فرشته محیطی

احترام به معنای حرمت نگه داشتن و پرهیز از هتک حرمت، در روابط اجتماعی بسیار حائز اهمیت است تا جایی که بی‌احترامی و بی‌حرمتی نسبت به برخی از اشخاص، زمان‌ها و مکان‌ها‌، موجب عقوبت و مجازات قانونی و شرعی است.

از نظر آموزه‌های قرآن، احترام برخاسته از شناخت و ارزشگذاری است؛ بنابراین، وقتی احترام شخص یا زمان یا مکان حفظ می‌شود که انسان نسبت به حقایق این امور شناخت داشته باشد. از این رو خدا در قرآن حقایق برخی از امور را بیان کرده تا احترام و حرمت آنها حفظ و مراعات شود. 

در آیات قرآن، واژگانی غیر از «حرام» برای تبیین احترام چیزها نیز به کار رفته که شامل: تعظیم، اکرام، تکریم، سلام، وقار، تحیت، عزر، سجود و مشتقات آنها است.

احترام اشخاص

بر اساس آموزه‌های قرآن، هیچ شخصی محترم‌تر از خدا در هستی نیست و همه آفریده‌ها باید به اشکال گوناگون حرمت خدا را نگه دارند. 

بنابراین، لازم است تا انسان عظمت و بزرگی الهی را بشناسد و احترام خدا را نگه دارد و با تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل و مانند آنها این تکریم را به نمایش بگذارند. (انعام، آیه 108؛ فتح، آیه 9؛ نوح، آیه 13؛ رحمن، آیات 27 و 78) انسان موجودی محترم است(مائده، آیه 32) تا جایی که قتل بی‌گناهان حرام است و هر کسی، فردی را احیاء کند، گویی همه انسان‌ها را احیا کرده است.(همان؛ انعام، آیه 151) 

انسان‌ها مورد تکریم خدا هستند(اسراء، آیه 70)، اما آنها نباید از تکریم و احترام الهی و نعمت‌هایی که در اختیارشان گذشته شده، مغرور شوند؛ زیرا این امور به عنوان ابتلا و امتحان در اختیار قرار گرفته است و مقام انسانی یا نعمت‌های در اختیار بلکه حتی فقر نیز چیزی جز ابزار فتنه و ابتلا نیست و شخص نمی‌تواند گمان باطل داشته باشد و خود را از آزمون و مکر الهی در امان بداند.(فجر، آیات 15 تا 20)

مقام انسان بسیار برتر و بالا است تا جایی که خدا او را بر بسیاری از آفریده‌های خویش برتر دانسته و ذاتش را تکریم کرده است.(اسراء، آیه 70) بر همین اساس، آدم که دارای روح الهی و دارنده اسمای الهی با تعلیم مستقیم خدا است، مورد تکریم قرار گرفته و مسجود فرشتگان و جنیان قرار گرفته است، هر چند که  ابلیس جنی تمرد و عصیان کرد، اما این تمرد هیچ از 

ارزش ذاتی انسان کم نمی‌کند.(اعراف، آیه 11؛ کهف، آیه 50؛ اسراء، آیات 61 و 62) 

هر چند که انسان دارای احترام و تکریم ذاتی است، اما زمانی این احترام حفظ و صیانت می‌شود که او در صراط مستقیم الهی زندگی خویش را تنظیم کند. از همین رو خدا احترام و تکریم را منوط به داشتن تقوا می‌داند که در سایه دین و سنت‌ها و قوانین آن تحقق می‌یابد.(حجرات، آیه 13) 

از آنجا که پیامبران زندگی خویش را بر اساس 

دین الهی سامان داده و در تقوای الهی به مراتب و درجات عالی رسیده‌اند، مورد تکریم و احترام خاص خدا و فرشتگان قرار دارند و بر مردم است تا از این باب ایشان را تکریم و احترام کنند. در این راستا خدا فرمان می‌دهد تا با ارجگذاری نسبت به کوشش پیامبران، یادشان را گرامی دارند و تکریمشان کنند؛ چنان‌که خدا با سلام بر ایشان تکریم خاص خود را نشان داده است.(نمل، آیه 59؛ صافات، آیه 181)

از آثار تکریم الهی نسبت به پیامبران آن است که خدا نسبت به ایشان مغفرت داشته و پاداش‌های عظیم اخروی را برایشان فراهم کرده است.(مائده، آیه 12)

البته هر چه پیامبران در مقامات و فضائل و مکارم اخلاقی بیشتر رشد کنند، از تکریم و احترام بیشتری برخوردار خواهند شد؛ چنان‌که حضرت ابراهیم(ع) به سبب شخصیت ممتازخود، مورد احترام همه دینداران در همه شرایع از جمله اهل کتاب است

