فرشته محیطی

مؤمن اسم فاعل از واژه ایمان از ریشه امن به معنای امنیت یافته یا تامین‌کننده امنیت است. شخص مؤمن با تصدیق اموری، خود را از کافر جدا می‌سازد و در امنیت از غضب الهی در دنیا و آخرت قرار می‌گیرد. مهم‌ترین اموری که مؤمن با تصدیق در قول و فعل بدان خود را به امنیت می‌رساند، امور غیبی همچون تصدیق به خدای یگانه، پیامبران، فرشتگان، کتب آسمانی، معاد، حشر، بهشت و دوزخ و دیگر موارد ضروری در دین اسلام است. مؤمنان دارای ویژگی‌ها و عقاید و رفتار و ملکات و فضائل بسیاری هستند که شناخت این امور و ویژگی‌ها ما را در شناخت مؤمنان حقیقی از مدعیان و کافران و مشرکان کمک می‌کند. برخی ازاین امور که در قرآن ذکر شده عبارتند از:

1. بهره‌مند از فضل الهی: مؤمنان امید به فضل الهی دارند و همین امر موجب می‌شود تا از تحریم اقتصادی یا مشکلات معیشتی نهراسند و به همین اعتبار در عین نداری و فقر اقدام به ازدواج کنند؛ زیرا می‌دانند که خدا به فضل خویش آنان را غنی می‌کند.

(توبه، آیات 28 و 74؛ نور، آیات 30 تا 33)  البته این بدان معنا نیست که مؤمنان اقدامات و فعالیت‌های اقتصادی نداشته باشند، بلکه آنان به فعالیت‌های اقتصادی از جمله تجارت رو می‌آورند و آن را راهی مشروع برای کسب درآمد می‌دانند(نساء، آیه 29) و در این راه حتی در مراسم حج پس از انجام آن به کسب در آمد و تفضلات الهی اقدام می‌کنند(مائده، آیه 2؛ بقره، آیه 198) اما کاری نمی‌کنند که تجارت‌،آنان را از اعمال عبادی همچون نماز جمعه بازدارد.(جمعه، آیه 9)

2.  تولّی و تبرّی: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مؤمنان تولی به ولایت الهی و اولیای الهی و تبری جستن از اولیای طاغوت است؛ زیرا این‌گونه است که می‌توانند در سایه حب و بغض‌، حقیقت ایمان را به نمایش گذاشته و از نور آن بهره‌مند شوند و از ظلمات به سوی نور خارج شوند.(حجرات، آیه 7؛ بقره، آیه 257) در مقابل اگر مؤمنان بخواهند ولایت طاغوت و کافران را بپذیرند، گرفتار تبری الهی می‌شوند و خدا از ایشان تبری می‌جوید.

(آل عمران، آیه 28)

3. ثبات اعتقادی: مؤمنان دارای اعتقاد ثابت هستند و خدا با نزول قرآن(نحل، آیه 102) و تعلیمات روح القدس جبرئیل(همان) عقیده ثابت آنان را در زندگی دنیوی تثبیت می‌کند.(ابراهیم، آیه 27)

4. اجتناب از تجسس: مؤمنان در امور یکدیگر تجسس نمی‌کنند و تقوای الهی مانع از آن می‌شود؛ زیرا تجسس را عامل اختلاف و تفرقه و گسستن برادری می‌دانند و از آن پرهیز می‌کنند.

(حجرات، آیات 10 تا 12)  از نظر قرآن، افراد جامعه ایمانی موظف هستند تا در زندگی اجتماعی همواره هوشیار و با احتیاط عمل کنند و ضمن اجتناب از تجسس در زندگی دیگران، نسبت به اخبار مهم اجتماعی و امنیتی حساسیت داشته باشند و در دام فریب نیفتند.(حجرات، آیه 6) پس هر چند که مؤمنان اهل تجسس نیستند؛ اما نسبت به مدعیان ایمان به ویژه منافقان هوشیاری خویش را از دست نمی‌دهند و شرایط سوءاستفاده را تشخیص می‌دهند.

5. تحیت و سلام: مؤمنان هنگام ورود به خانه،به اهل خانه تحیت و زنده باد می‌فرستند و سلام می‌کنند

(نور، آیه 27)؛ چنان‌که پیامبر(ص) این‌گونه عمل می‌کرد.

