گفت‌وگوی خواندنی با اصحاب برنامه حسینیه معلی
حسینیه معلی خیمه دل‌های بی‌قرار حسین(ع)
از کجا شروع کنم؟ از اینجا که بنابر مشهور در یکی از همین روزها در سال 61 هـ آقا و مولایمان حضرت اباعبدالله‌الحسین سیدالشهدا علیه‌السلام با اهل بیت و اصحاب‌شان وارد کربلای معلی شدند.
در آنجا اسب حضرت حرکت نکرد.
امام پرسیدند: «نام این زمین چیست؟»
گفتند: «غاضریه»
نام دیگرش را پرسیدند گفتند: «شاطئ‌الفرات»
اسم دیگری هم دارد؟
گفتند: «کربلا» هم می‌گویند.
در این هنگام حضرت آهی از دل کشیدند و‌گریه شدیدی نمودند و فرمودند:
«اللّهُمَّ إنّی أعُوذُ بِکَ مِن الکَربِ و البَلاء.
به خدا قسم زمین کربلا همین است.
به خدا قسم اینجا مردان ما را می‌کشند!
به خدا قسم اینجا زنان و کودکان ما را به اسیری می‌برند!
به خدا قسم اینجا پرده حرمت ما دریده می‌شود.
ای جوانمردان، فرود آیید که محلّ قبرهای ما اینجاست...
وامصیبتا»
از کجا شروع کنم؟
از آن دختربچه سیاه‌پوش زیر چادر مادر در روضه خانگی که تمام نگاهش به شانه‌های لرزان زنان چادر به چهره کشیده خیره شده است.
یا پسرک ریزاندام حامل طبلی کودکانه در پی دسته عزا که برایمان نامتوازن طبل عزا می‌کوبید.
از جوان عزاداری که همچون زنان گریه‌کن در مجالس مردانه است
از کجا شروع کنم؟
واقعه که تمام شد فاجعه برای مادران تازه آغاز شده بود درد فراق و بی‌پناهی یک طرف، باید به سؤال دخترکان جواب می‌دادند. پدرمان کجاست؟ مقتل می‌نویسد؛ می‌گفتند: «قد سافرو الی کذا و کذا رفته‌اند سفر. در شام که بودند رقیه یک شب با این سؤال از خواب پرید. این ابی الحسین؟ اینجا دیگر حرفی از سفر نیست. زنان گریستند و کودکان هم؛ صدای گریه به گوش یزید رسید و جویای علت شد. دختر حسین سراغ پدر را می‌گیرد! می‌گوید بابا کجاست؟ می‌گوید سر را برای دختر ببرند. مقتل نوشت: فزعت و صاحت فمرضت و توفیت.»
گریه کرد و شیون سر داد و مریض شد و از دنیا رفت.
این شب‌ها اگر دلت گرفته و توان رفتن به روضه نداری حسینیه معلی دل به دلت گره می‌زند انگار که حر مقابلت ایستاده. سرزمین قلبت می‌شود صحرای کربلا.
این برنامه به عقیده بسیاری از کارشناسان و حتی منتقدین توانسته مفهوم برنامههای مذهبی را از یک ساختار خشک به یک قالب جذاب تبدیل کند و همین مسئله مورد توجه بسیاری از مخاطبان تلویزیون قرار گرفته است.
برنامه معلی توانسته رکورد پربیننده‌ترین برنامه مذهبی و معرفتی در صداوسیما را بشکند و جایگاه خوبی را برای خود در میان بینندگان دست و پا کند.
آنچه که بیش از هر چیز برنامه معلی را از دیگر برنامههای مذهبی که تاکنون در صداوسیما شاهد پخش آن بودیم جدا می‌کند وجود خلاقیت در این برنامه است، به‌گونه‌ای که برخلاف دیگر برنامههای مذهبی که فضائی خشک و دور از سرگرمی داشته و دارند، این برنامه توانسته با استفاده از ویژگی‌های مختلف، هم برای جذب مخاطب و هم برای ایجاد شور بیشتر در تولید محتوا حتی در زمان اعیاد، فضائی کاملا واقعی را برای بینندگان فراهم کند، به‌عبارت دیگر برای تولید این برنامه تصمیم‌گیری درست انجام شده و دست‌اندرکاران آن حقیقتاً با یک طرح و چیدمان درست پا به عرصه تولید گذاشته‌اند.
