اهمیت انجمن اولیا و مربیان در حل مشکلات مدارس-بخش نخست
همگامی خانه و مدرسه در رشد و بالندگی دانش‌آموزان
گالیا توانگر
پسرم که به دبستان می‌رفت، چقدر از دست او عصبانی و دلخور بودم، زیرا با آه و ناله انگشتانش را به لباسم گره می‌زد و مانند همکلاسی‌هایش مستقل نبود؛ اما روزی که با مربی او جلسه داشتم، یک‌دفعه همه چیز تغییر کرد. مربی او با گشاده‌رویی به من گفت: «از ملاقات با شما خوشحالم. چه پسر دوست‌داشتنی و خونگرمی دارید!»
کلمات او چون نور به درونم راه یافت. تا آن موقع خیال می‌کردم پسرم در تعامل با دوستانش در مدرسه دچار مشکل باشد.
کم‌کم متوجه شدم او توانایی مستقل شدن و تقویت اعتماد به نفسش را در محیط مدرسه دارد. فقط کمی ترس از دست دادن توجه من را داشت.
تصویری که این مربی از پسرم در ذهنیت من ایجاد کرد، حقیقتی را به صدا در آورد که این مربی هرگز تصور نمی‌کرد در مواقع دیگر تا چه حد در حل چالش ارتباطی من و پسرم کارساز بود.
دیدگاه والدین و مربیان
از مادر یکی از دانش‌آموزان که برای شرکت در جلسه انجمن اولیا و مربیان رهسپار دبستان شده و گوشه‌ای در ردیف آخر صندلی‌ها نشسته، صراحتاً می‌پرسم: «شما چطور؟ نظر شما درباره انجمن اولیا و مربیان چیست؟»
این مادر پاسخ می‌دهد: «دلم می‌خواهد وقتی از جلسه بر‌می‌گردم، حرفی برای گفتن داشته باشم که به فرزندم اعتمادبه‌نفس بیشتری بدهم. حرفی که وقتی از جلسه بر‌می‌گردم و او با چشمان درشتش به من نگاه میکند و می‌گوید: معلمم چه گفت؟ بتوانم آن را تکرار کنم و برایش تاثیرگذار باشد.»
وقت باقیمانده از این جلسه اولیا و مربیان بسیار سریع می‌گذرد و ما با صداقت درباره اینکه چه چیز از نظر آموزگاران و والدین مهم‌تر است؟ و ما چگونه می‌توانیم از جلسات تصویری آموزشی و فرهنگی ارائه دهیم - نه صرفاً مالی و کمک عام‌المنفعه به مدرسه - حرف می‌زنیم.
صحبت‌های ما ابتدا درباره دیدگاه پدران و مادران و سپس نظرات آموزگاران است.
بعد از تبادل نظر درباره ویژگی‌ها و بایدها و نبایدهای جلسه اولیا و مربیان به این نتیجه رسیدیم که آموزگاران و والدین به تفاهم، حق‌شناسی و آگاهی از وضع یکدیگر احتیاج دارند.
هر دو گروه احتیاج دارند سعی و تلاش آنها تأیید شود و باید احترام هر دو طرف باید حفظ شود.
لازم است هر دو طرف دست‌به‌دست هم دهند و یکدیگر را حمایت کنند و در پی بهترین‌های وجود یکدیگر باشند تا بتوانند بهترین‌ها را به دانش‌آموزان ارائه کنند.
وقتی زمان رفتن فرامی‌رسد، هر دو متوجه شد‌ه‌ایم که این هم‌صحبتی کوتاه اما عمیق تا چه حد بر درک‌مان از وظایف اصلی و حساس انجمن اولیا و مربیان تأثیرگذار بوده است. ما از قطب‌های مخالف شروع کردیم؛ مادران در برابر مربیان و بالعکس. ولی هنگام خداحافظی همگی روی یک سکو و در یک گروه قرار داریم. مهم‌ترین دلیلش هم تعهد مشترک برای پیشرفت فرزندانمان و عزمی راسخ است که هرگز در مورد آن کوتاهی نکنیم و خود را موظف بدانیم.
توقعات اولیا و مربیان
احسان معصومیان پدر یک دانش‌آموز با گلایه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «برخی مواقع مشاهده شده که مدیران مدارس تمایل دارند، افرادی در انجمن باشند که مدیر مدرسه را به چالش نکشند و و در مطالبه‌گری معقول باشند. کسی باشد که همراه اعضای انجمن باشد.»
