* افسانه غرانيق چیست و آیا این داستان دلیل بر تحریف شدن قرآن نیست؟

- در برخي از كتاب‌هاي تفسيري اهل سنّت آمده كه روزي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ سوره‌ نجم را مي‌خواند‌، وقتي به آيات: «أَفَرَأَيْتُمُ اللاتَ وَالْعُزَّى.وَمَنَاه الثَّالِثَه الأخْرَى»(1)؛ (آیا دو بت بزرگ لات و عزّای خود را دیدید (که بی‌اثر است و «منات» که سوّمین آنهاست (دختران خدا هستند) رسيد؛ شيطان به آن حضرت القاء كرد كه اين جملات را نيز بخواند:«فانهنّ الغرانيق العُلي و انّ شفاعتهنّ لترجي؛ يعني سه بت مشركان كه لات، عزّي و منات نام داشتند، همانا پرندگان زيبا يا جوانان خوش‌اندام هستند كه سزاوار است به شفاعت آنها اميد داشته باشيم!» مشركان قريش خوشحال شدند كه پيامبر‌، خدايان آنها را قبول كرده و از آنها تعريف نموده، جبرئيل نازل شد و به پيامبر گوشزد کرد كه اين جملات وحي الهي نبوده، بلكه شيطان به تو القا كرده است و پيامبر اسلام خيلي ناراحت شدند تا اينكه اين آيه براي تسلي آن حضرت نازل شد: « هيچ پيامبرى را پيش از تو نفرستاديم مگر اينكه هرگاه آرزو مى‏كرد [و طرحى براى پيشبرد اهداف الهى خود مى‏ريخت‏]، شيطان القائاتى در آن مى‏كرد؛ امّا خداوند القائات شيطان را از ميان مى‏برد، سپس آيات خود را استحكام مى‏بخشيد؛ و خداوند عليم و حكيم است‏.»(2) نويسنده كتاب آيات شيطاني اين افسانه را نقل كرده و مي‌گويد: در قرآن‌هاي امروزي جمله «فانهن الغرانيق العلي و ان شفاعتهن لترتجي» حذف شده است.(3)  علماي بزرگ شيعه و برخي از علماي اهل تسنن داستان غرانيق را افسانه و كار منافقان براي تضعيف مسلمانان دانسته و دلايلي عقلي و نقلي براي بطلان آن ذكر كرده‌اند كه به چند نمونه اشاره مي‌كنيم: 

دلايل اهل سنت بر بطلان افسانه غرانيق

فخر رازي در كتاب عصمه‌ًْالانبياء آورده است: اين داستان را بي دينان جعل كرده‌اند و در هيچ يك از كتاب‌هاي صحيح ما نقل نشده و آياتی از قرآن دليل بر جعلي بودن اين داستان مي‌باشد مانند:

1. خداوند مي‌فرمايد: « اگر (پیامبر) سخنى دروغ بر ما مى‏بست، ما او را با قدرت مى‏گرفتيم، سپس رگ قلبش را قطع مى‏كرديم و هيچ كس از شما نمى‏توانست از [مجازات‏] او مانع شود!»(4)

2. در جاي ديگر مي‌فرمايد: «ما به زودي قرآن را بر تو مي‌خوانيم و هرگز فراموش نخواهي كرد.»(5) در ادامه مي‌نويسد: آنچه در تاريخ آمده اين است كه پيامبر اسلام (ص) وقتي آيات سوره نجم را مي‌خواند. يكي از كفار جملات فوق را گفت و چون قريش هنگام قرآن خواندن آن حضرت، سر و صدا مي‌كردند تا ديگران نشنوند، عده‌اي خيال كردند كه اين جملات را رسول گرامي اسلام گفته است در حالي كه اين جملات از القائات شيطان به آن شخص كافر بود. براي همين جبرئيل با آوردن آيه 52 حج، اين توهم را پاك كرد و ثابت نمود كه پيامبر چنين جمله‌اي نگفته است.(6)  قاضي عياض از علماي اهل سنت مي‌گويند: شكي نيست كه برخي اين داستان را جعل كرده‌اند تا امر بر ضعفاي مسلمين مشتبه شود و اسناد اين روايت قابل قبول نيست.(7) ابن عربي يكي ديگر از علماي اهل سنت نيز مي‌گويد: اين حديث جعلي است و سند صحيحي ندارد.(8)