شایان توجه است که این برنامه علی‌رغم تمام انتقادها، اما شکلی جهانی را هم به خود گرفته و شاهد آن هستیم که برخی شرکت‌کنندگان این برنامه از دیگر کشورهای مسلمان حضور پیدا می‌کنند.
استفاده از داوری با یک شخصیت برجسته خارجی یکی دیگر از موفقیت‌ها و خلاقیت‌های این برنامه است. از دیگر نکاتی که درباره این برنامه می‌توان گفت، نگاه ویژه به تماشاگر عام است. هر چند عده‌ای بر این باورند که حسینیه معلی صرفاً برای مخاطب مذهبی تلویزیون ساخته شده اما رویه برنامه نشان می‌دهد این‌طور نیست. ما در این برنامه با تنوعی از آداب و رسوم سنتی ایرانی و مذهبی مواجه هستیم مانند اجرای اقوام مختلف. این یعنی حسینیه معلی نمی‌تواند صرفاً مخاطب مذهبی داشته باشد یا صرفاً برای مخاطب مذهبی ساخته شده باشد اما اینکه مخاطب مذهبی آن را بیشتر دنبال می‌کند، بحث دیگری است که ریشه‌های مختلفی دارد. در ادامه گفت‌وگوی صمیمانه با تهیه‌کننده برنامه حسینیه معلی جناب آقای ستودگان داریم و از همراهی آقای صادقی مسئول روابط عمومی برنامه معلی نیز سپاسگزاریم.
لطفا در آغاز از چگونگی ایده برنامه حسینیه معلی توضیح دهید.
- برنامه «حسینیه معلی» از محرم سال۱۴۰۱ در حال پخش است و از همان شروع طرفداران پروپاقرص خودش را پیدا کرد. البته که مثل هر برنامه تلویزیونی، منتقدانی هم دارد.
حسینیه معلی در همین راستا، اقدام به تولید محتوا در مناسبت‌های عزاداری و شادی‌های مذهبی کرده است. وقتی به روستاها و مناطق مختلف برای آئین‌ها مراجعه می‌کردیم می‌دیدیم که این آئین‌ها با توجه به گذر زمان مقداری دچار فراموشی شده‌اند، به همین دلیل تصمیم گرفتیم در برنامه حسینیه معلی به بازنمایی آئین‌ها حتی اگر مربوط به دورترین نقاط است را در اولویت خود قرار بدهیم و در ۱۳ شب نزدیک به ۷۰ اجرا داریم که از میان آن حدود ۵۰ آئین از نقاط مختلف کشور حضور دارند.
در این برنامه رقابتی در بین شرکت‌کنندگان صورت نمی‌گیرد. این برنامه با هدف ترویج فرهنگ نوحه‌خوانی، روضه‌خوانی و هیئت‌داری ساخته شده است. حسینیه معلی به‌عنوان رویکردی جدید در برنامه‌سازی آئینی، توانسته است با به‌کار بردن خلاقیت و جسارت، فرمی جدید از برنامههای مذهبی را ارائه کند، که به ذائقه مخاطبانش بسیار خوش آمده است.
چرا به این نتیجه رسیدید که برنامه تیتراژ نداشته باشد؟
- از ابتدا بنا را گذاشتیم اصلاً برنامه تیتراژ نداشته باشد که بخواهیم اسم عوامل بخورد. اما در پایان برنامه یک نام امام حسین علیه‌السلام می‌آید و کار با همین نام والا رسمیت می‌گیرد.
فصل جدید حسینیه معلی با سری‌های پیشین تفاوت آشکاری دارد. کمی درباره ضرورت این پرداخت جدید بگویید و اینکه چه شد که به این فرم از اجرا رسید؟
- در حوزه برنامه‌سازی مذهبی تلاش برنامه‌سازان همیشه این بوده با هر عنوانی هم که شده، بتوانیم برای ایام شهادت برنامه‌سازی کنیم. حسینیه معلی اتفاقی که رقم زد این بود که الگوی برنامه‌سازی و برنامه مذهبی را در ایام شهادت اهل بیت‌علیه‌السلام تغییر و ارتقا داد و به قله‌ای رساند که چشم‌انداز جدیدی در حوزه برنامه‌سازی معارفی به‌وجود آورد. اگرچه این را هم باید گفت که حسینیه معلی در ایام جشن و ایامی که متناسب با موالید اهل بیت است، در حال ایجاد یک روش جدید برای برنامه‌سازی معارفی در ایام شادی اهل بیت هست. به همین خاطر کار ما سخت‌تر شده و باعث می‌شود جاهایی را آزمون و خطا کنیم تا مسیر درست‌تری پیدا کنیم. همه اینها نشان‌دهنده کم‌وکاستی‌هایی در زمان‌های قبل است و قطعاً ضرورت ساخت برنامه‌هایی مثل معلی را در این نقطه می‌توان احساس کرد. ضمن اینکه امسال این برنامه به ۴ زبان اردو، انگلیسی، عربی و ترکی نیز ترجمه و پخش می‌شود.
