فاز 11 پارس جنوبی یکی از فازهای مرزی و مهم این میدان مشترک گازی است و منطقاً می‌بایست در ابتدای دهه 80 شمسی، جزو اولویت‌های توسعه این میدان گازی قرار می‌گرفت؛ اما در رویکردی عجیب، این فاز مرزی بیش از 20 سال در فرآیند توسعه عقب‌ماندگی دارد.

اواسط سال 1379 بود که شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال فرانسه برای توسعه بخش بالادستی فاز 11 پارس جنوبی و همچنین ساخت یک کارخانه حدود 10میلیون‌تنی تولید ال‌ان‌جی تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند. پس از امضای این تفاهم‌نامه، شرکت پتروناس مالزی هم برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی پیشقدم شد و با توافق سه‌جانبه، شرکت ملی نفت ایران 

(50 درصد)، شرکت توتال فرانسه (40 درصد) و پتروناس مالزی (10 درصد)، توسعه بخش بالادستی و همچنین پایین‌دستی فاز 11 پارس جنوبی را در اختیار گرفتند.

مطالعات فنی و مهندسی برای توسعه فاز 11 ادامه داشت تا اینکه در سال 1385 پیشنهادهای فنی و مالی توسعه این پروژه بزرگ مطرح شد. در فاصله سال‌های 1385 تا 1387 به‌دلیل افزایش قیمت جهانی فولاد و هزینه اجرای این پروژه مرزی و مشترک، شرکت توتال فرانسه عهدشکنی و وقت‌کشی کرد و بعد از انجام مذاکرات طولانی و مخالفت شرکت ملی نفت ایران با پیشنهاد حدود 10 میلیارددلاری فرانسوی‌ها، توتال از اجرای فاز 11 پارس جنوبی کنار رفت.

کلاف توسعه فاز 11 پارس جنوبی همچنان سردرگم بود که در سال 1388، چینی‌ها برای توسعه این فاز مرزی با پیشنهاد مالی چهار میلیارد دلار پیشقدم شدند. بر اساس قراردادی که شرکت ملی نفت ایران با شرکت CNPC امضا کرد، شرکت چینی موظف بود در مدت زمان 52 ماه فاز 11 را به تولید برساند اما این شرکت نیز بعد از گذشت مدت زیادی از توسعه این فاز کنار گذاشته شد.

اردیبهشت ماه 1392 بود که تفاهم‌نامه توسعه دریایی این فاز میان شرکت نفت و گاز پارس و شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران با هدف ساخت و راه‌اندازی یک جکت، دو سکو و دو رشته خط لوله دریایی انتقال گاز به پالایشگاه خشکی امضا شد.

اواخر مردادماه 1392 نیز قرارداد توسعه این میدان در قالب بیع متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد. هنوز هشت ماه از امضا قرارداد نگذشته بود که شرکت پتروپارس به‌طور کامل از توسعه فاز 11 پارس جنوبی کنار رفت و بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به‌صراحت اعلام کرد که فاز 11 فعلاً در اولویت کاری وزارت نفت نیست و تصمیم درباره آن سر فرصت گرفته خواهد شد.

گزیده شدن دوباره از توتال!

زمان گذشت و توسعه فاز 11 همچنان گرفتار در بلاتکلیفی تا اینکه در سال 1395 توتال بار دیگر برای توسعه فاز 11 پیشقدم شد و موافقتنامه اصولی این طرح توسعه‌ای در همان سال و قرارداد آن هفت ماه بعد (12 تیرماه 1396) در قالب شرایط عمومی، ساختار و الگوی جدید قراردادهای نفتی به‌ارزش ۴ میلیارد و 800 میلیون دلار میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم توتال فرانسه امضا شد.  

29 مردادماه 1397 بود که شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال در بیانیه‌ای تأیید کرد که در پی ناتوانی از دریافت معافیت از تحریم‌های ضدایرانی ایالات متحده آمریکا، خروج خود را از پروژه چند میلیارد دلاری طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی اعلام می‌کند.

 خروج توتال از پروژه توسعه فاز 11 در حالی اتفاق افتاد که پیش از انعقاد قرارداد در مورد بدعهدی‌های این شرکت  هشدارها داده شده بود اما دولت دوازدهم بی‌اعتنا به هشدارها دوباره به توتال اعتماد کرد و نتیجه اینکه توسعه فاز 11 دوباره دچار وقفه و عقب‌ماندگی شد. پس از خروج توتال عملاً 81 درصد قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی به‌طور رسمی در اختیار شرکت ملی نفت چین قرار گرفت.