(انعام، آیه 54)  البته مؤمنان باید بر یکدیگر در سلام سبقت گیرند، چون در بهشت این‌گونه است

(واقعه، آیات 10 و 25 و 26)، و نیز در پاسخ به تحیت، بهتر یا همانند آن را پاسخ می‌دهند.(نساء، آیه 86)  از نظر قرآن، تحیت اهل ایمان به یکدیگر، نشانه مسلمانی

(نساء، آیه 92) و در بردارنده اجر و پاداش الهی در محاسبات اخروی است.(نساء، آیه 86)

6. تطهیر و تزکیه: مؤمنان باید دنبال تطهیر و تزکیه نفس باشند؛ زیرا تشریع احکام از جمله احکام طهارت از وضوء و غسل و تیمم برای تطهیر ظاهری و باطنی آنان(مائده، آیه 6) و موجب تزکیه نفس و رشد و نمو روانی در مسیر کمال‌یابی آنان است. مؤمنان با عقاید قرآنی و عمل به آموزه‌های دستوری آن، به زینت حقیقی دست می‌یابند که همان نور ایمان است که زینت قلوب مؤمنان به عنایت و اراده الهی است.(حجرات، آیه 7) البته کسی که دنبال تطهیر ظاهر و تزکیه باطن و قلب خویش است، باید زینت‌های ظاهری دنیوی و طیبات را بشناسد و از آن به درستی استفاده کند.(اعراف، آیه 32) از نظر قرآن، تقدیس و تنزیه خدا توسط مؤمنان بستری برای تزکیه آنان است و آنان را به سوی کمال می‌برد؛ از همین رو از آنان خواسته می‌شود تا در بامدادان و شامگاهان تسبیح و ذکر الهی داشته باشند.

(سجده، آیه 15؛ احزاب، آیات 41 و 42؛ فتح، آیه 9)

7. تسلیم: مؤمنان در برابر اوامر و نواهی و احکام الهی تسلیم هستند(احزاب، آیه 36) و تسلیم را حقیقت ایمان و برتر از آن می‌دانند(بقره، آیه 285؛ یونس، آیه 84) و این روحیه را تا دم مرگ حفظ می‌کنند.(آل عمران، آیه 102) این تسلیم نه تنها در برابر احکام الهی موجود در قرآن، بلکه حتی در برابر داوری و احکامی است که پیامبر(ص) بیان می‌کند؛ آنان خود را در برابر ایشان نیز مطیع و اهل تسلیم کامل و همه‌جانبه می‌دانند.(احزاب، آیات 36 و 56) از نظر قرآن، تسلیم مؤمنان در برابر خدا موجب پاداش برای آنان است.(نساء، آیات 66 و 67؛ احزاب، آیه 35) مؤمنان به دلیل علم به عزت و حکمت خدا

(بقره، آیات 208 و 209) و دعوت الهی(بقره، آیه 208) و اجتناب از پیروی شیطان(همان) و تحقق تقوا در تمامیت آن

(آل عمران، آیه 102) اهل تسلیم هستند که نشانه تمامیت اسلام و ایمان شخص است.(نساء، آیه 65)

8. همکاری: از دیگر خصوصیات مؤمنان همکاری در نیکی و تقوا است.(مائده، آیه 2) این تعاون موجب می‌شود تا امت اسلامی شکل واقعی گیرد؛ زیرا امت زمانی می‌تواند به شکل مؤثر شکل گیرد که همکاری در همه ابعاد زندگی خودش را نشان دهد که دو عنوان «برّ و تقوا» آن را بیان می‌کند. برّ به معنای نیکی فراگیر و گسترده است که همگان از آن بهره‌مند می‌شوند؛ تقوا نیز موجب می‌شود تا از هر گونه فجور و تعدی وتجاوز به حقوق دیگران پرهیز کرده و بر اساس عدالت و احسان با یکدیگر زندگی کنند و قانونمدارانه با هم تعامل داشته باشند. از همین رو خدا مؤمنان را از هر گونه تجاوز به حقوق الهی و حقوق مردم نهی می‌کند تا امت ایمانی شکل گیرد.(همان) به هر حال، حضور مؤثر مؤمنان در همیاری و همکاری با یکدیگر برای اقامه حق و عدالت و نیکی و علیه تعدی و تجاوز و گناه

(انفال، آیه 72؛ شوری، آیات 36 و 39) از مهم‌ترین وظایف و تکالیف و خصوصیات مؤمنان در جامعه اسلامی است.