چه تدبیری داشتید برای اینکه برنامه به تکرار نیفتد؟
- می‌توانم دو علت برای پاسخ به سؤال شما بگویم. به عقیده من گنجایش بسیاری که ما در حوزه هیئت‌ها، آیین‌ها و مناسک مذهبی داریم یکی از علت‌هایی است که به ما کمک می‌کند گرفتار تکرار نشویم. یکی دیگر هم خود وجود مقدس ائمه معصومین‌علیه‌السلام است که هیچ زمان برای محبان‌شان تکراری نمی‌شوند. قیام امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورای سال 61 هجری یک بار اتفاق افتاده و یک روایت واحد دارد اما می‌بینیم در طی 1400 سال، نه‌تنها تکراری نشده بلکه روزبه‌روز قوی‌تر و سرزنده‌تر شده است.
در فضای مدیحه‌سرایی اهل بیت علیه‌السلام، مداحان و کارشناسان متبحر فراوانی داریم. ملاک برنامه شما برای انتخاب کارشناسان و مداحان حاضر در برنامه چه بوده است؟
- در همان حال که حسینیه معلی نشان‌دهنده یک هیئت است، باید به این هم دقت کنیم که ما یک حسینیه و هیئت تلویزیونی هستیم، یعنی باید چارچوب‌ها و قواعد برنامه‌سازی تلویزیونی را رعایت کنیم و با احترام به استانداردهای برنامه‌سازی تلویزیونی، هیئت و حسینیه خود را برگزار کنیم. در فضای جامعه مداحان کشورمان و همچنین در جامعه جهان تشیع، ظرفیت‌های بسیار عظیم، انسان‌های بسیار متعهد، مخلص، همچنین خلاق و خوش‌ایده و فکر فراوان داریم. در حسینیه معلی مداحان با نام ذاکرین اهل بیت حاضر شده‌اند. ما هم برای اینکه بتوانیم از تمام این ظرفیت استفاده کنیم، با توجه به رویکردی که در هر فصل برنامه معلی برای خود در نظر گرفتیم، هدف‌گذاری‌هایی کردیم؛ ازجمله اینکه به چه محتواهایی پرداخته شود و متناسب با این اهداف از مداحان دعوت کردیم.
ما در سری قبل این برنامه شرکت‌کننده‌های غیرایرانی هم دیده بودیم. به‌عنوان مثال شیخ زکزاکی یا میهمان‌هایی که از کشورهای دیگر آمده بودند. درباره روند انتخاب آنها توضیح دهید.
- از همان شروع حسینیه معلی، یک محور اصلی مشخص کردیم. هدف‌مان این بود که این برنامه تعظیم شعائر اهل بیت علیه‌السلام باشد، یعنی تعظیم شعائر اسلام و مذهب شیعه را انجام دهیم. این تعظیم شعائر می‌تواند در قالب‌هایی مثل مداحی باشد یا در آیین‌هایی که در دورترین نقاط کشور یا روستاها انجام می‌شود یا اینکه می‌تواند مناسکی باشد که در یک جای دیگر دنیا که شیعیان و محبان اهل بیت علیه‌السلام حضور دارند انجام می‌دهند. همچنین می‌تواند در وجود شخصیت بزرگوارانی باشد که از عاشقان اهل بیت علیه‌السلام هستند. به همین خاطر در ایام محرم از هیئت ترک‌ها می‌توانند در حسینیه معلی اجرای برنامه داشته باشند تا گمنام‌ترین هیئات در روستایی در گوشه‌ای از میهن عزیزمان. یک شخصیت ملی در سطح ایران می‌تواند میهمان برنامه باشد یا یکی مثل جناب شیخ زکزاکی بزرگوار که معروف به امام آفریقا هستند.
همان‌طور که می‌دانید ایشان توانستند مفاهیم شیعی را وارد قاره آفریقا کنند و جمعیت میلیون نفری را به شیعه جذب کنند. همه اینها قدرت‌های بزرگی است که تحت تعالیم شعائر اهل بیت علیه‌السلام می‌توان به آنها پرداخت، به همین خاطر ما با دست و آغوش باز برای دعوت از همه این بزرگواران آمادگی داریم، چه از نقاط مختلف ایران و چه از نقاط مختلف جهان باشند.