بطلان اين افسانه در نظر شيعه

همه مفسران شيعه كه آيه 52 سوره حج و سوره نجم را تفسير كرده‌اند، بيان مي‌كنند كه از نظر عقلي بايد پيامبر اسلام از اشتباه به دور باشد تا دستوراتش بر مردم قابل پيروي باشد، زيرا نمي‌توانيم بگوييم مردم بايد از پيامبري كه احتمال اشتباه كردن را دارد، اطاعت كنند و اطاعت از اشتباه، يعني دور شدن از امر الهي و اين درست نيست و برخي از اهل سنت (که مورد قبول خود اهل سنت هم نيستند) براي اينكه به برخي از كارهاي خود سرپوش بگذارند، اين داستان را نقل مي‌كنند، چنان‌که علامه طباطبايي در الميزان مي گويد: 

دلائل قطعي در قرآن كريم و روايات بر اثبات عصمت انبيا به‌خصوص در رساندن وحي وجود دارد كه اين داستان را تكذيب مي‌كند، علاوه‌بر اين‌،پيامبري كه اميدش به شفاعت كردن بت‌ها باشد، خود مشرك است و چگونه قابل قبول است عده‌اي بگويند پيامبر اسلام (ص) شرك و كفر گفته است؟! و اين توهين بزرگ به مقام نبوت است؛ و انگهي اگر شيطان چنان قدرت دارد كه بر پيامبر(ص) هم پيروز مي‌شود، چه تضميني وجود دارد كه آيات ديگري را تحريف نكند و در اين صورت قرآن از اعتبار مي‌افتد. از نظر عقل نيز قابل قبول نيست كه خداوند دستور به پيروي از پيامبري را بدهد كه حرف‌هاي شيطان را به عنوان آيات خداوند به مردم مي‌خواند و خودش هم نمي‌فهمد و...(9)

علامه طبرسي نيز مي‌نويسد: مشركان به هر حيله‌اي دست مي‌زدند تا مردم را از پيروي كردن منصرف سازند و اين جملات را به مردم مي‌گفتند، ولي خداوند متعال حيله آنها را خنثي کرده و با نازل كردن آيه 52 سوره حج بر پيامبر (ص) وعده داد كه القائات شيطاني آنها از بين خواهد رفت،چنان‌که سيد مرتضي گفته سند داستان غرانيق ضعيف و مورد طعن علماي شيعه و سني است.(10) در العقائد الاسلاميه نيز آمده كه مشركان آرزو داشتند اين جملات در قرآن كريم باشد، ولي با آيات ديگر قرآن نقشه‌ها و آرزوهايشان برآورده نشد، اما پس از رحلت آن حضرت، عده‌اي از منافقان اين داستان را سر هم كردند تا بگويند پيامبر (ص) معصوم نبود، بلكه حتّي در تبليغ وحي نيز مرتكب اشتباه مي‌شد و اين فوايد بسياري براي قريش داشت از جمله اينكه از اوامر آن حضرت اطاعت نمي‌كردند و اين چنين بود كه داستان غرانيق دربرخي از كتاب‌هاي اهل سنّت داخل شد، هرچند برخي از علمايشان گفتند اين روايات از حيث سند ضعيف و قابل استناد نيست؛ ولي از مؤلفان تفاسير كه اين داستان را دانسته نقل كرده‌اند انتقادي ننمودند.(11) 

علاوه‌ بر اينها، خود قرآن كريم در سوره‌ نجم، آيات قبل و بعد از 19 و 20 بر بطلان اشتباه پيامبر اصرار داشته و بت‌ها را بي‌ارزش معرفي مي‌كند و مي‌فرمايد: «هرگز دوست شما (پيامبر اسلام) منحرف نشده و مقصد را گم نكرده است و هرگز از روي هوي و هوس سخن نگويد، آنچه مي‌گويد چيزي جز وحي كه بر او نازل شده نيست.»(12)

