نگاهی به فیلم «هفتاد سی»
باور یک نکته ساده
پژمان کریمی
سینمای ایران، خاصه طی دو دهه اخیر کاملاً از بطن سینمای طنز فاصله گرفته است. شاید برخی بپرسند: «مگر سینمای کمدی فی حد ذاته واجد عیب و آفت است؟! مگر خنداندن مخاطب و توافق با وی بر سر شاد بودن و شاد زیستن، به شکل مطلق مذموم است؟!»
و در ادامه ممکن است این پرسش پیش کشیده شود که؛ «در شرایط وجود معضلات و بروز فشار اقتصادی، چرا نباید به هر صورت و رویکردی مخاطب را به خنده و رها شدگی از دغدغه‌های روزمره واداشت؟»
در نهایت نیز این پرسش از زبان دست‌اندرکاران سینمای ایران شنیده شود که «چرا وقتی کمدی تنها وجهی است که بازگشت سرمایه و اندک سود سرمایه‌گذار را در سینمای کم رونق امروز تضمین می‌کند، باید از کمدی‌سازی پرهیز کرد و سینما را پابرجا نخواست؟!»
پاسخ دشوار نیست!
اثر کمدی غایتی متفاوت با اثر طنزآمیز دارد. اولی خنده و سبکسری مخاطب را می‌جوید و لزوما با تعهد ملازمت ندارد. دومی، اما در پس زمینه روشن خنداندن، به توجه دادن، دلالت به حق، حدوث اصلاح و فلاح بنیان یافته است و همزاد تعهد است.
درک این تفاوت آسان است!
اتکا به قصه‌های پیش پا افتاده، شوخی‌های کلیشه و جنسی و سخیف و لوس، به سخره گرفتن ارزش‌های دینی و ملی، چشم بستن به پیشرفت‌های مادی و معنوی جامعه، شخصیت‌های مغروق خصلت‌های ناپسند مثل شخصیت‌های زنباره و... ارجاع به محصولات به اصطلاح فرهنگی دوران طاغوت و... مجموعه‌ای از نشانه‌های فیلم‌های به اصطلاح کمدی سینمای ایران است.
فیلم سینمایی «هفتاد سی» اگر چه کمی از فیلم‌های هم سنخ فاصله دارد اما نسبت پررنگ آن، جای تردید ندارد!
چند خانواده بی‌سامان، ثروتمندان بی‌درد، جامعه بی‌تفاوت به فقرا، آدم‌هایی که محکوم به انواع شکست‌های مادی و معنوی‌اند، روابطی که بدان مرز معین اخلاقی متصور نیست، زرسالاران زورمند پیروز، جامعه‌ای که تنها راه خوشبختی اعضای فقرزده آن؛ انجام قرعه‌کشی‌هایی که است که در نهایت آن قرعه‌کشی متضمن منافع صاحبان سرمایه به‌شمار می‌آید، نامحترم بودن اعضای خانواده به‌ویژه پدر، معدود شوخی‌های جنسی و... از وجوه «هفتاد سی» است. شاید تنها بخش اخلاقی و محترم فیلم، آن‌جایی است که برات، برادر همسر خود را از کشتن یعقوب برحذر می‌دارد و چند جمله‌ای در باب «غیرت و شرافت» حرف می‌زند!
با این توصیفات، چگونه می‌توان اثر یاد شده را یک اتفاق کمدی معمولی محترم به‌شمار آورد و وقوع چنین آثاری را با گزاره‌هایی درباره ضرورت شاد کردن مخاطب و مذموم نبودن ذات کمدی و کمدی‌سازی به‌عنوان راهکار رونق اقتصادی سینما و... توجیه کرد و بدان بالید؟!
بابد باور کرد با تکیه بر موضوع و مضمون و ابزار و سر و شکل و ساختمان فنی پیش پا افتاده نمی‌توان اثر ارزشمندی با دستاوردها و تاثیرات ارزشمند به‌بار نشاند!