شکوهِ حماسه و ایثار و همدلی در مقابله با فاجعه بندر شهید رجایی
کامران پورعباس
ظهر روز شنبه 6 اردیبهشت 1404، فاجعه دردناک انفجار در بندر شهید رجایی رخ داد که انفجار مهیب و آتش‌سوزی گسترده‌ای را به همراه داشت و در اثر آن حدود 46 نفر از هموطنان‌مان فوت و 11 نفر مفقود شده و بیش از هزار نفر مجروح گردیدند(مطابق گفتۀ رئیس دادگستری هرمزگان در 14 اردیبهشت 1404).
در پیامی که رهبر انقلاب اسلامی درپی حادثه دردناک آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی در 7 اردیبهشت 1404 صادر کردند، با تأکید بر اندوه و نگرانی ناشی از دردناک بودن حادثه، بر چند موضوع کلیدی تأکید شده است: لزوم پیگیریِ امنیتی و قضائی، تأکید بر پیشگیری از حوادث تلخ و خسارت‌بار، همدردی با حادثه‌دیدگان و تشکر صمیمانه از مردمان پُرگذشت.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخش پایانی پیام، به نکته خاص و مهمی توجه کرده و از مردمان پرگذشتی که در لحظه نیاز آماده خون دادن به مصدومان شدند، تشکر کردند.
علاوه بر حماسۀ کم‌نظیر و غرورآفرین مردم ایران در اهدای خون در پی فاجعه بندر شهید رجایی، شاهد اقدامات گستردۀ همدلانه و ایثارگرانۀ ملی نیز بودیم که به نوعی شکوه حماسه و ایثار و همدلی در مقابله با فاجعه بندر شهید رجایی را رقم زد. در گزارش امروز این همدلی‌ها و حماسه‌های ملی را بررسی می‌کنیم.
حماسۀ بزرگ و ملیِ اهدای خون
بلافاصله پس از وقوع انفجار در بندر شهید رجایی، سازمان انتقال خون ایران با فعال کردن شبکه ملی خون‌رسانی، ارسال خون و فراورده‌های آن را از استان‌های مختلف شروع کرد و متعاقب آن مردم سراسر کشور با حضور در پایگاه‌های انتقال خون برای کمک به مصدومان انفجار بندر شهید رجایی صف کشیدند. تصاویر افتخارآمیزی از حضور گسترده و پرشور مردم و اشتیاق وصف‌ناپذیرشان در اهدای خون در سراسر کشور در فضای مجازی منتشر و پربازدید گردید. به محض اطلاع از وقوع حادثه از استان‌های گیلان، تهران، یزد، همدان، کرمان، خراسان‌شمالی و اصفهان ارسال خون به بندر عباس انجام شد و مردم دیگر استان‌ها برای این اقدام همدلانه اعلام آمادگی کردند.
اداره کل انتقال خون استان هرمزگان نیز با توجه به وضعیت پیش آمده به صورت ۲۴ساعته فعال و آماده حضور داوطلبان اهدای خون گردید.
به فاصله کوتاهی از وقوع حادثه انفجار، 1096 نفر در سطح استان هرمزگان برای اهدای خون مراجعه کردند و ۹۲۰ واحد خون از اهداکنندگان دریافت شد. ۷۹۵ واحد خون که بیشتر آنها از گروه خونی O منفی بودند، نیز از استان‌های مختلف در شبکه ملی خون‌رسانی به هرمزگان ارسال شد و متعاقب آن اعلام گردید که مشکلی از نظر کمبود خون نداریم و سازمان انتقال خون هیچ مشکلی در تأمین خون و فرآورده‌های خونی، پلاکت و پلاسما ندارد و حتی از مراجعه‌کنندگانِ بسیار پرتعداد در استان‌های مختلف درخواست گردید تا اهدای خون را به روزها و هفته‌های دیگر موکول کنند.
سازمان انتقال خون استان تهران نیز از ازدحام بسیار زیاد مراجعه‌کنندگان به مراکز اهدای خون خبر داد.
استان اصفهان نیز شاهد یک رکورد بی‌سابقه در اهدای خون بود و یک هزار و ۱۶۱ نفر موفق به اهدای خون شدند که این رقم در تاریخ استان بی‌سابقه بوده و رکورد جدیدی را به نام مردم شهیدپرور اصفهان ثبت کرد.
