار کند و پویش‌های اجتماعی شکل دهد.
به هر حال این جنگ اراده هاست. «این رویارویی، رویارویی اراده‌ها است؛ و اراده ما از آنها قوی‌تر است. ما علاوه‌ی بر اراده قوی، توکّل به خدا را هم داریم.» و به خواست خدا اراده قلدران را مستهلک خواهیم کرد و آنها را از نفوذ در ملّت ایران ناامید می‌کنیم.
امیرحسین رهبر
استادیار دانشگاه بوعلی‌سینا