استفاده از دانش بومی کشاورزان در اجرای طرح‌های منطبق با چالش‌ها - بخش دوم
رودهای خوزستان می‌خروشند و لب‌تشنگی زمین را سیراب می‌کنند تا جابه‌جا از دهان خاک محصولی بروید. بسیاری از خانواده‌های کارگرانی که روی زمین کار می‌کنند، از دسترنج خود ارتزاق کرده و به برکت خاک تکیه دارند. آب هست، خاک خوب هست، پس انتظار می‌رود نسل جوان با همتی که دارد، کاری کند، کارستان. با همه این اوصاف در حال حاضر به دلیل نبود مدیریت بهینه کشت هر روز دایره ظرفیت‌های کشاورزی در قطب صیفی‌کاری کشور «دزفول» محدودتر شده و جوانان با خیل چالش‌های پیش‌رو ترجیح می‌دهند به شهرهای دیگری مهاجرت کنند و از شغل آباء و اجدادی خود رو بر گیرند. به‌راستی جهاد اقتصادی در همین نقطه رخ نمی‌نمایاند که برویم و با یک مدیریت درست در نقطه‌ای که می‌تواند زایشگاه قدرت کشاورزی کشور باشد، کارها را سروسامان دهیم و جلوی مهاجرت جوانان این خطه را به سایر نقاط بگیریم؟
۹۰ هزار هکتار زمین کشاورزی شامل ۶۵ هزار هکتار آبی و ۲۵ هزار هکتار دیم در شهرستان دزفول وجود دارد. ۱۷ هزار هکتار از اراضی آبی شهرستان دزفول هیئتی و دولتی هستند که ۵۸۰ گروه کشاورزی شامل سه هزار کشاورز بر روی آنها فعالیت می‌کنند.
میزان تولید محصولات کشاورزی این شهرستان بیش از ۲ و نیم‌میلیون تن است. یک میلیون تن سبزی و صیفی در شهرستان دزفول تولید می‌شود که لازم است صنایع تبدیلی در این حوزه ایجاد شود. پنج میلیون شاخه گل مریم از حدود ۳۰ هکتار گلخانه تولید می‌شود. اگر مرز هوائی و صادرات این محصولات عملیاتی شود، سطح زیر کشت این محصول قابلیت افزایش تا ۱۷۰ هکتار را دارد.
دزفول قطب كشاورزی كشور
شهرستان دزفول به‌عنوان یكی از شهرستان‌های شمالی استان خوزستان نه‌تنها در استان بلكه در كشور به‌عنوان یک قطب كشاورزی شناخته می‌شود.
زارعی مهندس کشاورزی به گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «مزیت‌هایی مانند وجود كشاورزانی دارای دانش بالای بومی، وجود مراكز تحقیقاتی و علمی مختص كشاورزی، وجود شبكه آبیاری مدرن در سطح شهرستان و مهم‌تر از همه وجود خاک حاصلخیز باعث شده كه محصولات كشاورزی متنوعی در سطح شهرستان كشت و برداشت شود.»
وی می‌افزاید: «بیش از ۶۳ نوع از انواع مختلف محصولات كشاورزی كشت می‌شود كه وجود این تنوع كشت در دنیا بی‌نظیر است. كشاورزی شهرستان دزفول دارای رتبه‌های زیادی در سطح كشور است. به‌عنوان مثال رتبه اول كلزای بذری در كشور در اختیار دزفول است. همچنین شهرستان دزفول سهم عمده‌ای در تولید بذر شبدر كشور دارد و دزفول اولین تولیدکننده بذر شبدر در كشور است.» به گفته زارعی تولید گل و گیاهان زینتی شهرستان دزفول جایگاه ویژه‌ای در سطح كشور دارد. در تولید گل مریم رتبه اول كشور و در تولید گل رز معمولاً رتبه دوم یا سوم كشور در اختیار دزفول است.