۴۷۸ نفر نیز برای اهدای خون در مرکز انتقال خون اراک پذیرش شدند و در 8 اردیبهشت 1404، بزرگ‌ترین محموله اهدای خون کشور به میزان ۴۰۰ واحد (معادل یک‌هزار و ۲۰۰ واحد فرآورده خونی) از استان مرکزی برای مصدومان حادثه اسکله شهید رجایی بندرعباس ارسال شد.
حماسه اورژانس
تیم‌های اورژانس با استفاده از آمبولانس‌های مجهز، تجهیزات اولیه نجات و همچنین واحدهای سیار فوریت‌های پزشکی، در محل حاضر شده و به سرعت دسته‌بندی و ارزیابی اولیه مصدومان را آغاز کردند.
حماسه هلال احمر
نیروهای امدادی و نظامی از همان لحظات نخستین فاجعه بندر شهید رجایی، با همه توان وارد میدان شدند و حریق را مهار و به موضوع فوت‌شدگان و مجروحان رسیدگی کردند.
دکتر پیرحسین کولیوند، رئیس هلال‌احمر، در انفجار مهیب بندر شهید رجایی با حضور سریع و مدیریت بی‌وقفه خود، عملیات امداد را هدایت کرد. اعزام ۵ بالگرد امدادی، تشکیل ستاد بحران سیار، برپایی ۲ بیمارستان صحرایی و نظارت بر انتقال ۱۵ مصدوم بحرانی به تهران از اقدامات کلیدی‌اش در ۲۴ ساعت اولیه بود. وی تا تثبیت وضعیت در محل ماند و دستور تأمین هزینه‌های درمانی بازماندگان و اعزام تیم‌های روانشناسی برای حمایت از خانواده‌ها را صادر کرد.
امدادگران هلال‌احمر نیز در سخت‌ترین و خطرناک‌ترین شرایط در وسط میدان بودند و امدادرسانی کردند.
عملیات اطفای حریق با به‌کارگیری ۶ بالگرد امدادی انجام شد و کمبودی از لحاظ لجستیک و تیم‌های امدادی وجود نداشت.
۵۰ تیم امداد، نجات و درمان در محل حادثه بندر شهید رجایی حضور داشتند و ۵۰ تیم دیگر هم در استان‌های کرمان، فارس، بوشهر و سیستان‌و‌بلوچستان و سه تیم هم در یزد، اصفهان و تهران در حالت آماده‌باش بودند. ده‌ها سورتی پرواز بالگردهای هلال‌احمر برای اطفای حریق انجام شد. در محل حادثه، ۴۶ تیم امداد و نجات، ۲ تیم درمان اضطراری و ۲ تیم حمایت‌های روانی حضور داشتند و به حادثه‌دیدگان ارائه خدمت کردند.
تیم‌های امدادگر هلال‌احمر در کنار نیروهای اورژانس، بیماران را به بیمارستان منتقل کردند. خدمات اولیه شامل احیای قلبی- ریوی، پانسمان زخم‌ها، اکسیژن‌تراپی و کنترل خون‌ریزی انجام شد.
در آن فضای پر از دود و آتش، امدادگران با جان‌فشانی بی‌وقفه، در حال بیرون کشیدن مصدومان از زیر آوارها و نقاط خطرناک بودند. آنها مجبور بودند بسیاری از افراد را با استفاده از برانکارد و حتی با دست، از نواحی بسیار داغ و آلوده به گاز خارج کنند. در این عملیات، هماهنگی بین هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی وجود داشت.
گرمای هوا به حدی زیاد بود که امدادگران هر چند وقت یک‌بار نیاز به استراحت و ریکاوری داشتند. برهمین اساس خیابانی در محدوده بندر برای استراحت امدادگران انتخاب شده بود که در همان ساعات اولیه به دلیل تعدد انفجارها، مجبور به ترک محل و انتخاب مکان دیگری برای استراحت و ریکاوری شدند.
