سـینما تصویر جامعه فردا
رویداد حریر با عنوان «زن، خانواده، رسانه؛ از هنجار تا ارزش» و با محوریت زن و خانواده، تولیدات رسانهای در حوزه سینما جمعه 17 آذر در فرهنگستان هنر برگزار شد. دکتر مجید شاهحسینی، رئیس فرهنگستان هنر در این رویداد با موضوع «سینما، تصویر جامعه فردا» سخنرانی کرد.
وی، سخنان خود را با محوریت خانواده و سینما آغاز کرد و گفت: در حال حاضر بسیاری از رفتارهای خانواده با تأثیرپذیری از پرده سینما اتفاق میافتد و سینما میتواند فردای ما را به تصویر بکشد.
این مدرس سینما در همین زمینه ادامه داد: سینما عرصه خلق است و خلقِ مجاز، مقدمهای است در شکلگیری دنیای پیرامون ما. معمولا سینما را از منظر فلسفه نگریستن در جامعه ما رایج نیست و سینما را از میانه راه به ما معرفی میکنند و آن را به مثابه سرگرمی و گاه تجارت و یا صنعت میدانند، حال آنکه درباره فلسفه سینما سخنی به میان نمیآید. هر مفهومی ابتدا تعریف فلسفی خود را بیان میکند تا بعدا از این ظرف فلسفی متوجه شویم، ابعاد حدود و ثغور آن تا کجاست؟ ماهیت آن چیست و چه توقعی میتوانیم از آن داشته باشیم؟
شاهحسینی در تشریح بیشتر این مطالب افزود: کسانی صرفا سینما را عرصه تفریح و سرگرمی میدانند و دلیل آن را اینگونه بیان میکنند که این همه تحلیل و توصیفی که منتقدین و یا افراد علاقهمند به سینما یا جامعهشناسی سینما بیان میکنند، برای ما محسوس نیست؛ من فیلم را میبینم و از آن لذت میبرم و به اندازهای باریکبین نیستم که به بطن و کُنه فیلم توجهی نشان دهم. این سخن بسیار ابتدائی است و به گزارهای نادرست برمیگردد، به این معنا که هرچه را متوجه میشویم تاثیر میپذیریم.
وی سینما را نوعی آموزش پنهان دانست و در این زمینه تصریح کرد: در دنیای امروز سینما را نه به تنهائی سرگرمی entertainment میدانند و نه اطلاعات Information، از واژه مجعول Infortamat استفاده میکنند؛ جنسی از سرگرمی که به شما آموزش میدهد. سینما از جنس سرگرمی آموزش پنهان Hidden education است. چون شما را در سالنی تاریک در مقابل پرده قرار میدهد که فقط فیلم را میبینید و بدین شکل جهان مجازی خود را به شما تحمیل میکند. شما نام اصلی بازیگران را میدانید، اما در صحنه سینما پدیده پیچیدهای شکل میگیرد و اراده میکنید اطلاعات خود را انکار کنید و جهان مجازی آن را میپذیرید و این همان جادوی سینماست. عموم مردم اینگونه فیلم تماشا میکنند چون اگر آن را باور نداشته باشند از آن لذت نخواهند برد و به این شکل دست به خودهیپنوتیزمی میزنند. در هنگام تماشای یک فیلم، در جهانی مجازی، تنها و بیپناه میمانید، چون اراده کردید که ندانید و اراده کردید در مقابل فیلم فاقد اراده باشید. چنین فردی مانند آن است که در اتاق عمل قرار دارید که ارزشهای اخلاقی و درونی شما دستکاری میشوند و شیوه زندگیتان تحت تاثیر سینما ناخودآگاه تغییر میکنند و بسیاری از تصمیمات ناخودآگاه خود را مانند انتخاب شغل، رشته تحصیلی، انتخاب همسر و دیگر تجربیات زندگیتان از آن متأثر خواهد شد.
رئیس فرهنگستان هنر، به مستندی پرداخت که درباره تاثیرات هالیوود بر آمریکاست و یادآور شد: سال 2010 مستندی در شبکه (TCM (Turner Classic Movies ساخته شد. این مستند که بهترین مستند تولید شده درباره هالیود شمرده میشود و زمان آن 6 ساعت و 44 دقیقه و عنوان آن Moguls & Movie Stars: A History of Hollywood است که ترجمه آن «مغولها و ستارگان سینما: تاریخچه هالیوود» میشود، میخواهد نشان دهد که چگونه بنیانگذاران یهودی مهاجر که به آنها مغولهای هالیوود میگفتند، سرزمین آمریکا را تسخیر کردند.
