نقاط اشتراک و افتراق(پرسش و پاسخ)
عالم برزخ و قیامت(2)
پرسش:
عالم برزخ که حد فاصل میان عالم دنیا و عالم قیامت است چه وجوه اشتراک و افتراقی با آن عالم دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: ضرورت وجود عالم قیامت افتراقات و اشتراکات میان عالم برزخ و قیامت شامل: 1- تکامل و تنزل 2- زمان از جنس دیگر 3- وجود جسم و بدن پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
4- پرسش و بازخواست
در عالم برزخ و قیامت، پرسش و بازخواست وجود دارد. اما پرسش و بازخواست در این دو نشر از نظر کمی و کیفی با یکدیگر متفاوت است. در عالم برزخ از نظر کمی از همه افراد سؤال نمی‌شود و سؤال قبر از کسانی براساس روایات خواهد بود که در دو دسته مؤمنان و کافران قرار گیرند و از کسانی که بین دو طیف مؤمنان و کافران قرار گیرند مانند: مستضعفان، مرجون لامرالله و اصحاب اعراف پرسشی نخواهد شد. در روایتی امام صادق(ع) می‌فرماید: در قبر (عالم برزخ) مورد پرسش قرار نمی‌گیرند مگر دو گروه: 1- کسانی که ممحض در ایمان‌اند (ایمان محض) و کسانی که ممحض در کفرند (کفر محض). اما دیگران (حد وسط میان این دو طیف) مورد پرسش و بازخواست قرار نمی‌گیرند. (کافی، ج 3، ص 235) مؤمن کسی است که با آگاهی از معارف و احکام الهی، این تعالیم و آموزه‌های وحیانی را می‌پذیرد و به احکام و دستورات دینی عمل می‌کند اما کافر در عین آگاهی از معارف الهی و احکام دینی، از پذیرش و عمل به آنها نافرمانی و سرپیچی می‌کند. همچنین از نظر کیفی نیز در عالم قبر (برزخ) تنها از مسائل اعتقادی سؤال می‌شود و از اعمال بازخواستی صورت نخواهد گرفت. اما در عالم قیامت هر دو محدودیت از بین می‌رود و از تمام افراد مؤمن، کافر و غیر آنان و عقاید و اعمال سؤال می‌شود، زیرا در آنجا محاسبات و رسیدگی نهایی است و هر کس باید جزای اعمال خودش را چه نیک یا بد به تمامه ببیند.» فمن یعمل مثقال ذرهًًْْ خیراً یره و من یعمل مثقال ذره شراً یره» پس هر کسی به اندازه ذره‌ای کار خیر که انجام داده آن را می‌بیند و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد که انجام داده آن را می‌بیند. (زلزال- 7 و 8)
5- شفاعت
براساس آیات و روایات شفاعت پیامبر(ص) و ائمه(ع) و اولیای الهی از گنهکاران مخصوص عالم قیامت است و در عالم برزخ شفاعتی وجود ندارد. در روایتی یکی از اصحاب امام صادق(ع) می‌گوید: به ایشان عرض کردم من از شما شنیده‌ام که تمام شیعیان ما مطابق رتبه خود در بهشت هستند (آیا این برداشت صحیح است؟) حضرت در پاسخ فرمود: درست می‌گویی. به خدا قسم همه شما در بهشت هستید. گفتم: فدای شما شوم. اما گناهان کبیره ما بسیار است. امام صادق(ع) فرمود: در قیامت تمام شما با شفاعت پیامبر(ص) یا وصی ایشان (امامان معصوم(ع)) به بهشت می‌روید. اما من از عالم برزخ شما می‌ترسم. (کافی، ج 3، ص 242) لازم به ذکر است که برخی از روایات یا مکاشفات بزرگان درباره تصرفات ائمه(ع) در حالات برزخی افراد گرفتار از باب شفاعت مصطلح نیست بلکه از باب تصرف به ولایت تکوینی است که در چارچوب شفاعت قرار ندارند. زیرا بسیاری از آیات قرآن درباره شفاعت ناظر به عالم قیامت می‌باشد و در آن زمان شفاعت شامل حال افراد واجد شرایط می‌شود. مرحوم علامه طباطبایی بحث مبسوطی درباره شفاعت دارد و در پایان چنین نتیجه می‌گیرد که مسئله شفاعت در آخرین موقف از مواقف روز قیامت انجام می‌شود. در اینجا است که شفاعت کننده تقاضای مغفرت شفاعت شونده را می‌کند تا بدین وسیله گنهکار وارد دوزخ نشود و یا به کمک شفاعت او بعضی از کسانی را که در دوزخند خارج شوند. وی در بعضی دیگر از بیاناتش به عالم برزخ اشاره کرده و روایاتی را که بر حضور پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به هنگام مرگ و سؤال قبر و کمک به مؤمنان دلالت دارد مورد توجه قرار داده و می‌افزاید: اینها از قبیل شفاعت نیست، بلکه از قبیل تصرف و حکومت الهیه‌ای است که خدای متعال به آنان بخشیده است. (المیزان، ج 1، ص 156)