شعله‌های بلند و پخش شدن گازهای سمی موجب شد تا منطقه به طور کامل قرنطینه شود. در این مرحله، بالگردهای آب‌پاش امدادی هلال‌احمر وارد میدان شدند و به همراه نیروهای آتش‌نشانی و پشتیبانی لجستیکی دیگر ارگان‌ها و با استفاده از تجهیزات سنگین، به مقابله با آتش پرداختند.
هلال‌احمر ۴ فروند بالگرد برای کمک به تیم‌های عملیاتی به محل حادثه اعزام کرد و یک فروند بالگرد نیز در حالت آماده‌باش بود. بالگردهای هلال‌احمر با همکاری ارتش و سپاه پروازهای مختلفی انجام دادند و علاوه‌بر آب‌پاشی به محل حادثه، در بحث انتقال تجهیزات کمک ویژه‌ای کردند.
تیم‌های آتش‌نشانی و امدادگران با استفاده از لوله‌های فشار قوی، مواد خاموش‌کننده شیمیایی و ماسک‌های ویژه در خط مقدم مهار حریق قرار گرفتند. مأموریتی نفس‌گیر با ماسک ایمنی با وجود گرمای طاقت‌فرسای جنوب، دود سمی و آتش مهیب. در چنین شرایطی امدادگران از پا ننشستند و تجهیزات حفاظتی، از جمله ماسک‌های فیلتردار و عینک‌های ایمنی، تنها سپر آنها در برابر تهدیدات نامرئی مواد شیمیایی بودند.
حماسه آتش‌نشانی
آتش‌سوزی بسیار گسترده بود و آتش‌نشانی ۱۷، ۱۸ ساعت با یک شبه‌بحران و یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های سال‌های اخیر دست‌وپنجه نرم کرد.
در بندر شهید رجایی همه نوع موادی نگهداری می‌شده است، اما چون خیلی از موادی که در حال سوختن بود، پایه نفتی و هیدروکربنی داشت و یا لوازم خودرویی غالباً پلاستیکی بودند، دود زیادی ایجاد می‌شد به طوری که حتی در زمان کندسوزی هم دود غلیظی همه‌جا را فرا گرفته بود.
علاوه بر این‌ها، جایی از این منطقه بود که بسیار آتش می‌گرفت و هرچه آنجا را خاموش می‌کردند مجدداً آتش می‌گرفت، حرارت بالایی داشت و چند صدای انفجار می‌داد.
بالاخره آتش‌نشانان فداکار موفق شدند آنجا را کاملاً خاموش کنند و متوجه شدند کانتینری پر از سیلندر گاز بوده است.
عملیات انجام شده در این حادثه از سوی نیروهای آتش‌نشانی یکی از عملیات‌های ترکیبی آتش‌نشانان بود. عملیات ترکیبی برای آتش‌نشانان چالش خود را دارد. در جایی که جامدات، مواد شیمیایی، هیدروکربنی، نفتی و اسیدی وجود دارد، برای هر کدام باید تاکتیک‌های عملیاتی و ماده اطفایی متفاوتی استفاده کرد.
آتش‌نشانی با استفاده از خودرو‌های سنگینی که به آنها «ریچ» می‌گویند و کار آنها جابه‌جایی کانتینر است، کار را پیش برد و کار به سرعت پیش رفت و توانست از گسترش خطر جلوگیری کند. در حالی که در آتش‌سوزی‌های وسیع، مواد خفه‌کننده آتش به شکل پودر به شکل فرشی روی منطقه آتش‌سوزی پاشیده می‌شود، تصاویری منتشرشده نشان می‌دهد گونی‌های این مواد بر روی مناطق آتش‌سوزی بندر شهید رجایی پرتاب می‌شود که تکنیک عجیب و احتمالاً منحصر به فردی برای اطفای حریق است. البته برخی کارشناسان اعتقاد دارند پرتاب مواد خفه‌کننده آتش به این شکل می‌تواند مانند بمب عمل کند و قدرت آتش را به شدت بکاهد. آتش‌نشانان چند برابر کانکس‌های تخریب شده و آتش گرفته را در بخش‌های دیگر نجات دادند. آتش‌نشانان با رشادت و تاکتیک عملیاتی مناسب، قسمت‌های دچار حریق را کنترل کرده و نگذاشتند آتش گسترش یابد.