9.تعلیم و تعلم: از مهم‌ترین ویژگی‌های پیامبر (ص) در مقام رسالت، تعلیم و تزکیه امت بر اساس معارف قرآن است.(آل عمران، آیه 164) مؤمنان نیز باید به آموزش توجه یافته و به خوبی تعلیمات الهی پیامبر(ص) را درک کرده و عمل کنند، بلکه حتی این معارف الهی حق را پس از یادگیری به دیگران نیز آموزش دهند.(توبه، آیه 122) تعلیمات الهی پیامبر(ص) شامل چگونگی معاشرت با والدین و فرزندان(نور، آیات 58 و 59)، تعلیم شیوه تسبیح(احزاب، آیات 41 و 42)، تعلیم احکام معاملات و تنظیم ثبت اسناد(بقره، آیه 282)، تعلیم آداب معاشرت با خود پیامبر(حجرات، آیات1 و 5)، تعلیم معارف با ارائه نمونه عینی(مائده، آیات 101 و 102؛ آل عمران، آیه 164؛ انفال، آیه 1) و مانند آنها است.  مؤمنان باید تکالیف خویش را بشناسند و بر اساس آن عمل کنند. این تکالیف شامل احکام عبادی و رفتارهای اجتماعی از جمله امر به معروف و نهی از منکر در مقام تکالیف اجتماعی است.

(آل عمران، آیات 102 و 104؛ تحریم، آیه 6) جامعه ایمانی باید حق و باطل را بشناسد و نسبت به اغواگری و رفتار مخالف دین کافران موضع‌گیری داشته باشد.(مائده، آیه 105) همه مؤمنان باید در اقامه و اجرای حدود الهی مشارکت فعال داشته باشند.

(مائده، آیه 38؛ نور، آیات 2 و 4) شکی نیست که التزام مؤمنان به تکالیف الهی(بقره، آیه 286) و انجام مسئولیت‌های اجتماعی (نور، آیه 34) در سایه شناخت و تعلیم و تعلم معارف دینی و تعقل و تفکر تحقق می‌یابد. پس لازم است تا مؤمنان تعلیم و تعلم دقیقی نسبت به دین داشته باشند.

10.تفکر: مؤمنان افرادی دارای تعقل و تفکر هستند؛ زیرا تفکر آنان سبب شناخت هدفمندی خلقت هستی

(آل عمران، آیات 191 تا 194)، زمینه‌ساز پذیرش دعوت پیامبران(همان)، اعتقاد و ایمان به قیامت(همان) و مانند آنها است. از همین رو خدا از مؤمنان می‌خواهد تا با تفکر در اعمال و پیش فرستاده‌های خویش برای جهان آخرت(حشر، آیه 18) زندگی اخروی خود را بسازند. همچنین بیان آیات و نیز احکام و معارف دینی از سوی خدا بستری برای تعقل و تدبر مؤمنان در آنها و ساخت زندگی دنیوی و اخروی براساس فلسفه و سبک زندگی قرآنی است.

(بقره، آیات 264 تا 266؛ آل عمران، آیه 118)

