پرسش:

زندگی برزخی که تا قبل از وقوع قیامت انسان در آنجا قرار دارد چه وجوه اشتراک و افتراقی با زندگی در این دنیا دارد؟

پاسخ:

حیات برزخی

برزخ یکی از مراحل و مراتب حیات انسان پس از مرگ است. شکی نیست انسانی که روحش جاودان است پس از مرگ مرحله تازه‌ای از حیات خود را آغاز می‌کند که با حیات دنیایی او شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارد. آگاهی از ویژگی‌های عالم برزخ در توان علوم تجربی و عقلی نیست و تنها راه برای درک شرایط عالم برزخ تکیه بر منابع وحیانی یعنی قرآن کریم و روایات است که از طریق آنها می‌توان به وجوه اشتراک و افتراق عالم برزخ با دنیا پی برد. در اینجا به اهم ویژگی‌های مشترک عالم دنیا و عالم برزخ به نحو اجمال می‌پردازیم:

1- زندگی زمینی

از منظر قرآن زندگی برزخی همانند زندگی دنیایی، زندگی زمینی به شمار می‌آید. برخلاف زندگی اخروی که بساط زمین و زمان برچیده خواهد شد و اثری از آنها باقی نمی‌ماند. سؤال و جوابی که در روز قیامت میان خداوند و بندگانش رخ می‌دهد از این حقیقت حکایت می‌کند. قرآن کریم در سوره مؤمنون آیات 112 تا 114 می‌فرماید: «چند سال در روی زمین توقف کردید؟ می‌گویند: تنها به اندازه یک روز یا قسمتی از روز، از آنها که می‌توانند بشمارند بپرس. می‌فرماید: شما مقدار کمی توقف کردید اگر می‌دانستید؟» علامه طباطبایی(ره) می‌نویسد: منظور از توقف در زمین در این آیه، زندگی برزخی است.(المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 15، ص 72)

طبق همین برداشت می‌توان برزخ را جزئی از عالم دنیا دانست. یعنی هنگامی که برزخ در برابر قیامت به کار می‌رود، جزئی از دنیا قلمداد می‌شود و هنگامی که برزخ در مقابل دنیا قرار می‌گیرد جزئی از عالم آخرت و پس از دنیا شمرده می‌شود. مرحوم طباطبایی می‌نویسد: «همین (نابودی دنیا قبل از قیامت) به ما اجازه خواهد داد تا قیامت را بعد از دنیا بدانیم. همان‌گونه که مرگ به ما اجازه می‌دهد تا برزخ را بعد از دنیا بدانیم. (انسان از آغاز تا انجام، سیدمحمدحسین طباطبایی، ص 106)

2- وجود آسمان و زمین

در عالم برزخ نیز همانند عالم دنیا آسمان و زمین وجود دارد و از چرخش آنها شب و روز پدید می‌آید: قرآن کریم می‌فرماید: «در آن روز هیچ کس جز به فرمان خدا سخن نگوید. پس خلق بر دو فرقه شوند: برخی شقی و بدروزگارند و بعضی سعید و خوش‌وقت. اما اهل شقاوت همه را در آتش دوزخ در حالی که آه و ناله حسرت می‌کشند، درافکنند. آنها در آتش دوزخ تا آسمان‌ها و زمین باقی است مخلدند، مگر آنکه مشیت خدا بخواهد نجاتشان بدهد که البته خدا (به قدرت و حکمت خویش) هر آنچه که خواهد انجام می‌دهد و اما اهل سعادت تمام در بهشت ابد تا آسمان و زمین باقی جاودانند، مگر آنچه مشیت پروردگار باشد.(هود- 105 تا 108) در این آیه شریفه با اشاره به عذاب و آسایش اهل شقاوت و سعادت تا هنگامی که آسمان و زمین برپاست، بر وجود آسمان و زمین در حال حیات برزخی اشاره دارد.

3- وجود شب و روز

در زندگی برزخی همانند زندگی دنیایی شب و روز برپاست. اهل سعادت صبح و شام از رزق الهی برخوردار و اهل شقاوت صبح و شام در آتش قهر الهی گرفتار عذابند. درباره مؤمنان آمده است: در آن (بهشت) هر صبح و شام آنان را رزق خاصی است.(مریم- 62) همچنین درباره فرعونیان می‌فرماید: همان آتش (در عالم برزخ)] که فرعونیان هر صبح و شام بر آن عرضه می‌شوند و روزی که قیامت برپا شود(گفته می‌شود) فرعونیان را به سخت‌ترین عذاب‌ها درآورید.(غافر- 46) در بخش اول آیه از عرضه آتش بر فرعونیان هر صبح و شام سخن رفته و این نشان می‌دهد که در عالم برزخ شب و روز وجود دارد و در بخش دوم از داخل آنان در آتش پس از برپایی قیامت است.

4- وجود زمان

لازمه برپایی آسمان و زمین، وجود زمان و زمان‌مند بودن اشیا و پدیده‌ها است. زمان تابع حرکت زمین به دور خورشید است و چون در دنیا و برزخ هنوز آسمان و زمین هست، زمان‌بندی پدیده‌ها نیز همچنان باقی است. از همین رو اهل برزخ گذشت زمان را احساس می‌کنند، هرچند احساس همه آنان از زمان و گذر آن یکسان نیست. همان‌گونه که در زندگی دنیوی در هنگام آسایش زمان به سرعت می‌گذرد و در ناراحتی‌ها به کندی، در زندگی برزخی نیز بر اهل نعمت و آسایش زمان سریع می‌گذرد و بر اهل نقمت و عذاب به کندی. در برخی روایات آمده است که ارواح مؤمنان و کافران در ظهر روز جمعه به اهل و بستگان خود سرکشی می‌کنند و از احوال آنان آگاه می‌شوند.(کافی، ج 3، ص 230) بنابراین، روایاتی از این دست بر وجود زمان در عالم برزخ حکایت دارند. 

(ادامه دارد)