وی متذکر می‌شود: «گل مریم تولیدی دزفول از نظر کمی و کیفی رتبه نخست کشور را دارد. سالانه بیش از ۷۶ میلیون شاخه گل در این شهرستان تولید و به سایر نقاط کشور صادر می‌شود. این شهرستان دارای سالم‌ترین محصولات میوه و صیفی‌جات کشور است و برخی محصولات آن از جمله پرتقال در کشور صاحب‌نام است به همین دلیل ثبت جهانی پرتغال دزفولی در فائو (سازمان جهانی خواربار و کشاورزی) شروع شده است.»
این مهندس کشاورزی در تکمیل صحبت‌هایش با اشاره به‌ضرورت مدیریت منابع آبی می‌گوید: «گندم، چغندر قند، كلزا، برنج و همچنین نیشكر و ذرت دانه‌ای جزء كشت‌های استراتژیك شهرستان هستند كه سطوح قابل ملاحظه‌ای از این نوع كشت‌ها در قالب كشت‌های زمستانه و تابستانه انجام می‌شود.
كشت چغندرقند در شهرستان دزفول و استان خوزستان به‌صورت كشت پاییزه و زمستانه انجام می‌گیرد كه باعث می‌شود مصرف آب در این نوع كشت به حداقل برسد، درحالی‌که در بقیه نقاط كشور كشت این محصول به‌صورت تابستانه انجام می‌گیرد كه باعث افزایش مصرف آب می‌شود. تولید بیش از ۷۰ تن محصول چغندرقند در هكتار ثبت شده است كه این میانگین عملكرد، یک ركورد كشوری محسوب می‌شود و كشاورزان نمونه و خبره دزفول در تولید این محصول ركورد ۱۲۰ تن محصول در هكتار با میزان قند مطلوب و عیار بالا را به نام خود ثبت كردند.»
مصائب کشاورزی
سروش زادعلی یک کشاورز با اشاره به مصائب خشکسالی و مشکلات کشاورزان به‌ویژه کشاورزان دزفولی می‌گوید: «صنعت کشاورزی یکی از صنایع مادر در بین صنایع مهم در جهان گذشته، حال و آینده بوده و خواهد بود، توجه به این صنعت در جهت تأمین امنیت غذایی هر جامعه‌ای ضروری است. اهمیت موضوع غذا که به‌صورت معنادار و مستقیم با کشاورزی رابطه دارد، موجب شده که در جهان مدرن امروزی یکی از چند ابزار اصلی قدرتمند در دست حاکمیت‌ها در جهت فشار آوردن به سایر کشورها باشد و حاکمیت‌هایی که در مقوله کشاورزی و به‌تبع آن غذا قدرتمند هستند از این طریق سایر کشورهایی را که در این صنعت ضعیف هستند، کنترل می‌کنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «کشاورزان این جغرافیا، بی‌ادعا و انقلابی هستند که همیشه در دفاع از کیان ایران عزیزمان با زحمات طاقت‌فرسا و با جان‌فشانی خودشان را فدای کشور کرده‌اند، ولی متأسفانه وزارت جهاد کشاورزی مکانیسم و چارچوبی در پرداختن سریع به مطالبات این قشر ایجاد نکرده است. به‌عنوان یک دهقان‌زاده که مسائل مختلف کشاورزی را با گوشت و پوست استخوانم لمس کرده‌ام می‌گویم که گره‌ای از مشکلات کشاورزان شهرستان دزفول باز نکرده‌اند.»
این کشاورز صراحتاً مطالبه خود را بیان کرده و می‌گوید: «کشاورزان از اقشار زحمتکش هستند که برای رسیدن به محصول باکیفیت هر گونه سختی را به جان می‌خرند؛ بنابراین وجود نظام خدمات‌رسانی مناسب، عادلانه و کارآمد در حوزه کشاورزی بسیار ضروری است تا کشاورزان در قالب آن بتوانند احقاق حق داشته باشند.»