آتش‌نشانانی از استان‌های تهران، کرمان، فارس، هرمزگان و بوشهر در اطفای حریق حضور داشتند.
ظهرِ ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ نیز پمپ هیدرولیک یکی از دستگاه‌های ریچ استاکر در بندر شهید رجایی پاره شد که پاشش روغن سبب آتش‌سوزی گردید اما بلافاصله با حضور یگان‌های آتش‌نشانی در بندر، عملیات اطفا انجام و آتش خاموش شد. شدت آتش‌سوزی گسترده نبود و به عملیات بندری آسیبی وارد نکرد.
حماسه قوای نظامی و انتظامی
نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با ارسال هواپیمای ایلیوشین در اطفای حریق نقش مهمی داشت که این موضوع بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت و کاربران فضای مجازی با وایرال کردن ویدئوی پرواز ممتد ایلیوشین بر فراز بندر شهید رجایی، این اقدام سپاه پاسداران را تحسین کردند.
نیروی دریایی سپاه با همه امکانات خود در جنوب برای امدادرسانی اقدام کرد. سپاه استان هرمزگان نیز از امکانات و تجهیزات خود برای امدادرسانی استفاده کرد.
نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اعزام بالگردهای میل۱۷ به منطقه و انجام ده‌ها سورتی پرواز، اقدام مهمی را در کنترل آتش در ساعات اولیه آتش‌سوزی بندر شهید رجایی انجام داد.
یکی از تاکتیک‌های موفق سپاه استفاده چندمنظوره از بالگردهای موجود در قالب کیت‌های عملیاتی بود که در کمتر از ۵ دقیقه بالگردهای رزمی و ترابری به‌عنوان بالگردهای امداد یا خدماتی وارد عملیات می‌شدند.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نه‌تنها در زمینه اعزام هواپیما‌های سنگین برای اطفای حریق، بلکه در زمینه کمک‌های امدادی نیز گام‌های مهمی را برداشت.
نیروی دریایی سپاه ده‌ها عمل جراحی موفقیت‌آمیز را برای نجات جان مصدومان و مجروحان حادثه انجام داد که در این زمینه بیمارستان صاحب‌الزمان ندسا طلایه‌دار خدمت‌رسانی به مردم عزیز بندرعباس بود.
همچنین از مجموع ۵۰ آمبولانس اعزام شده به بندر شهید رجایی، مجموعاً ۲۶ آمبولانس از طریق نیروی دریایی سپاه اعزام شده بود؛ علاوه بر این، ۳۰ عمل جراحی توسط پزشکان و متخصصین بیمارستان صاحب الزمان ندسا برای مداوای مجروحان انجام شده است.
ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی دریایی و نیروی زمینی ارتش نیز با همه توان و امکانات برای خدمت به مردم پای کار بودند.
ارتش جمهوری اسلامی با انتقال بخشی از مجروحان حادثه به بیمارستان‌های خود در شیراز، اقدام ارزشمندی را در کمک به مردم انجام داد. بیمارستان فوق‌تخصصی حضرت سیدالشهدا منطقه یکم نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران از لحظات اولیه حادثه با اعلام آماده‌باش کامل، روند پذیرش و درمان مصدومان را آغاز کرد.
تیم‌های امدادی نیروی دریایی ارتش نیز بلافاصله در محل حادثه حاضر شده و همزمان کادر بهداشت و درمان بیمارستان حضرت سیدالشهدا مستقر در بلوار پاسداران بندرعباس، عملیات امدادرسانی و درمان ده‌ها تن از حادثه‌دیدگان را با سرعت و دقت آغاز کردند.
در این بیمارستان از لحظات اولیه انفجار کادر درمانی به صورت خودجوش به محل کار آمدند و پای کار مداوای صدها مجروح حادثه ماندند. به دستور امیر ایرانی علاوه‌بر درمان کاملاً رایگان مجروحان، خدمات پذیرایی و استراحت همراهان مجروحان نیز انجام شد.