میثم علیزاده مدیر یک مدرسه پاسخ می‌دهد: «پارسال کل بودجه مدرسه ما چه سرانه و چه کمک‌های مردمی کلاً شد، پنجاه میلیون که بخشی از آن بابت بیمه دانش‌آموزی پرداخت شد. شما بیایید با این مبلغ 450 تا دانش‌آموز دبیرستانی را اداره کنید؛ از پول آب و برق و گاز تا کاغذ برای امتحان، تعمیر و نگهداری وسایل و غیره. مشکل از همین نگرش‌هاست.»
و اما مریم قدسیان مربی فرهنگی می‌گوید: «انجمن اولیا پنجره‌ای است برای تبادل همکاری و افزایش پیشرفت مدرسه و رشد تربیتی دانش‌آموزان. پس اگر دغدغه‌مند هستید باید در این عرصه شرکت کنید و فعال باشید.»
مهارت گوش دادن فعال به دانش‌آموزان
اولین گام برای آموزش اولیا و مربیان این است که به ایشان مهارت گوش دادن فعال به دانش‌آموزان را تمرین دهیم.
لیلا فتاح یک مربی فرهنگی در مدرسه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در مواجه شدن با چالش درسی و اخلاقی دانش‌آموزان در نخستین گام والدین مقصر شناخته شده و معرفی میشوند. بااین‌حال چه کوششی به عمل می‌آید تا به آنها در قالب جلسات انجمن اولیا و مربیان آموخته شود که در تربیت فرزندان خود کارایی بیشتری نشان دهند؟ سؤال من این است که آنها در کجا باید یاد بگیرند که چه وجهی از کارشان خطا است و چطور می‌توانند بهتر باشند؟ حرف من این است که والدین مورد سرزنش قرار می‌گیرند، ولی تعلیم داده نمی‌شوند.»
این مربی فرهنگی با تأکید بر اینکه یکی از بهترین مکان‌های یادگیری والدین باید جلسه‌های انجمن اولیا و مربیان باشند، در ادامه می‌گوید: «با برنامه بین والدین و فرزندان رابطه گرمی که منشأ آن علاقه و احترام است، به‌وجود می‌آید و درنتیجه اختلاف و فاصله نسلی در خانواده‌ها از بین می‌رود. اغلب والدین می‌توانند عوض شوند و یاد بگیرند که چه موقع از گوش کردن فعال استفاده کنند؟
مناسب‌ترین موقع برای گوش دادن فعال هنگامی است که فرزند و دانش‌آموز ما مشکلی دارد و آن را فاش میکند. درک کنیم که بچه‌ها هم در زندگی‌شان با لحظاتی رو‌به‌رو میشوند که برایشان ناامیدکننده، بیهوده، دردناک و یا خردکننده است. مثلاً چالش‌هایی که در روابطشان با دوستان، خواهران، برادران، والدین و معلمین، اطرافیان و همچنین با خودشان دارند. دانش‌آموزانی که برای از بین بردن این مشکلات کمک میشوند، دارای سلامت روانی بوده و روزبه‌روز قوی‌تر و اعتمادبه‌نفس بیشتری به دست می‌آورند. دانش‌آموزانی که کمک نمی‌شوند، مشکلات روحی و حتی درسی‌شان دوچندان خواهد شد.»
دو رکن اصلی در تعلیم و تربیت هر دانش‌آموز
از آنجایی که خانواده اولین مدرسه و مدرسه دومین خانه هر کودک تلقی می‌شود، می‌توان به اهمیت نقش مدرسه و مربیان در زندگی و شخصیت هر کودک پی برد.
به‌طورکلی والدین و مدرسه دو رکن اصلی در تعلیم و تربیت هر دانش‌آموز به شمار می‌روند که فعالیت یکجانبه هر یک از این دو ناقص و بی‌ثمر خواهد بود.
به همین دلیل تشکیل انجمن اولیا و مربیان در هر مدرسه، کاری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ چرا که تأثیر مثبت و مستقیمی در آینده کودکان دارد.
صدرا روشن‌ضمیر رئیس انجمن اولیا و مربیان یک دبیرستان در پاسخ به این سؤال که انجمن اولیا و مربیان چیست و با چه هدفی تشکیل شده است؟ می‌گوید: «اگر بخواهیم انجمن اولیا و مربیان را برای شما به‌صورت ساده تعریف کنیم، می‌توانیم بگوییم که انجمن اولیا و مربیان گروهی متشکل از اعضای انتخابی مدرسه و والدین است که با برگزاری جلسات مختلف در طول یک سال تحصیلی در تحقق اهداف آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان همان مدرسه قدم برمی‌دارند.
با توجه به اینکه رشد و پیشرفت دانش‌آموزان باید در هر دو نهاد آموزشی خانه و مدرسه انجام و کنترل شود، هماهنگی و همسویی فعالیت‌های والدین و مربیان اهمیت دو چندانی پیدا میکند. به همین دلیل تشکیل انجمن اولیا و مربیان در تمامی مدارس به‌شدت احساس می‌گردد و از آن نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.