(آل عمران، آیات 65 و 67) و خدا با سلام خاص، ایشان را تکریم کرده(صافات، آیه 109) و فرشتگان نیز با سلام از ایشان تکریم کردند.(هود، آیه 69؛ حجر، آیات 51 و 52) خدا با سلام به پیامبران از ایشان تکریم و احترام خاص به عمل می‌آورد، که از جمله آنها نوح،‌هارون، موسی و الیاس است. (صافات، آیات 79 و 120 و 130)

همچنین تکریم و احترام ویژه نسبت به پیامبر(ص) از سوی خدا(بلد، آیات 1 و 2) برای آن است تا مؤمنان خود را موظف به تکریم ایشان دانسته

(احزاب، آیه 53) و با رفتارها و آداب خاص با ایشان مواجه شوند و حرمت حضرت را نگه دارند(حجرات، آیات 1 و 2) و با سلام و صلوات این تکریم را به نمایش گذارند.

(احزاب، آیات 56 و 57)

احترام پیامبر(ص) نشانه ایمان(فتح، آیات 8 و 9) و نشانه پارسایی و تقوای الهی قلوب مؤمنان(حجرات، آیات 2 و 3) و سبب آمرزش و پاداش‌های الهی آنان

(حجرات، آیات 3 تا 5) و در نهایت رستگاری‌شان است.

(اعراف، آیه 157)

بر اساس گزارش‌های قرآنی، خدا نسبت به گروه‌های از انسان‌ها از جمله اصحاب کهف، تکریم و احترام نموده و مؤمنان نیز با ساخت مسجد بر آرامگاه ایشان این تکریم را به منصه ظهور رساندند.(کهف، آیه 21)

فرشتگان به اولوالالباب(صاحبان خرد) در هنگام ورود به بهشت با سلام احترام می‌گذارند

(رعد، آیات 19 تا 24)، چنان‌که نسبت به متقین با توجه به میزان تقوای ایشان با سلام احترام گذاشته می‌شود.(حجرات، آیه 13؛ نحل، آیات 31 و 32؛ حجر، آیات 45 و 46) احترام حاجیان و زائران خدا و طواف کنندگان دور خانه خدا بر همگان لازم و ضروری است(مائده، آیه 2؛ حج، آیه 26؛ بقره، آیه 125)؛ زیرا این احترام نسبت به حقیقت عظیم حج خانه خدا است که حتی در دوران جاهلیت نیز وجود داشته است.(توبه، آیه 19)

احترام و تکریم معلم به هنگام فراگیری درس و آموزش(کهف، آیات 60 تا 69)، احترام معتکفان(بقره، آیه 125)، احترام جان و مال و عرض مؤمنان

(نساء، آیه 92؛ انعام، آیه 151) و حفظ احترام ایشان در مجالس(مجادله، آیه 11)، از جمله موارد تکریمی است که در قرآن به آن توجه داده شده است.

احترام و تکریم نسبت به مهمان با پذیرایی مناسب و صیانت از آبرو و عرض او و پرهیز از بی‌احترامی و هتک حرمت(هود، آیه 78؛ ذاریات، آیات 24 و 25؛ حجر، آیات 68 و 69) و نیز احترام نسبت به اهل خانه با سلام گفتن به هنگام ورود به خانه (نور، آیه 27) 

از مهم‌ترین ویژگی‌های مؤمنان است. از نظر آموزه‌های قرآنی، احترام نمازگزاران به ویژه در کنار کعبه(بقره، آیه 125؛ حج، آیه 26) لازم و ضروری است، چنان‌که خدا در بهشت از ایشان تکریم می‌کند.(معارج، آیات 24 و 25) 

همچنین احترام نسبت به هدایت یافتگان(طه، آیه 47)، احترام به همسران پیامبر به عنوان مادران امت(احزاب، آیات 6 و 53)، احترام نسبت به یتیم

(فجر، آیات 16 و 17)، تکریم و احترام نسبت به والدین و پرهیز از هر گونه اهانت حتی با گفتن «اف»

(اسراء، آیات 23 و 24) و مانند آنها بسیار مورد تاکید قرآن است.

احترام نسبت به زمان‌ها و مکان‌های خاص

هر چند که از نظر توده مردم هیچ فرقی میان زمانی با زمان دیگر، یا مکانی با مکانی دیگر نیست، اما حقیقت آن است که زمان‌ها و مکان‌های خاص دارای ویژگی‌هایی هستند که لازم است احترام آنها نگه داشته شود. 

بر همین اساس، احترام ماه‌های حرام ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب که ماه‌های زیارتی خانه خدا است، باید حفظ شود و هیچ‌گونه بی‌احترامی نسبت به آنها با ایجاد جنگ و درگیری و خونریزی صورت نگیرد.(بقره، آیات 194 و 217؛ مائده، آیات 2 و 97)

کعبه و خانه‌های خدا یعنی مساجد و کنیسه و مانند آنها مورد احترام است و باید به اشکال گوناگون حرمت آنها نگه داشته شود. 

