خطر رؤیافروشـی با روان‌شناسی زرد!
مهدی برازنده
در دنیای پرسرعت و پیچیده امروز که سبک زندگی افراد تحت تاثیر قرار گرفته و به عبارتی برخی از مردم از نظر ذهنی و روانی تحت فشار قرار گرفته‌اند، توجه به مسائل معنوی، مراقب از سلامت روحی و روانی و بهره‌مندی از علوم روان‌شناختی و متخصصان روان‌شناسی و روان‌پزشکی هم بیشتر شده است. به طور کلی مباحث روان‌شناسی یکی از حوزه‌هایی است که در سال‌های اخیر، با اقبال خوب مردم مواجه شده است. نسخه‌های روان‌شناسی توانسته است سطح سلامت روان افراد را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد، به طوری که امروز می‌توان با کمک یک متخصص روان‌شناسی یا مطالعه کتاب راهنما یا آموزش مهارت‌های روان‌شناسی، البته نه کتاب‌های موسوم به روان‌شناسی زرد، یک یا چند عادت شناختی یا رفتاری غلط مثل وسواس، اهمال‌کاری و یا اضطراب و استرس خود را مدیریت کرد.
از سوی دیگر، رونق در هر حوزه‌ای، با سوءاستفاده برخی مواجه می‌شود. در روان‌شناسی هم افرادی هستند که آگاهانه یا ناخودآگاه با ارائه نسخه‌های غیرعلمی و اغلب آسیب‌زننده، فارغ از اینکه دانش و تخصصی در این حوزه کسب کرده باشند، موجب گرفتاری و صدمه روانی به خواهان این مطالب در فضای مجازی و حقیقی شده‌اند. عباراتی مثل «همه چیز مثبت است و باید نگاه مثبت به زندگی داشته باشی»، یا جمله «ذهن تو ثروتمند نیست و مقصر همه چیز تو هستی» نمونه‌هایی از جملات غلطی هستند که در اغلب موارد افراد را به سمت کمال‌گرایی مرضی، اضطراب، احساس گناه، عزت نفس پایین و افسردگی سوق می‌دهند. این جملات انگیزشی که غالباً حالت دستوری دارند، عمدتاً در دسته «روان‌شناسی زرد» قرار می‌گیرند که با روان‌شناسی علمی کاملاً متفاوت‌اند.
متاسفانه روان‌شناسی زرد اغلب به دلیل انگیزه کاذب و هیجان زیاد اما کوتاه‌مدتی که به افراد می‌دهد، با استقبال زیاد همراه می‌شود؛ این درحالی است که بسیاری از این جملات و نسخه‌ها، به خودی خود نه‌تنها در درازمدت فایده‌ای برای افراد ندارد، بلکه باعث احتمال درگیری افراد با آسیب‌های روانی و اختلالاتی مثل شخصیت‌های اضطرابی، وسواسی و کمال‌گرایی مرضی شوند. معتادان جملات روان‌شناسی زرد، عمدتاً می‌توانند اضطراب و استرس زیادی را به‌واسطه شکست در اهداف و عدم موفقیت در برنامه‌های خود تجربه کنند. برخی از مشتریان این جملات پر زرق و برق، گاهی به قدری غرق در این مطالب می‌شوند که از واقعیت و دنیای پیرامون خود فاصله می‌گیرند و کارشان به جایی می‌رسد که شاید علاوه بر مشاور و روان‌شناس، برای باز کردن گره‌های ذهنی آنها لازم است از متخصصان روان‌پزشکی و اعصاب و روان کمک گرفت، چرا که برخی از این جملات انگیزشی ممکن است افراد را تا مرز آسیب‌رسانی به خود نیز پیش ببرد.