آن‌طور که مشخص است حسینیه معلی در حال بزرگ‌تر شدن است. شما بشخصه چقدر این برنامه را موفق می‌دانید؟
- خدا را شاکرم از آنجایی که امام حسین علیه‌السلام برای همه مردم دنیاست، فقط امام حسین ایرانی‌ها یا عراقی‌ها نیست. امام حسین برای همه است و ما هم فقط اینجا کار می‌کنیم که بتوانیم رضایت صاحب اصلی هیئت را به دست بیاوریم. معنی موفقیت برای من این است که خود حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام راضی باشند و اهل بیت راضی باشند و مورد قبول ایشان قرار گرفته باشد. حسینیه معلی به‌خاطر زحمات خالصانه‌ای که حدود 400 نفر از خادمین به عهده دارند تبدیل به یکی از پرمخاطب‌ترین برنامههای معارفی تلویزیون ایران شده است. تمام تلاش ما این بوده که بزرگ‌ترین حسینیه تاریخ جهان شیعه را به نام امام حسین علیه‌السلام به گوش انسان‌های بسیاری برساند. آرزو می‌کنم خود امام حسین علیه‌السلام کمک کند ثابت‌قدم باشیم و با قوت بیشتری ادامه دهیم.
در این برنامه، آیین‌های روستایی و کمتر دیده شده هم پخش می‌شود. به نظر شما پرداختن به آنها از چه اهمیتی برخوردار است؟
- عوامل برنامه ماه‌ها درباره اینکه اقوام ما در مناطق مختلف کشور در ایام عزا و شادی چطور به محضر اهل بیت‌علیه‌السلام عرض ادب می‌کنند تحقیق و پژوهش انجام دادند، به همین خاطر به گنجینه‌ای عظیم از مداحی با گویش‌ها و آیین‌های مختلف همچون مراسم «یزله‌خوانی» خوزستانی‌ها و «اضوا» هرمزگانی‌ها رسیدیم. سعی کردیم در حد توان، این آیین‌ها را به نمایش بگذاریم و بازخوردی که از بینندگان داشتیم این بوده که رضایت داشتند.
اینکه حسینیه معلی در ماه شعبان و مناسبت‌های شاد هم پخش می‌شود چه واکنشی از سمت مردم داشتید؟
- نام اهل بیت علیه‌السلام هر جایی باشد می‌درخشد. واکنش مردم هم خیلی خوب بوده و از آن چیزی که فکر می‌کردیم بازخورد بیشتری داشته است. خداراشکر که مردم علاقه‌مند شدند و باعث شده پیوند قلبی مردم و امام حسین علیه‌السلام بیشتر شود. در بین واکنش مردم با همین چند قسمت این پیوند قلبی به‌وجود آمده و ما خدا را شاکریم و یقین داریم این حس خوبی که مردم به حسینیه معلی دارند همه از برکت امام حسین علیه‌السلام است. الحمدلله اجراهای خوبی از مناطق مختلف ایران شاهد خواهیم بود. همچنین میراث‌های مختلف شادی و مراسم‌های اهل بیت در بخش بین‌الملل فعال است که خواهیم دید.
ممکن است اسامی ذاکرین را برای خوانندگان ما بفرمایید
- ببینید اجرای نجم‌الدین شریعتی باعث گشته این برنامه به هدف اصلی «حسینیه معلی» مثل تمام حسینیه‌های روضه‌خوانی برسد. با تغییراتی که در میز ذاکران و مداحان اتفاق افتاده، محمدرضا طاهری در سری جدید حضور دارد. سیدرضا نریمانی و نزار قطری هم که از فصل گذشته در «حسینیه معلی» ماندگار شدند و مهدی رسولی بعد از یک فصل غیبت دوباره به این برنامه برگشت. حجت‌الاسلام مصطفی کرمی هم بعد از یک تجربه حضور در «حسینیه معلی» یک بار دیگر در ایام محرم کنار دیگر مداحان میز ذاکران حضور پیدا می‌کند.
این برنامه همچنین تغییراتی در دکور داشته است و کمی با فصل قبل متفاوت‌تر خواهد بود.
