پرتویی برگوشه‌های تاریک جنگ سرد 2 (نگاه)
امین‌الاسلام تهرانی
در دهه‌های اخیر چین پیوسته به عنوان یکی از چالش‌های اصلی و در سال‌های اخیر به عنوان اصلی‌ترین چالش آمریکا شناسایی شده است. در حال حاضر، تقریباً اکثر نخبگان آمریکایی بر «مسئله بودن» چین برای آمریکا اجماع نظر دارند و آن را به عنوان موضوعی فراجناحی، فراحزبی و فراگیر در نظر می‌گیرند. آمریکا به عنوان قدرت به اصطلاح «هژمون» دنیا نسبت به برآمدن هر قدرت دیگری که احتمال به چالش کشیدن هژمونی آن را داشته باشد، به طور پیوسته و مانند هر قدرت دیگری حساس بوده است؛ از این رو این کشور نسبت به چین و یا حتی ایران در منطقه غرب آسیا حساس است. باری بی‌جهت نیست که به رویارویی چین و غرب نام جنگ سد نهاده‌اند. «جنگ سرد دوم که نیز با نام جنگ سرد جدید شناخته می‌شود، اشاره به تجدید تنش وضعیت سیاسی و نظامی بین قدرت‌های جغرافیای سیاسی است که در یک جبهه آن چین یا روسیه قرار دارد، در حالی که رهبری جبهه دیگر با آمریکا یا ناتو است. این تنش‌ها شبیه به تنش‌های دوره جنگ سرد است که در آن بلوک غرب به رهبری آمریکا در برابر بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی قرار داشتند.»
بی‌شک تمرکز بر روی چین سیاستِ کلی آمریکا و مطابق با استراتژی امنیت ملی این کشور است و با رفت و آمد و رؤسای جمهور تغییری نمی‌کند؛ چرا که سرعت پیشرفت چین در سال‌های اخیر غرب (با محوریت آمریکا) را شدیداً نگران کرده است، از آن رو که پیشرفت چین را مساوی با افول خود تفسیر می‌کنند. کارشناسان بارها یادآوری کرده‌اند که چین و آمریکا در حال حاضر قطعاً در یک رویارویی تندِ «اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی» هستند. اما بُعد امنیتی و اطلاعاتی این رویارویی و جنگ سرد یکی از جالب‌ترین و شاید تاریک‌ترین زوایای این جنگ است که هر از گاهی خبرهایی از آن منتشر می‌شود که در واقع تنها نوک یک قله عظیم است که چه‌بسا ابعاد آن سال‌ها بَعد مشخص شود.
سال پیش بود که روزنامه نیویورک تایمز آمریکا در گزارشی درباره تلاش سرویس‌های جاسوسی چینی برای استفاده از هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های روز دنیا برای جمع‌آوری اطلاعات در آمریکا نوشت و اینکه پکن در رقابت تنگاتنگ توانسته است واشنگتن را به چالش بکشد و آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا برای درک پیشرفت‌های چین در زمینه جاسوسی با مشکلاتی جدی مواجه هستند. این نشریه آمریکا مدعی شده بود که علاقه جاسوسان به این فناوری جاه‌طلبی گسترده وزارت امنیت دولتی، سازمان اطلاعاتی اصلی چین، را آشکار می‌کند که در سال‌های اخیر از طریق استخدام‌های گسترده‌تر، از جمله استخدام شهروندان آمریکایی، ظرفیت خود را گسترش داده است.
البته این مسئله فقط مختص به آمریکا نیست اروپایی‌ها نیز شدیداً درگیر این مسئله هستند. همین چند روز پیش بود که مقامات آلمانی گفتند که سه فرد را به ظن جاسوسی برای چین و جمع‌آوری اطلاعات در حوزه فناوری با کاربردهای نظامی در این کشور بازداشت کرده‌اند. سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در واکنش این اتهامات را افترا دانسته و تأکید کرده است که آلمان موظف است به این طنز سیاسی ضد چینی پایان دهد. بعد از این نیز خبر رسید که در بحبوحه برنامه‌های دولت لندن برای سرکوب جاسوسی ادعائی چین، دانشگاهیان و محققان دانشگاه‌های «بریتانیا» توسط سرویس‌های امنیتی این کشور بررسی خواهند شد.
