پرسش:

ظلم و ظلم‌پذیری از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام در سبک زندگی انسان‌ها چه جایگاهی دارد و علل و مبانی و پیامدهای آن در جوامع بشری چگونه است؟

پاسخ:

جایگاه ظلم و ظلم‌پذیری در جامعه

یکی از مهم‌ترین مشکلات جامعه بشری در عصر امروز و تاریخ بشریت، بحث ظلم و ظلم‌پذیری است. این موضوع از جمله مباحثی است که از دیرباز در متون و آموزه‌های وحیانی به ویژه قرآن کریم و روایات معصومین(ع) مورد توجه و تأکید بوده است. براساس تعالیم و آموزه‌های وحیانی آنچه که می‌تواند جامعه بشری را از ظلمات دور و از اخلاقیات فاسد و آلوده شدن به لجنزار فساد، کج‌فهمی‌ها، و بدعت‌ها، بی‌عدالتی و نارضایتی، ذلت و خواری، ناامنی و محو شدن ارزش‌های انسانی و تسلط نااهلان و ظالمان نجات دهد، شناخت علل، مبانی و پیامدهای ظلم و ظلم‌پذیری و به تبع آن تلاش در جهت رفع موانع فردی و اجتماعی است. در طول تاریخ انبیای الهی نیز این نکته بارز و مشهود است که پیام و رسالت همه انبیای الهی در درجه نخست اقامه عدل و مبارزه با ظلم بوده است؛ چه مبارزه با ظلم اعتقادی که در شرک و بت‌پرستی نمود داشت، و چه مبارزه با ظلم فردی و اجتماعی که در رفتارها و اعمال افراد جامعه جلوه پیدا می‌کرد. چنان که در آیه 25 سوره حدید اقامه قسط و عدل و مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری، به عنوان یکی از اهداف بعث انبیاء و قیام مردم هر جامعه‌ای به حساب آمده است. «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب والمیزان، لیقوم الناس بالقسط» بنابراین در آموزه‌های وحیانی اسلام، برقراری عدالت و مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری، جلوه‌ای خاص دارد. در یک جمله خدای متعال این ارزش الهی را چنین بیان می‌فرماید: لا تظلمون و لا تظلمون»(بقره- 279) امام علی(ع) هم در این رابطه می‌فرماید: «جعل‌الله سبحانه العدل قواماً للانام و تنزیهاً من المظالم و الأثام» خداوند عدالت را برای قوام و استواری مردم جامعه و مصونیت از ظلم‌ها و گناهان مقرر فرمود. (میزان‌الحکمه، ری شهری، ج 3، ص 1838)

مفهوم ظلم

ظلم در لغت به معنی قراردادن چیزی در غیر موضع و محل خود و اصطلاحاً تعدی و تجاوز به دیگری را گویند که نقطه مقابل عدل است (لسان العرب، ابن منظور، ج 12، ص 374) همچنین برخی دیگر از اصحاب لغت گفته‌اند؛ ظلم به دو معنی آمده است: نخست به مفهوم مخالفت نور و روشنایی، و دوم به معنی قرار دادن چیزی در جایگاهی که شایسته آن نیست (مقاییس اللغه، ابن فارس، ج 3، ص 468) از این جهت اهل لغت و بسیاری از علما ظلم را به معنای نهادن هر چیزی در غیر موضع مخصوص آن می‌دانند. از نظر آنان ظلم در شرع به معنای تعدی از حق به سوی باطل می‌باشد (مفردات، راغب ‌اصفهانی، ص 537)

ظلم از منظر قرآن

از دیدگاه قرآن کریم ظلم به سه قسم بازگشت دارد:

1- ظلم میان انسان و خداوند

کفر و شرک و نفاق: از این نوع ظلم به حساب می‌آیند. لذا خداوند می‌فرماید: «ان الشرک لظلم عظیم» همانا شرک ظلم بزرگی (بر خداوند) است. (لقمان- 13) یا در جای دیگر می‌فرماید: و من اظلم ممن افتری علی الله کَذِباً او کذّب بایاته» چه کسی ستمکارتر است از آن کسی که بر خدا دروغ بسته یا آیات او را تکذیب کرده است؟! (انعام- 21)

2- ظلم میان انسان و مردم

این نوع ظلم در واقع عبارت است از ضایع کردن حقوق دیگران در جان و اهل و مال و متعلفاتشان می‌باشد، و از گناهان کبیره به حساب آمده که هرگز بخشیده نمی‌شود. خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ایراد و مجازات بر کسانی است که به مردم ستم می‌کنند،‌ و در زمین به ناحق ظلم روا می‌دارند،‌ برای آنان عذاب دردناکی است. (شوری- 42) 

ادامه دارد