چه بسیارند کتاب‌هایی که ویژگی‌های زنان و مردان را فارغ از ویژگی‌های شخصیتی، فرهنگی، اجتماعی، تربیتی و قومی آنها در یک کتاب جمع کرده‌اند و به افراد می‌گویند «زن‌ها این ویژگی را دارند و مردها این ویژگی را!» و چه بسیارند صفحات مجازی و ویدئوهای انگیزشی که به افراد رؤیافروشی می‌کنند و آنها را به دلیل نرسیدن به موفقیت و خواسته‌هایشان، تحقیر و درجه احساس گناه آنها را به سقف می‌رسانند! معمولاً متولیان و تولیدکنندگان محتوای روان‌شناسی زرد از کلماتی مثل «قدرت»، «راز»، «اسرار»، «ترفندها»، «موفقیت» و یا جملاتی مثل
«پنج راه برای رسیدن به هدف» یا «چگونه پولدار یا قدرتمند شویم» و امثال اینها زیاد استفاده می‌کنند، حال آنکه محتوای این جملات انگیزشی اگرچه موقتاً احساسات و هیجانات ما را دگرگون می‌کند، اما اعتباری از نظر علمی و پژوهشی ندارند و تغییری جز آثار منفی در زندگی و رفتار ما در درازمدت ایجاد نمی‌کنند.
متاسفانه روان‌شناسان زرد یا روان‌شناس‌نماها، امروز با هدف جذب مخاطب و افزایش تعداد دنبال‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی به شدت فعال شده‌اند. این شبه‌روانشناس‌ها یا بهتر بگوییم، رمال‌ها و بلاگرهای مجازی، برای فروش بسته‌های آموزشی، برگزاری کارگاه‌های مجازی و حتی حضوری و ارائه مشاوره‌های غیرقانونی روش‌های مختلف و جذابی را برگزیده‌اند و در صورتی که مخاطب امکان تشخیص توصیه‌های علمی از غیرعلمی و هدف نهایی این افراد را نداشته باشد، بدون شک ممکن است به آسیب‌های روانی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی مختلفی که پیش از این به برخی از آنها اشاره شد، دچار شود.
در تعریف روان‌شناسی آمده است که روان‌شناسی علم رفتار و فرایندهای روانی انسان‌هاست، همچنین روان‌درمانی در این حوزه به روش‌های مختلفی تقسیم شده است که از روانکاوی و روش‌های شناختی-رفتاری گرفته تا روش‌های کوتاه‌مدت، راه‌حل‌محور و هیجان‌مدار و... تقسیم می‌شوند. روان‌شناسان با توجه به مشکل و پارامترهای مختلفی که در مراجع خود مشاهده می‌کنند، یکی از روش‌های مذکور را برای درمان انتخاب کرده و به حل مسائل مراجعان خود می‌پردازند. حال آنکه روان‌شناسی زرد نه‌تنها به هیچ‌یک از مکاتب و رویکردهای علمی روان‌شناسی متکی نیست، بلکه با روش‌هایی جذاب اما آزاردهنده که نهایتاً با سرزنش و احساس گناه همراه است، کار خود را جلو می‌برد و جملات خود را در قالب بسته‌بندی‌های پر زرق و برق به مخاطب خود ارائه می‌کند.
در زمانی که مدیریت صحیحی بر صفحات فضای مجازی، کتاب‌ها و به‌طور کلی ابزارهای رسانه‌ای با عناوین روان‌شناسی وجود ندارد و «روان‌شناسی زرد» رونق زیادی یافته است، توجه به اینکه «روان‌شناسی زرد چیست؟»، تفاوت آن با روان‌شناسی علمی در چه مواردی است و روان‌شناسان و خصوصاً روان‌درمانگران این حوزه، عمدتاً از چه رویکردها و روش‌های علمی برای روان‌درمانی و مشاوره استفاده می‌کنند، ضروری به نظر می‌رسد، که این مسئولیت مهم بر عهده مخاطبان این حوزه، فعالان روان‌شناسی و مشاوره و همچنین مسئولان مربوط به این شاخه علمی پرطرفدار است.
اگرچه سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره کشور، چندی پیش، چند لیست بلندبالا از روان‌شناس‌نماها منتشر کرد، اما این اقدام به نظر کافی نیست و انگیزه و اقدامی همه‌جانبه، حتی به‌واسطه تعامل با دستگاه قضا و پلیس فتا برای مقابله با روان‌شناسان زرد و تولیدکنندگان محتوای غیرعلمی و آسیب‌رسان لازم است.