سال تحصیلی جدید را چگونه آغاز کنیم؟-بخش دوم
حرکت پیوسته دانش‌آموزان شانه‌به‌شانه معلم و مشاور مدرسه
مهر که می‌آید، پاییز آغاز می‌شود. برگ‌های درختان که شروع به ریزش می‌کنند، شکوفه‌های لبخند کودکان، یکی‌یکی گل می‌دهند. کلاس‌های درس چشم‌انتظارند تا دوباره سراپا پُر شوند از عطر لبخندهای همشاگردی‌ها. کلمات مهربان، بیتابند تا دستی کوچک، با مداد شوق، بر صفحه‌های سفید دفترهای چهل برگ، بنویسدشان.
آینده دانش‌آموز در روز اول مدرسه رقم می‌خورد. دانش‌آموز باید مهارت‌های زندگی را کسب کند. اخلاق شهروندی را یاد بگیرد، مسئولیت‌پذیری، آداب معاشرت، مهارت ارتباط مؤثر با دیگران، اعتماد به نفس، احساس شادی و رضایت از داشته‌ها و...
کمک گرفتن از مشاوره تحصیلی
سال تحصیلی جدید در هر مقطع از دوران مدرسه و دانشگاه، همراه با چالش‌ها و دردسرهایی برای دانش‌آموزان است. طبیعی است که هرچه پایه تحصیلی بالاتر می‌رود، دشواری دروس و اهمیت آنها باعث می‌شود دانش‌آموز شروعی سخت‌تر در سال تحصیلی جدید داشته باشد. به همین دلیل است که والدین اصرار دارند، فرزندشان در فصل تابستان هم در فضای مطالعاتی باقی بماند و حداقل ارتباطی را با کتاب و درس داشته باشد.
در یک نگاه کلی، درس‌خواندن و داشتن نظم مناسب برای بیشتر دانش‌آموزان راحت نیست و زمانی که مدتی از آن فاصله می‌گیرند، شروع دوباره برای آنها سخت‌تر هم می‌شود. در چنین موقعیتی، باید از ابزار کمک‌آموزشی، برنامه‌ریزی درسی دقیق و منظم و افراد متخصص کمک گرفت. در واقع دانش‌آموز برای شروع مدرسه به راهنمایی فردی آگاه و کاربلد نیاز دارد. مشاور تحصیلی، فردی است که می‌تواند به‌خوبی به دغدغه «چگونه برای سال تحصیلی جدید آماده شویم» دانش‌آموزان پاسخ دهد. مشاورین درک بالایی از شرایط محصلان در هر موقعیت و زمان – به‌خصوص بعد از تعطیلات تابستان – دارند. به همین دلیل کمک‌گرفتن از مشاورین، انتخابی عالی برای شروع سال تحصیلی جدید است.
علی رخساره یک مشاور تحصیلی در مدرسه برایمان توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین بخش پاسخ سؤال چگونه برای سال تحصیلی جدید آماده شویم؟ مربوط به آمادگی ذهنی دانش‌آموز می‌شود. مسئله ایجاد فضای ذهنی بسیار اهمیت دارد و نمی‌توان از محصل انتظار داشت از ابتدای سال شروع به چیدن برنامه‌ریزی درسی سفت‌وسخت کند و ریتم مطالعه سریع و پرفشاری داشته باشد.»
وی در ادامه می‌گوید: «محل مطالعه مناسب برای شروع سال تحصیلی، شروع به‌مرور و مطالعه دروس ساده، تعیین هدف برای سال تحصیلی جدید، سه‌گام مؤثر در مسیر رسیدن به آمادگی ذهنی برای شروع قوی سال تحصیلی جدید هستند.
بخش مهمی از فرآیند درس‌خواندن دانش‌آموز در خانه ادامه پیدا می‌کند. برای اینکه این زمان مهم به بهترین شکل و روش اجرا شود، باید ساعت مطالعه مشخصی داشته باشید که به‌صورت روزانه و با کمترین اختلال رعایت شود. این مورد را در زمان برنامه‌ریزی درسی در نظر بگیرد. برای مثال بعد از مدرسه، ساعت استراحت، کلاس خصوصی یا برنامه آموزشی، باشگاه و هر مورد دیگر را مشخص کنید و سپس بهترین ساعت روز را برای روال عادی مطالعه روزانه انتخاب کنید.