مدتی بعد از خروج توتال از برنامه توسعه فاز 11 درست در تاریخ 14 مهرماه 1398 بود که به‌طور رسمی اعلام شد که شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین هم از این پروژه کنار رفت و پتروپارس به‌تنهائی این پروژه را توسعه می‌دهد.

فاز 11 در دولت سیزدهم

با روی کار آمدن دولت سیزدهم و آغاز فعالیت رسمی آن در مردادماه 1400 با شعار پیشبرد طرح‌ها با تکیه بر توان داخل و این‌که هیچ طرحی نباید معطل تحقق برجام باشد، توسعه فاز 11 با جدیت بیشتری دنبال شد.

سرعت حفاری‌ها افزایش یافت و مرحله نخست حفر چهار حلقه چاه با جدیت دنبال می‌شد. نیمه دی ماه 1400 بود که گروه پتروپارس از ابلاغ رسمی دو قرارداد مهم برای تسریع در توسعه فاز 11 خبر داد و اعلام کرد که این قراردادها مربوط به اجرای خط لوله دریایی، همچنین انتقال، اصلاح و نصب سکوی تولیدی در موقعیت SPD11B است.

پس از ابلاغ این قراردادها، فعالیت‌‎های مهندسی، خرید و اجرای متناظر با آنها از ابتدای دی‌ماه 1400، به‌طور رسمی آغاز شد. هفت ماه بعد، یعنی مردادماه 1401 اعلام شد که عملیات لوله‌گذاری دریایی خط انتقال گاز نخستین سکوی فاز 11 پارس جنوبی در خلیج‌فارس تکمیل شد.

این عملیات شامل یک رشته خط لوله 32 اینچ دریایی گاز ترش و یک رشته خط لوله چهار و نیم اینچ تزریق مونواتیلن گلایکول به‌طول تقریبی 15 کیلومتر بود که از طریق اتصال در کیلومتر 18 خط لوله دریایی سکوی دریایی 12C از فاز 12 پارس جنوبی، وظیفه انتقال گاز ترش سکوی 11B را به پالایشگاه خشکی به‌عهده داشت.

مهرماه 1401، با اعلام قید فوریت به‌منظور پیشگیری از مشکل ناترازی گاز در زمستان و با هدف تولید زودهنگام گاز از این میدان مقرر شد با کاربست تمام توان و تجهیزات، حفر چهار حلقه چاه تکمیل شود؛ همچنین با هدف نهائی کردن تولید از این میدان مقرر شد با انتقال سکوی بهره‌برداری فاز C۲۱ میدان گاز پارس جنوبی بموقعیت فاز 11B، خلأ ناشی از ساخت سکو که معمولاً سه سال به‌طول می‌انجامید جبران شود و تولید از این میدان هرچه زودتر نهائی شود.

تحقق آرزوی 20 ساله

بامداد چهارشنبه هفتم تیرماه 1402، با قرارگیری سکوی تولیدی در محل 11B، شمارش معکوس تحقق رؤیای 20 ‌ساله صنعت نفت‌و‌گاز کشور برای تولیدی شدن فاز مرزی 11 میدان مشترک پارس جنوبی آغاز شد و غروب جمعه بیستم مردادماه، اولین مقادیر تولید گاز از فاز 11 پارس جنوبی از اعماق زمین برداشت شد.

فاز 11 پارس جنوبی تنها فاز توسعه‌نیافته این میدان مشترک گازی است که با وجود مرزی‌بودن، توسعه آن طی دو دهه گذشته، بارها توسط شرکت‌های ایرانی و خارجی با تعویق مواجه شده است.

از مردادماه 1402 تولید زودهنگام هفت میلیون و 500 هزار مترمکعبی گاز از 3 حلقه چاه فاز 11 آغاز شد، در روزهای پایانی سال 1402 میزان تولید این فاز به مرز 11 میلیون مترمکعب در روز رسید. در اوایل اردیبهشت‌ماه 1403 با ورود چاه پنجم به مدار بهره‌برداری، تولید از این فاز مرزی به 12 میلیون مترمکعب رسید و مقرر شد با ورود چاه ششم به مدار بهره‌برداری تا هفته‌های ابتدائی خردادماه، تولید فاز 11 پارس جنوبی به 15 میلیون مترمکعب در روز برسد.