امین‌الاسلام تهرانی
کم شدن رشد نرخ زاد و ولد و حتی در برخی از مناطق رشد منفی جمعیت تبدیل به یکی از مشکلات برخی از کشورهای توسعه یافته جهان، به ویژه در شرق آسیا، شده است، مسئله‌ای که در طول زمان نتایج ناگواری را به دنبال خواهد داشت. در واقع این «سقوط» جمعیت این امکان را دارد که تبدیل به یک «بحران» در این کشورها شود. باری، در یادداشت پیش رو تنها پرتوی به این مسئله افکنده شده است. اداره ملی آمار چین جمعیت این کشور را در سال ۲۰۲۳ یک میلیارد و ۴۰۹ میلیون نفر اعلام کرده بود که نسبت به سال قبل از آن دو میلیون و ۷۵۰ هزار نفر کاهش یافته است. سال ۲۰۲۲ نخستین کاهش جمعیت چین از سال ۱۹۶۱ در دوران قحطی بزرگ دوران «مائوتسه تونگ» رخ داد. با کاهش نرخ زاد و ولد و موج مرگ و میر ناشی از کرونا پس از پایان قرنطینه شدید جمعیت این کشور برای دومین سال متوالی در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت که انتظار می‌رود اثرات طولانی‌مدت عمیقی بر پتانسیل رشد اقتصاد چین داشته باشد. در نتیجه سیاست تک فرزندی که از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۵ اجرا شد و شهرنشینی سریع آن دوره، نرخ زاد و ولد این کشور ده‌ها سال است که در حال کاهش بوده است. همچنین به سبب رونق اقتصادی‌، جمعیت زیادی از جوامع روستایی چین به شهرها نقل مکان کردند؛ جایی که بچه‌دار شدن گران‌تر است. با کاهش بیشتر اشتیاق برای بچه‌دار شدن در سال ۲۰۲۳، بیکاری جوانان به بالاترین حد خود رسید‌، دستمزد بسیاری از کارگران به اصطلاح یقه‌سفید کاهش یافت و بحران در بخش املاک- جایی که بیش از دو سوم ثروت خانوارهای چینی ذخیره می‌شود- تشدید شد. داده‌های جدید به نگرانی‌ها اضافه می‌کند؛ جایی که چشم‌انداز رشد اقتصاد شماره ۲ جهان به دلیل وجود کارگران و مصرف‌کنندگان کمتر در حال کاهش است؛ در حالی که افزایش هزینه‌های مراقبت از سالمندان و مزایای بازنشستگی فشار بیشتری بر دولت‌های محلی بدهکار وارد می‌کند. انتظار می‌رود جمعیت سن بازنشستگی چین، ۶۰ ساله و بالاتر، تا سال ۲۰۳۵ از حدود ۲۸۰ میلیون نفر در حال حاضر به بیش از ۴۰۰ میلیون نفر افزایش یابد- بیش از کل جمعیت آمریکا.