لطفا درباره اینکه چرا وارد استعدادیابی در این حوزه نمی‌شوید برای مخاطبان توضیح دهید؟
- من در مصاحبه‌های قبلی هم اعلام کردم که برای شروع حسینیه معلی با خیلی از بزرگان فرهنگی و بیش از ۵۰ شخصیت کشوری ایده را مطرح کردیم و سعی کردیم نظراتشان را رعایت کنیم و یکی از محوری‌ترین و اصلی‌ترین ملاحظات این مشاوران این بود که به هیچ‌وجه وارد فضای مسابقه و استعدادیابی نشویم.
آیا این برنامه با واکنش از طرف رسانه‌های فارسی‌زبان معاند و وابسته به رژیم صهیونیستی رو‌به‌رو شده است؟
- وظیفه‌ای که برای این رسانه‌های وابسته به صهیونیست که به زبان فارسی برنامه پخش می‌کنند تعریف شده؛ این است که به برنامههای شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی رسانه ملی که در راستای فرهنگ ایرانی ـ اسلامی فعالیت و حرکت می‌کنند و نیز موفق هستند سنگ‌اندازی و فحاشی کنند. البته غیر از این توقعی هم نمی‌شود از این رسانه‌های استکباری و وابسته به رژیم صهیونیستی داشت و اتفاقا این مواضع و حملات نسبت به برنامه «حسینیه معلی» برای ما قوت قلبی خواهد بود و ما متوجه می‌شویم که حتما مسیر درستی را طی می‌کنیم که موجب واکنش سنگین و سراسیمه این رسانه‌های ضدانقلاب و صهیونیستی شده است و نشان می‌دهد که این برنامه موفق بوده است و ما با قدرت به مسیرمان ادامه می‌دهیم.
چقدر «حسینیه معلی» سبب شد مداحی در بین نوجوانان و جوانان طرفدار پیدا کند؟
- عشق و علاقه به مداحی در بین جوان‌ها و نوجوان‌ها به برکت نام سیدالشهدا علیه‌السلام و اهل بیت علیه‌السلام است. ما هم در این راستا تلاش کردیم و پس از پخش فصل‌های اول و دوم «حسینیه معلی» پیام‌هایی از روستاها و شهرهای مختلف به ما می‌رسید که برنامه شما چقدر به بچه‌های ما انگیزه داده تا جایی که تصمیم گرفتند با استاد مداحی شروع به یادگیری کنند یا در این حوزه آموزش ببینند. فراخوانی که برای شرکت در فصل جدید حسینیه معلی منتشر کردیم با استقبال بسیاری از سوی مردم رو‌به‌رو شد از کودک ۴-۳ ساله تا پیرغلام ۹۰ ساله برای ما فیلم مداحی فرستادند و تمایل داشتند در برنامه حضور یابند. اینها همه به برکت نام اهل بیت علیه‌السلام است.
و حرف آخر...
از همه عوامل دست‌اندرکار ساخت این برنامه تشکر می‌کنم. از بازخوردهای مثبت و محبتی که از سوی مخاطبین این برنامه گرفتیم بسیار متشکرم که انگیزه ما را افزایش داد. نکته مهم اینکه ما اعتقاد داریم و ایمان داریم که اگر این برنامه موفقیتی دارد همه اینها از سوی ائمه اطهار و به‌ویژه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام است و عنایت ایشان بوده و ما دخالتی در این حس خوب و حال خوبی که مردم تجربه کردند نداشتیم. ما فقط به عنوان خدمتگزاران کوچک در برنامه «حسینیه معلی» مشغول بودیم، برکت و نور این کار از ناحیه خود سیدالشهدا بوده است
امیدواریم این فصلِ حسینیه معلی توانسته باشد از عهده آن به‌خوبی برآید و مایه ایجاد فضائی برای عزای عمومی مردم عزیزمان در ایام عزاداری اباعبدالله علیه‌السلام، و همراه با انتقال معارف و معنویات باشد.
حرکتی که ما از محرم سال ۱۴۰۱ متناسب با ایام عزاداری محرم و صفر برای تولید این برنامه آغاز کردیم بسیار خوب بود و ما را بر آن داشت که این برنامه را به شیوه‌ای جدید و متفاوت هم تولید کنیم موارد ضعف و نقصانی که سال قبل بود را برطرف کنیم و همچنین کیفیت برنامه را افزایش دهیم که امیدواریم به مدد اهل بیت علیهم‌السلام توانسته باشیم برنامه «حسینیه معلی» امسال را بسیار بهتر و مطلوب‌تر از فصل قبل تقدیم علاقه‌مندان کرده باشیم.