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز با اقدامات امدادی خدمات گسترده‌ای را به مردم عزیز در جنوب انجام داده است. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تحت پوشش اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی زمینی ارتش در سراسر کشور، به‌ویژه در منطقه جنوب، آماده پذیرش، درمان و ارائه خدمات تخصصی به مصدومان این حادثه با بالاترین سطح شدند؛ همچنین با توجه به‌موقعیت جغرافیایی بیمارستان ۵۷۶ نیروی زمینی ارتش در شیراز که در نزدیکی محل حادثه قرار داشت، کادر درمانی این بیمارستان با دغدغه فراوان و به‌صورت خستگی‌ناپذیر خدمات درمانی ارائه دادند.
با توجه به حادثۀ پیش آمده در بندر شهید رجایی و لزوم سازماندهی، برقراری نظم و تأمین امنیت، برابر دستور فرمانده کل انتظامی کشور به انتظامیِ استان هرمزگان، واحد ویژه پلیس در بندر شهید رجایی مستقر و تا پایان عملیات امداد و رسیدن به شرایط معمولِ خدمات‌رسانی به شهروندان در این بندر مستقر شد. همچنین تمامی خدمات پلیس در استان هرمزگان، شهر بندرعباس و بندر شهید رجایی بدون وقفه و شبانه‌روز تداوم یافت.
انجام ۱۴۴ سورتی پرواز برای مهار آتش‌سوزی
نیروهای مختلف نظامی و امدادی با انجام ۱۴۴ سورتی پرواز نقش قابل‌توجهی در مدیریت و مهار آتش‌سوزی بندر شهید رجایی داشتند. نکته حائز اهمیت این است که عملیات هوائی اطفای حریق در شب برای نخستین‌بار در کشور انجام شده است.
۲۴ سورتی پرواز توسط هواپیمای فوق سنگین ایلیوشین نیروی هوافضای سپاه، ۳۸ سورتی پرواز توسط بالگردهای نیروی دریایی سپاه، ۷۱ سورتی پرواز توسط بالگردهای هلال‌احمر، ۱۱ سورتی پرواز توسط سه هواپیمای روسی (آنتونوف و ایلیوشین‌های روسی) انجام شد.
خدمات‌رسانی جهادگران
پانصد جهادگر در ۵۰ گروه، در بندر شهید رجایی خدمت‌رسانی کردند. این گروه‌های جهادی، خدماتی مانند آواربرداری، پیدا کردن مفقودان و برپایی موکب برای پذیرایی از امدادگران را ارائه دادند. چهار موکب در اسکله شهید رجایی و بیمارستان‌های صاحب‌الزمان(عج) و شهید رجایی بندرعباس بر‌پا شد. روزانه حدود دو هزار دست غذای گرم و بیست هزار عدد نوشیدنی سرد بین امدادگران، گروه‌های جهادی و مردم توزیع گردید.
امدادرسانی طلاب و اساتید
با توجه به فراخوان صورت گرفته امدادرسانی به حادثه بندر شهید رجایی، تعدادی از طلاب و اساتید شهرستان بندرعباس، در کنار نیروی‌های هلال‌احمر به امدادرسانی و خدمات‌رسانی به حادثه انفجار کمک کردند.
حمایت‌های آموزش و پرورش
وزارت آموزش و پرورش با همکاری آموزش و پرورش استان هرمزگان خدمات ویژه‌ای را جهت کاهش آسیب‌های روانی ناشی از این حادثه و تأمین امنیت روانی جامعه دانش‌آموزی انجام داد. از جمله این که با تقویت نیروهای مشاور در خط ملی نماد(۱۵۷۰)، خدمات حمایت روانی به دانش‌آموزان و خانواده‌های آسیب‌دیده را به صورت ۲۴ساعته و شبانه‌روزی ارائه کرد.
همچنین کلیه مراکز مشاوره آموزش و پرورش هرمزگان نیز آمادگی خود را برای حمایت رایگان از خانواده‌های آسیب‌دیده اعلام کردند. مشاوران درمانگر مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی مناطق ۱ و ۲ بندرعباس با بسیج ظرفیت‌های موجود، خدمات روانشناختی رایگان را به آسیب‌دیدگان این حادثه اختصاص دادند.
در پایان گفتنی است 8 اردیبهشت 1404، پایان عملیات ملی اطفای حریق اسکله شهید رجایی اعلام شد.