وی به پاره‌ای از مشکلات پیش روی کشاورزان منطقه اشاره کرده و می‌گوید: «اجاره چند ده‌میلیونی زمین، بذر گران، هزینه تراکتور، کارگر، هزینه آب و... ازجمله عمده‌ترین چالش‌های پیش روی کشاورزان هستند. در آخر سود محصول به جیب دلال و حجره‌دار می‌رود. حجره‌دار هم مدتی با دادن چک به دست کشاورز پولش را در اختیار خودش می‌گیرد.»
فاصله طرح‌های کشاورزی و مشکلات کشاورزان
حسین عظیمی یک تکنیسین کشاورزی در گروه‌های تحقیقاتی دزفول تمایل چندانی به گفت‌وگو ندارد. وی می‌گوید: «ما اینجا طرح‌هایی را که از وزارتخانه به ما محول می‌شود، پیگیری می‌کنیم.»
می‌گویمش: «این طرح‌ها تا چه حد در رفع چالش‌های پیش روی کشاورزان خوزستانی و به‌ویژه دزفولی مؤثرند؟» وی پاسخ می‌دهد: «شما باید از بالادستی‌ها بپرسید!»
می‌گویم: «خود شما به‌عنوان فردی محقق که نزدیک سی‌سال در پژوهش مربوط به این طرح‌ها دخیل بوده‌‌اید، نتیجه را به حال کشاورزان مؤثر ارزیابی می‌کنید؟»
وی صراحتاً می‌گوید: «خیر! طرح‌ها از مشکلات و چالش‌های بومی فاصله دارند.»
از وی سؤال می‌کنم: «از حضور دانش‌بنیان‌ها و یا حتی فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی چقدر در امور تحقیقی و پژوهشی طرح‌ها بهره می‌گیرید؟»
وی پاسخ می‌دهد: «فقط این را به شما بگویم که طرح‌ها با چالش پیش روی کشاورزان فاصله دارند، برای همین وقتی طرحی به کشاورز بومی پیشنهاد می‌دهیم، برای اجرایش زیر بار نمی‌روند. معتقدم که کشاورزان بومی دارای دانش بالایی هستند که ما نخواسته‌ایم هیچ‌وقت به رأی و نظر ایشان آن‌طور که بایدوشاید بها دهیم.»
الگوی کشت کشاورزی بخشنامه‌ای نیست
سید احمد آوایی نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه الگوی کشت بخشنامه‌ای نیست، می‌گوید: «بازار، الگوی کشت را مشخص می‌کند.»
وی می‌افزاید: «در صورت داشتن ارتباط منسجم با کشورهای هدف، صادرات محصولات کشاورزی می‌توان نتیجه بهتری در حوزه صادرات داشته باشیم.»
وی با اشاره به پیگیری‌های انجام شده برای مرز هوائی فرودگاه دزفول از سال ۱۳۸۳ ادامه می‌دهد: «زمانی که شنیدم کشاورز ما محصولات خود نظیر پیاز و سیب‌زمینی را به دلیل نبود بازار دفن می‌کند، پیگیری برای صادرات محصولات کشاورزی را از طریق هوائی آغاز کردم تا در نهایت به‌تازگی مصوبه هیئت وزیران برای مرز هوائی فرودگاه دزفول اخذ شد.»
نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه صادرات محصولات کشاورزی، برای کشور ارزآوری دارد، اظهار می‌دارد: «بعد از اخذ مصوبه مرز هوایی، استقرار اداره گمرک و گذرنامه در فرودگاه پیگیری شد.»
وی پیگیری برای رفع مشکلات کشاورزی تا حصول نتیجه را یادآور شده و می‌افزاید: «وقتی دستوری از سوی وزیر داده می‌شود باید پیگیری شود تا در پیچ و خم اداری گیر نکند.»