اما مورد ژاپن؛ این کشور در حال حاضر یکی از پیرترین کشورهای جهان است. میانگین سنی این کشور نزدیک به ۴۹ سال است در حالی که سال‌هاست دولت ژاپن تلاش می‌کند، تا با ارائه مشوق‌های نقدی و در نظر گرفتن یک سال مرخصی برای والدین، مردم را به داشتن فرزند بیشتر تشویق کند. اما این تلاش‌ها تاکنون راه به جایی نبرده و نتوانسته است نمودار کاهش جمعیتی این کشور را معکوس کند. اسفند سال گذشته داده‌های دولت ژاپن حاکی از این بود که نرخ تولد این کشور در سال ۲۰۲۳ به پایین‌ترین سطح خود رسیده و نرخ مرگ و میر بیش از 2 برابر تولد بوده است. نرخ ازدواج نیز به پایین‌ترین سطح خود از سال ۱۹۳۳ رسیده است. جمعیت ژاپن پس از آنکه در دهه ۲۰۰۰ میلادی رشد صفر درصدی را تجربه کرد‌، از سال ۲۰۱۰ رو به کاهش گذاشت و در سال‌های اخیر این کاهش با شتاب بیشتری روبه رو شده است. پیش‌بینی شده است جمعیت ژاپن تا اواسط این قرن با کاهش چشمگیری روبه رو شود و در سال ۲۰۶۵ به ۸۸ میلیون نفر تنزل یابد. این مسئله به این معناست که جمعیت ژاپن در مدت زمان ۴۵ سال گذشته با کاهش ۳۰ درصدی روبه‌رو شده است. براساس این گزارش مهم‌ترین دلیل کاهش جمعیت در ژاپن، عدم تمایل زنان به فرزند‌آوری است. نرخ باروری در ژاپن از دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد با کاهش روبه‌رو شده است. نرخ باروری در دهه ۲۰۰۰ میلادی به رقم ۱.۳ درصد در ازای هر زن رسید. این رقم در ۲۰۰۵ میلادی به ۱.۲۶ درصد رسید. در دهه ۲۰۱۰ میلادی به بعد نرخ باروری در ژاپن با افزایش اندکی روبه‌رو شد و به رقم ۱.۴ درصد رسید. در ژاپن به صورت سنتی بارداری خارج از پیوند ازدواج بسیار اندک است. زایمان‌های خارج از ازدواج نیز در دهه ۱۹۵۰ حدود ۲ درصد از کل تولدها را در ژاپن به خود اختصاص داده است. بنابراین مهم‌ترین دلیل کاهش جمعیت در ژاپن عدم تمایل جوانان برای ازدواج اعلام شده است.
به دنبال تداوم روند کاهش جمعیت در کره جنوبی، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این روند می‌تواند مسئله دفاع ملی این کشور را آن هم در زمانی که تنش‌ها در منطقه غرب اقیانوس آرام رو به افزایش گذاشته است، با مشکل روبه‌رو سازد. هشت تا نُه سال متوالی است که آمار تولد نوزادان در کره جنوبی، نمودار رشد جمعیت این کشور ثروتمند آسیایی را روی منحنی نزولی قرار داده است. به استناد آمارها، کره جنوبی با کاهش نوزاد روبه‌رو شده است. زیرا بسیاری از جوانان در مواجهه با رکود اقتصادی و قیمت‌های بالای خانه، بچه‌دار شدن را به تعویق می‌اندازند یا از بچه‌دار شدن منصرف می‌شوند. کره جنوبی اولین کاهش طبیعی جمعیت خود را در سال ۲۰۲۰ گزارش کرد و از آن زمان روند کاهش جمعیت ادامه دارد. به گزارش سازمان آمار کره جنوبی، این کشور در ماه مه (اردیبهشت/خرداد) سال جاری با کاهش شدید زاد و ولد مواجه بوده و بار دیگر زنگ خطر جدی برای کاهش جمعیت و افزایش جمعیت کهنسالان این کشور به صدا درآمده است. گزارش‌ها حاکی است، کره جنوبی در سال ۲۰۲۳ نرخ پایین زاد و ولد را ثبت کرد که بر اساس اعلام سازمان همکاری اقتصادی و توسعه این مسئله بسیار بی‌سابقه است. اگر این روند ادامه یابد، جمعیت کنونی کره جنوبی که تقریباً ۵۲ میلیون نفر است تا سال ۲۰۷۰ به ۳۸ میلیون نفر کاهش می‌یابد و میانگین سنی افراد در این کشور به بیش از ۶۵ خواهد رسید. چنین وضعیتی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ نیز در این کشور تکرار شده بود. کار به جایی رسیده است که «یون سوک یئول»، رئیس‌جمهور کره جنوبی، که نگران این مسئله است گفته است: «برای غلبه بر نرخ پایین تولد که می‌تواند (وضعیت) اضطراری ملی در نظر گرفته شود، همه قابلیت‌های کشور را به طور کامل بسیج خواهیم کرد»؛ او همچنین افزوده است که دولت او وزارتخانه جدیدی برای رسیدگی به نرخ پایین تولد در این کشور ایجاد خواهد کرد.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.