وی در همین زمینه به تشریح بیشتر پرداخت و گفت: در واقع آنها میگویند ما یهودیان مهاجری بودیم که از اروپای شرقی به آمریکا مهاجرت کردیم و در جامعه در مناطق فقیرنشین و در مشاغل پست زندگی کردیم و در نهایت راه پولدار شدن را آموختیم و به صنعت سرگرمی روی آوردیم تا صنعت سینما بهوجود آمد. این مستند نشان میدهد که آنها چگونه صاحب سینما شدند و چگونه با رؤیاسازی اصل آمریکا را شکل دادند و صاحب شرکت TCMکه خود یهودی است این مستند را به قصد افشاگری نساخته، بلکه افتخار میکند و میگوید که ما مغولها در یک مانور رسانهای آمریکا را تسخیر کردیم و ما رؤیای یهودی خود را تبدیل به رؤیای آمریکایی کردیم که تبدیل شد به شیوه زیست آمریکایی و شیوه زیست آمریکایی شد شیوه زیست جهان و این مسئله را بهعنوان فتحنامه خود اعلام میکنند و به آن افتخار دارند.
عضو پیوسته فرهنگستان هنر در ادامه به جامعه آمریکایی پیش از سینما پرداخت و خاطرنشان کرد: در دهه 1920 که تا قبل از آن آنگلوساکسونهای پیوریتن بر آمریکا چیره بودند و نهاد خانواده بسیار باارزش بود، تعداد فرزندان زیاد و ساختار خانواده خوشهای بود و همچنین شرب مسکرات در آن ممنوع بود در چنین جامعهای با ورود سینما به عرصه زندگی مردم، آمریکا با تغییرات چشمگیری مواجه شد. گرچه در اولین فیلمهایی که بر پرده سینما آمد، آدمهای بد اجازه شرب خمر داشتند، اما سینما ابزاری برای امر است نه نهی از منکر و سینمای داستانی هر نهی را تبدیل به امر میکند و در جهان مجاز، جهانی واقع خلق مینماید.
عضو پیوسته فرهنگستان هنر، به بحران سالهای 1930 تا 1933 اشاره کرد که به جنگ الکل در آمریکا لقب گرفت و حتی برنده شدن روزولت در انتخابات را به دلیل آزادی شرب خمر عنوان کرد. وی در تشریح این پدیده نقبی مجدد به فیلمهایی زد که در دهه 1920 به بعد در آمریکا ساخته شده بود و تصریح کرد: سینما تصویر امروز جامعه نیست تصویری از فردای آن است. سینما تصویر ماقبل واقعیت است.
مجید شاهحسینی با نشان دادن تصاویر بازیگران و فیلمهایی که در این دهه ساخته شده بود، به تحلیل و آسیبشناسی آن پرداخت و عنوان کرد که معمولا فیلمسازان به دنبال سینمای داستانی هستند تا مستند زیرا سینمای مستند بر اساس پژوهش و تحقیق است و بار علمی دارد و نمیتوان در سینمای مستند خلاف واقع را نشان داد؛ برعکس در سینمای داستانی بدون هیچ تحقیق دانسته یا نادانسته فیلمساز فقط به دنبال منافع مادی یا معنوی آن است.
وی به دیگر تغییراتی که متاثر از سینما در آمریکا در حوزه مد و لباس، برهنهگری، همجنسگرایی و دیگر مسائل اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی رُخ داد، پرداخت و درباره هشداری که هنری فورد، صاحب کارخانه ماشینسازی فورد درباره تاثیرگذاری سینما بر جامعه داده بود، صحبت کرد که او را اولین شخصی معرفی کردند که متهم به توهم توطئه شده بود.
رئیس فرهنگستان هنر، به تاثیرات مثبت سینما نیز پرداخت و به ورشکستگی کشور آلمان اشاره کرد که با تولید فیلم «زنی روی ماه» در سال 1929 موجب تلاش آلمانها برای رؤیاسازی فردایی بهتر شد و آن را علتی دانست که در ده سال بعد توسط دانشمندی به نام «فون براون» بتوانند موشک به فضا بفرستند و در انتهای سخنان خود خاطرنشان کرد: همیشه قرار نیست ضد هنجارها در فیلمها رواج پیدا کند بلکه میتواند هنجار و ارزشها نیز با فیلمها اشاعه یابد.