آوایی با بیان اینکه نمایندگان مجلس وظیفه اجرائی ندارند، می‌گوید: «کار ما قانونگذاری و نظارت بر اجرای قانون است؛ ولی شرایط به‌گونه‌ای است که اگر نمایندگان به دولت کمک نکنند و پیگیر امور نباشند حرکت لازم صورت نمی‌گیرد.»
توسعه بازاریابی و اجرای الگوی کشت مناسب
بهروز قمرزاده، مدیر جهاد کشاورزی دزفول با اشاره به صادرات محصولات کشاورزی این شهرستان به کشورهای اوراسیا و حوزه خلیج‌فارس می‌گوید: «400 هزار تن محصول کشاورزی در ۲ سال گذشته به کشورهای حوزه خلیج‌فارس و ۱۶۰ هزار تن به کشورهای اوراسیا صادر شده است.»
وی میزان ارزآوری این میزان محصول کشاورزی را حدود ۴۰۰ میلیون دلار اعلام کرده و می‌افزاید: «امید است با ایجاد زیرساخت‌ها تا سال آینده نخستین پرواز صادرات محصولات کشاورزی را از دزفول داشته باشیم.»
قمرزاده تحول در تولید را از اهداف جهاد کشاورزی دزفول دانسته و بیان می‌کند: «سال گذشته با توجه به بارندگی‌های خوب و استفاده از ظرفیت کارشناسان و مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد میزان تولید گندم در شهرستان دزفول با ۳۰ درصد افزایش به ۱۳۰ هزار تن رسید و امیدواریم این میزان در سال جاری افزایش یابد.»
وی نیاز بذر گندم در شهرستان دزفول را ۱۰ هزار تن اعلام کرده و می‌گوید: «حدود سه هزار تن بذر بین کشاورزان شهرستان توزیع شده و مابقی نیاز به‌صورت خودمصرفی بوده است، ضمن اینکه مشکل کمبود بذر در دزفول نسبت به سایر نقاط استان کمتر است.»
مدیر جهاد کشاورزی دزفول با اشاره به ظرفیت‌های فراوان این شهرستان در حوزه کشاورزی می‌گوید: «وظیفه و قله جهاد کشاورزی امنیت غذایی در جامعه است و باید در این مسیر گام برداریم.»
وی با تأکید بر اینکه تغییر کاربری اراضی کشاورزی امنیت غذایی را تهدید می‌کند، اضافه می‌کند: «وزیران کشور و جهاد کشاورزی تفاهم‌نامه‌ای برای ایجاد کمیته برخورد مؤثر و سریع با تغییر کاربری‌ها امضا کرده‌اند و استانداران و فرمانداران موظف به تشکیل این کارگروه هستند.»
وی وجود فقط یک یگان حفاظت برای ۹۰ هزار هکتار زمین کشاورزی و ۲۰ هزار کشاورز در شهرستان دزفول را ناکافی دانسته و می‌گوید: «مردم لازم است برای جلوگیری از تغییر کاربری‌ها به جهاد کشاورزی کمک کنند.» شمال خوزستان منطقه‌ای غنی از گیاهان دارویی است که بسیاری از این گیاهان در مناطق کوهستانی منطقه رشد می‌کنند.
قمرزاده اضافه می‌کند: «با توجه به شرایط اقلیم و وضعیت جغرافیایی شهرستان که دارای اقلیم کوهستان و دشت به‌ویژه در بخش‌های شهیون و سردشت است، می‌توان نسبت به ترویج و توسعه کشت گیاهان دارویی اقدام کرد.
کشت گیاهان دارویی در اراضی دیم کم‌بازده به‌خاطر عملکرد پایین دیمزارها می‌تواند برای مردم درآمدزایی خوبی داشته باشد و همچنین باعث ساماندهی دام در عرصه‌ها نیز شود.
تحقق این مهم موجب بهبود معیشت بهره‌برداران شود که ادامه این روند نیز موجب تقویت و افزایش پوشش گیاهی در شهرستان خواهد شد.»