پس آن حضرت غير از حق چيزي نخواهد گفت و اين يعني دروغ بودن داستان غرانيق كه آلت دست بيگانگان شده است و خداوند متعال در معرفي سه بت مشركان مي‌گويد: «اينها فقط نام‌هايي است كه شما و پدرانتان بر آنها گذاشته‌ايد و هرگز خداوند دليل و حجّتي بر آن نازل نكرده، آنان فقط از گمان‌هاي بي‌اساس و هواي نفس پيروي مي‌كنند، در حالي كه هدايت از سوي پروردگارشان براي آنها آمده است.»(13)

چگونه ممكن است پيامبري كه در معرفي آن بت‌ها مي‌گويد: اينها هيچ ارزشي نداشته و بي‌اساسند، امّا قبل از آن بدون اينكه متوجه شود بگويد اينها پرندگان زيبا هستند و بايد اميد به شفاعتشان داشت؟! در آيه‌ ديگري وقتي شيطان از خداوند مهلت خواست،گفت: « به عزتت سوگند همه‌ مردم را گمراه خواهم كرد، مگر بندگان خالص تو، از ميان آنها را.»(14)

 از مؤلفان تفاسيري که اين داستان را نقل کرد‌اند و خود را پيرو سنت رسول خدا مي‌دانند بايد پرسيد: آيا پيامبر اسلام از بندگان خالص خدا نبود، پس چگونه متصور است كه شيطان بتواند بر او سلطه يافته و منحرفش سازد؟! 

خداوند متعال در آيه‌اي ديگر فرموده است: «قرآن كتابي است شكست‌ناپذير كه هيچ‌گونه باطلي، نه از پيش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمي‌آيد، چرا كه از سوي خداي حكيم و شايسته نازل شده است.»(15)  اين آيات و دلايل عقلي و منطقي كه ائمه اطهار (ع) و علماي بزرگ بر عصمت پيامبر (ص) و بطلان تحريف در قرآن ذكر كرده‌اند، دليل قاطعي است بر ردّ شبهاتي كه در کتاب موسوم به آيات شيطاني و ديگر كتاب‌هاي مغرضين وارد شده است.

پانوشت‌ها:

1. نجم/ 20 ـ 19.   2. حج/ 52.  3. اميرخاني، رضا، نقدي بر كتاب آيات شيطاني، سرلوحه 58، تاريخ 16، 10، 83 در سايت www.louh.com  4. حاقه/ 47، 44.  5. اعلي/ 6.   6. فخر رازي، عصمه‌ًْالانبياء، بي‌جا، بي‌تا، ص 93.   7. حافظ قاضي عياض، الشفاء بتعريف حقوق المصطفي، بي‌جا، بي‌تا، ج2، ص 118.   8. قاضي ابن العربي المالكي، فتح الباري بشرح النجاري، ج 8، ص 355.   9. طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه محمد باقر موسوي همداني، قم، انتشارات اسلامی‌، 1363 هـ ش، ج 14، ص 561؛ و ر.ك: حائري تهراني، علي، مقتنيات الدرر، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1337 هـ ش، ج 7، ص 247.   10. طبرسي، فضل، مجمع‌البيان، ترجمه: گروهي از مترجمان، تهران، مؤسسه فراهاني، چاپ اول، 1350 هـ ش، ج 17، ص 7.   11. كوراني عاملي، علي، العقائد الاسلاميه، بي‌جا، مركز المصطفي للدراسات الاسلاميه، چاپ اول، بي‌تا، ج 3، ص 53؛ و ر.ك: جرجاني، حسين، تفسير گازر، تهران، چاپخانه‌ دانشگاه تهران، چاپ اول، 1337 هـ ش، ج 6، ص 214.   12. نجم/ 2 ـ 4.   13. نجم/ 23.   14. ص/ 83 ـ 82.   15. فصلت/ 42.