البته این جاسوسی‌ها یکطرفه نبوده است. خالی از لطف نیست که بدانیم یکی از نقطه‌های عطف درگیری‌های جاسوسی چین و غرب به 13 سال پیش بازمی‌گردد، وقتی که در سال ۲۰۱۰، سازمان جاسوسی چین شبکه عظیم سی‌آی‌ای را در چین منهدم کرد که در جریان آن بیش از 12 منبع اطلاعاتی آمریکا به قتل رسیده یا زندانی شدند و هنوز هم روشن نیست که چگونه سرویس‌های اطلاعاتی چین شبکه سی‌آی‌ای را شناسایی کردند؛ اما به هرحال خسارت ناشی از این اقدام قابل انکار نبود و نیست. به گفته متخصصان، سازمان اصلی اطلاعات غیرنظامی چین، یعنی وزارت امنیت کشور، در سال ۲۰۰۵ جنگ اطلاعاتی علیه آمریکا را اعلام کرد.
برخی این نبرد جاسوسی را با نبرد اطلاعاتی و امنیتی غرب با شوروی مقایسه می‌کنند؛ اما باید توجه داشت که وزن عظیم اقتصادی چین و درهم بافتگی آن با اقتصاد جهانی آن را از اتحاد جماهیر شوروی کاملاً متمایز می‌کند. همچنین سپهر اطلاعاتی امروز جهان به طور قطع متفاوت است؛ به عنوان مثال، شرکت‌های ماهواره‌ای تجاری امروز امکاناتی را ارائه می‌دهند که تا همین اواخر در انحصار دولت‌ها بوده‌اند. اطلاعات منبع‌باز و اطلاعات تجاری، امنیت ملی را تغییر می‌دهند. در جنگ سرد گذشته، تقریباً 80 درصد اطلاعات آمریکا از منابع مخفی به دست می‌آمد و 20 درصد از منابع منبع باز. امروز، گمان می‌رود که این نسبت‌ها برعکس شده‌اند.
دولت‌های غربی در جنگ سرد جدیدی با روسیه و چین درگیرند که دوباره می‌تواند اشکال پیشین جاسوسی را تغییر دهد. این جنگ سرد جدید، تکرار جنگ سرد گذشته نیست اما شباهت‌ها و پیوستگی‌هایی دارد، از جمله ناقرینگی روشن در منازعه جنگ سرد اطلاعاتی شرق و غرب. برای نهادهای اطلاعاتی مخفی غربی بسیار دشوار بود که اطلاعات موثقی را از کشورهای پلیسی بسته و پشت پرده‌های آهنین جمع‌آوری کنند. به قول «کالدر والتون» امروزه حتی برای آن‌ها بسیار دشوارتر است که در روسیه یا چین با آن سیستم‌های نظارتی داخلی افسانه‌ای‌شان به طور مؤثر عمل کنند. در همین حال، برای روسیه و چین نسبتاً آسان است که اسرار جوامعِ به اصطلاح باز و دموکراتیک غربی را به دست آورند. در پایان باید توجه داشت چین در چارچوب تازه‌ترین تلاش‌های خود برای آماده‌سازی «ارتش آزادی‌بخش خلق»، از ایجاد یک واحد جدید در ارتش خبر داده است. خبرگزاری شینهوا اعلام کرده است یگان جدید ارتش که «نیروی پشتیبانی اطلاعاتی» نام دارد در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور و دیگر مقام‌های ارشد کمیسیون مرکزی نظامی چین افتتاح شد. باید منتظر تبعات امنیتی و اطلاعاتی این یگان جدید نیز بمانیم.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.