11. تقرب به خدا: مؤمنان همواره در اندیشه تقرب به سوی خدا هستند و دوست دارند تا بیشترین سطح از تقرب را به دست آورند. تلاش برای تقرب به سوی خدا توصیه الهی برای مؤمنان است تا به رستگاری حقیقی برسند.(مائده، آیه 35) هیچ فرقی میان مرد و زن در این امر نیست و همان گونه که مردان به مقام تقرب می‌رسند زنان از جمله آسیه نیز این‌گونه به تقرب عالی دست می‌یابند.(تحریم، آیه 11) همچنین شهرنشین و بادیه نشین در این امر فرقی نمی‌کند و هر کسی در هر جایی که زندگی می‌کند می‌تواند به خدا تقرب جوید.(توبه، آیه 99) از نظر قرآن، رعایت ادب و احترام در معاشر ت با دیگران(مجادله، آیه 11)، انفاق و اقامه نماز(انفال، آیات 3 و 4؛ توبه، آیه 99)، و انجام اعمال صالح در کنار ایمان(توبه، آیه 20؛ شوری، آیه 22)، به ویژه سجده(علق، آیه 19) از مهم‌ترین عوامل اصلی برای تقرب به سوی خدا است. پس مؤمنان باید تقرب به خدا را به عنوان هدف اصلی در زندگی دنیوی خویش قرار دهند(مائده، آیه 35) البته سطح تقرب‌،بستگی به برخورداری افراد از میزان تقوا و رضایت الهی دارد؛ زیرا از نظر قرآن، مؤمنان حقیقی برخوردار از درجات والای تقرب در پیشگاه خدا هستند.(انفال، آیه 4؛ مجادله، آیه 11)

12. تواضع: از خصوصیات مهم مؤمنان، تواضع و اجتناب از تکبر و استکبار است.این تواضع‌،در برابر خدا و مؤمنان دیگر بروز و ظهور می‌کند.(مائده، آیه 54؛ حجر، آیه 88؛ شعراء، آیه 215) بی‌گمان تواضع در برابر مؤمنان مایه جلب محبت خدا(مائده، آیه 54) است و خدا تواضع همراه با محبت و مودت مسیحیان نسبت به مؤمنان را مورد ستایش قرار داده(مائده، آیه 84)، چنان‌که تواضع برخی اقوام محبوب خدا در برابر مؤمنان بدون هراس از ملامت سرزنشگران است.(مائده، آیه 54)

13.  توصیه به یکدیگر: مؤمنان به یکدیگر در‌باره حق و صبر توصیه می‌کنند(عصر، آیه 3) تا این‌گونه با ایمان و عمل صالح به ویژه در سطح اجتماعی خود را از خسران عظیم برهانند.(عصر، آیات 1 تا 3) عمل اجتماعی از مهم‌ترین اموری است که مؤمنان باید آن را مراعات کنند. این عمل اجتماعی از خانواده شروع می‌شود(تحریم، آیه 6) تا خانواده صالح و عفیف داشته باشند(همان؛ نساء، آیات 19 و 25؛ نور، آیات 3 و 26) سپس در اجتماع بزرگ امت، خود را به تمامیت برساند. 

14.  خشوع و خضوع: مؤمنان اهل خشوع در نماز هستند (مؤمنون، آیات 1 و 2 و 11) و این خشوع را در تهجد و تسبیح (سجده، آیات 15 و 16) و یاد خدا و ذکرکبریایی‌اش(همان؛ حدید، آیه 16) به نمایش می‌گذارند؛ چرا که این امر موجب رستگاری(مؤمنون، آیات 1 و 2)، آمرزش الهی(احزاب، آیه 35) و پاداش جاودانه فردوس

(مؤمنون، آیات 1 و 2 و 11) است. 

15.  توکل: مؤمنان اهل توکل به خدا هستند و این از صفات نیک آنان است.(آل عمران، آیات 171 و 173؛ انفال، آیه 2) مؤمنان در هر کاری وارد می‌شوند و عزم بر انجام آن دارند، به خدا توکل می‌کنند و امید دارند تا خدا به منت و توفیق خویش ایشان را در کارشان موفق کند.(عنکبوت، آیات 58 و 59؛ حجرات، آیه 17) البته کسانی که اهل توکل هستند، اهل عفو و گذشت و اجتناب از گناه نیز می‌باشند.(شوری، آیات 36 و 37)

16. تهجد و شب‌زنده‌داری: مؤمنان اهل تهجد شبانه و شب زنده داری برای عبادت و تسبیح و تهلیل و ذکر الهی و قرائت و تلاوت قرآن و دعا و تضرع به درگاه خدا هستند.(مزمل، آیه 20؛ سجده، آیات 15 و 16) آنان با این عمل خویش خود را به مقام محمود می‌رسانند و از آثار آن بهره‌مند می‌شوند.(اسراء، آیه 79)