از دیگر اهداف تشکیل این انجمن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بهره‌مندی از حضور والدین و دیدگاه‌های آنان، مشورت در خصوص مسائل مختلف مدرسه مثل نوع لباس فرم دانش‌آموزان، افزایش مشارکت و اثربخشی والدین در راستای تعالی نظام تعلیم و تربیت، ساماندهی و استفاده از تخصص و مهارت‌های مختلف اولیا، حل کردن مشکلات مدرسه به روشی مؤثر و کارآمد، آموزش فرزندپروری و نحوه رفتار با کودک خود به والدین، افزایش تعامل خانه و مدرسه، تقویت همکاری و مشارکت اولیای دانش‌آموزان برای کمک به ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پرورشی، ارائه راهکار در راستای توجه به تربیت عاطفی و اجتماعی دانش‌آموزان، افزایش کمک‌های مالی به مدرسه، بررسی و معرفی عواملی که مانع رشد بدنی و روانی کودکان می‌شود و....»
در سؤال دیگری از او می‌پرسم: «انجمن اولیا و مربیان چه وظایفی دارد؟»
وی پاسخ می‌دهد: «حال که هدف از تشکیل انجمن اولیا و مربیان برای شما روشن شد، به این مسئله می‌پردازیم که وظایف انجمن چیست؟ برخی فکر می‌کنند که وظیفه اصلی این انجمن، پرداخت کمک‌های مالی به مدرسه است که حقیقت ندارد. متأسفانه، مشکلات مالی باعث شده است که دیگر وظایف مهم انجمن تحت‌الشعاع قرار بگیرند و به اندازه کافی به آنها پرداخته نشود. از مهم‌ترین وظایف انجمن اولیا و مربیان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تشکیل جلسات سخنرانی و بحث آزاد جهت افزایش مشارکت والدین، ایجاد فرصتی برای ارائه مشاوره و راهنمایی دادن به والدین جهت رفع مشکلات تحصیلی، تربیتی و خانوادگی، ایجاد تسهیلات و امکانات رفاهی برای دانش‌آموزان، مربیان و والدین، برنامه‌ریزی برای افزایش بازده دانش‌آموزان در اوقات فراغتشان، برگزاری دوره و جلسات آموزشی خانواده در جهت افزایش اطلاعات عمومی والدین، تصمیم‌گیری درباره نحوه مصرف کمک‌های مالی به مدرسه، برگزاری جشن‌ها و مراسم در مدرسه و....»
شرح وظایف مصوب
سایت آموزش‌وپرورش شرح وظایف واضحی را برای انجمن اولیاومربیان تهیه کرده که در آن تمامی زمینه‌هایی که فعالیت انجمن در آنها ضروری است معرفی می‌شود.
این شرح وظایف 15 بند و یک تبصره تشکیل شده است:
1- تأمین مشارکت فکری، فرهنگی، عاطفی و آموزشی اولیا و تقویت هماهنگی و همسویی تربیتی و آموزشی خانه و مدرسه.
2- برنامه‌ریزی و تشکیل جلسات عمومی اولیای دانش‌آموزان.
3- برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری جهت تشکیل جلسات آموزش خانواده.
4- همکاری و مشارکت با شورای معلمان در برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه.
5- مشارکت در اجرای برنامه‌های کارآموزی هنرجویان در هنرستان‌ها.
6- همکاری و مشارکت با مدیر مدرسه در اجرای فعالیت‌های پژوهشی، برگزاری اردوهای دانش‌آموزان و بازدید از مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی.
7- همکاری و مشارکت درباره چگونگی قدردانی از کارکنان، اولیا و دانش‌آموزان و اعضای شوراهای مدرسه با رعایت ضوابط و مقررات مربوط.
8- جلب همکاری اولیای دانش‌آموزان جهت مشارکت و کمک به ارتقای کیفیت فعالیت‌های مربوط و ارائه پیشنهادهای لازم به مدیر مدرسه.
9- تلاش و همکاری برای جلب مشارکت اولیای دانش‌آموزان، صاحب حرف، افراد خیر و مؤسسات خیریه در تأمین امکانات مورد نیاز و بهبود اداره امور مدرسه.
10- نظارت بر چگونگی اخذ کمک‌های مردمی با رعایت قوانین و مقررات مربوط.
11- تشکیل شورای مالی مدرسه با عضویت مدیر مدرسه، رئیس‌انجمن و نماینده شورای معلمان در اولین جلسه انجمن.