از همین رو احترام اهل مسجد و حاجیان و 

طواف‌کنندگان به خاطرحرمت این اماکن مقدس مورد تاکید قرار گرفته است.(بقره، آیه 125؛ حج، آیه 26)

خدا بصراحت از حرمت و قداست شهر مکه(بقره، آیه 126؛ تین، آیه 3)، حرم مکه(بقره، آیات 191 و 192؛ قصص، آیه 57؛ عنکبوت، آیه 67)، صومعه

(حج، آیه 40)، کلیسا(همان)، کنیسه(همان)، مساجد(همان)، مسجد الحرام(قصص،آیه 57)، کعبه(مائده، آیات 2 و 97؛ ابراهیم، آیه 37)، مشعر(بقره، آیه 198)، مقام ابراهیم(بقره، آیه 125) و مانند آنها به عنوان اماکن دارای قداست و احترام سخن گفته و احکام خاصی نیز درباره آنها صادر کرده است.

احترام اشیاء و قوانین

برخی از چیزها نیز دارای احترام و قداست خاص هستند که از جمله آنها می‌توان به احترام به قرآن اشاره کرد که حرمت و قداست شگفتی دارد به طوری که دست زدن بدون وضو روا نیست.(واقعه، آیات 77 تا 79) بنابراین، بر همگان است تا حرمت قرآن را نگه دارند و هیچ‌گونه بی‌احترامی نسبت به آن روا ندارند؛ زیرا قرآن در پیشگاه خدا «مجید»(با مجد و عظمت)(ق، آیه 1)، «کریم»(گرانقدر و ارجمند) (واقعه، آیه 77) است و هر گونه بی‌احترامی نسبت به آن غضب الهی را به دنبال خواهد داشت.(نساء، آیه 140؛ انعام، آیه 68)

حجرالاسود نیز از دیگر اشیاء است که مورد تکریم الهی قرار داشته و باید حرمت و احترام آن حفظ و صیانت شود.(مائده، آیات 2 و 97؛ ابراهیم، آیه 37) همچنین از نظر قرآن، صندوقچه ودایع آل موسی و‌هارون(ع) از اشیائی است که مورد احترام و تکریم قرار داشت تا جایی که فرشتگان آن را حمل می‌کردند و بر یهودیان بود تا آن را احترام گذارند.(بقره، آیه 248) حیوانات و درختان و گیاهان در محدوده حرم مکه هم از حرمت و احترام برخوردارند‌، به طوری که صید در مکه بر حاجیان نه تنها حرام بلکه مجازات و کیفر را به دنبال دارد.(همان) از همین رو بخشی از قوانین نسبت به حج در قرآن ناظر به تعظیم و تکریم شعائر الهی است که درباره حج صادر شده است.

(همان؛ حج، آیات 30 تا 32)  

از آثار تکریم و تعظیم شعائر الهی این است که انسان به تقوای الهی می‌رسد و به اکرام الهی اکتسابی دست می‌یابد که در ساختار تقوا تعریف شده است.(همان؛ حجرات، آیه 13) همچنین از نظر قرآن، خیر و سعادت در پیشگاه خدا در گرو تعظیم حرمت‌ها و احترام به شعائر است.(حج، آیه 30)

احترام به قوانین عمومی حتی در جوامع غیر اسلامی لازم و ضروری است؛ زیرا بدون قوانین نمی‌توان جامعه‌ای را مدیریت کرد.(یوسف، آیه 76) 

پس اگر کسی در جوامع غیر اسلامی حضور دارد باید قوانین معقول و معروف و مقبول آنان را به دیده احترام بنگرد و حرمت نگه دارد.

خدا به مؤمنان هشدار می‌دهد تا احترام احکام و قوانین الهی را نگه دارند و هرگز آن را هتک نکنند و به سخریه نگیرند(بقره، آیه 131)؛ برخی‌ها با 

سخریه گرفتن نسبت به احکام خدا همچون حجاب و قصاص و مسکرات و ربا و مانند آن خشم الهی را برای خود می‌خرند. (همان؛ نگاه کنید، مجمع البیان که احکام را مصداقی از آیات الله دانسته 

است) 

به هر حال، از نظر آموزه‌های قرآن، در زندگی انسان چیزهایی است که باید احترام آن نگه داشته شود و از هتک حرمت و بی‌احترامی نسبت به آن پرهیز شود. بی‌گمان احترام به این امور احترام به 

شخصیت خویش است که آثار آن در زندگی دنیوی و اخروی خودنمایی می‌کند.