یادتان باشد، شروع سال تحصیلی جدید بدون داشتن ساعت مطالعه منظم، غیرممکن است. حفظ نظم و داشتن برنامه، یکی از مهم‌ترین معیارهای موفقیت دانش‌آموز ممتاز است. مسئله شما نباید فقط شروع سال تحصیلی جدید باشد، بلکه باید به چگونه شاگرد زرنگ کلاس شویم، و موفقیت در مدرسه هم فکر کنید. این مسیر بدون داشتن برنامه‌ریزی درسی به مقصد درستی نمی‌رسد.»
چطور کلاس درس را جذاب اداره کنیم؟
به‌محض مشاهده علائم خستگی در دانش‌آموزان و حواس‌پرتی آنان، جریان تدریس یا پرسش را قطع کرده و به آنها اجازه داده شود که از جای خود بلند شده، کشش عضلانی داشته، نفسی بکشند و دقایقی کوتاه آزاد باشند. اگر بدون توجه به خستگی دانش‌آموزان به تدریس یا پرسش ادامه دهیم، در واقع کاری بیهوده و بی‌ثمر را دنبال خواهیم کرد.
حسین زیبنده یک‌فرهنگی ضمن بیان مقدمه بالا در ادامه در مورد شیوه اداره‌کردن صحیح و جذاب کلاس درس توضیح می‌دهد: «هیچ‌گاه بدون اطلاع قبلی، پرسش کلاسی یا امتحان کتبی برگزار نکنیم و حتی در جلسه قبل، صفحات و نوع پرسش و حتی افرادی که از آنان پرسش شفاهی انجام می‌شود، تلویحاً مشخص شوند و این صرفاً برای رفع حالت اضطراب دانش‌آموزان است. برخی معلمان برای حالت همیشه آماده‌باش بودن کلاس توجهی به این نکته ندارند که امتحان یا پرسش بدون اطلاع قبلی، از نظر دانش‌آموزان نوعی مچ‌گیری محسوب می‌شود. در‌باره دانش‌آموزانی که از آنان پرسش به عمل می‌آید، باید گفت: معمولاً به سه دسته تقسیم می‌شوند و هر کسی تکلیف خود را خواهد دانست و در کنار آن پاسخ‌گویی داوطلبانه هم مدنظر قرار می‌گیرد و بدین ترتیب دانش‌آموزان تمایل بیشتری هم برای جواب دادن دارند. حتماً قبل از تدریس درس جدید، خلاصه مطلب قبلی برای دانش‌آموزان گفته شود و آنها را به هم ربط داد. این کار به دانش‌آموزانی که حتی دروس قبل را مطالعه نکرده‌اند، اجازه می‌دهد مطالب را به یادآورند و در یادگیری مطالب جدید انگیزه پیدا کنند.
طوری برنامه‌ریزی‌شده که هر جلسه با توجه به دوره تحصیلی و پایه، حدود 3 تا 5 دقیقه یک رفتار نیکوی اجتماعی فردی و یک روایت یا حدیث مرتبط با دانش‌آموزان در پایان کلاس ذکر می‌شود. دانش‌آموزان آن را یادداشت می‌کنند. این موارد حتی در کلاس ریاضی و تاریخ و غیره هم امکان‌پذیر است.»
این فرهنگی در ادامه پیشنهاد می‌دهد: «با بهره‌گیری از روش ایفای نقش توسط دانش‌آموزان، منظور خود و موضوع را سریع‌تر و بهتر به دانش‌آموزان منتقل کنید، بهتر است جلسه قبل، قرار ایفای نقش، موضوعات و شرکت‌کنندگان مشخص شوند.
به صلاحدید معلم می‌توان هر جلسه یکی از دانش‌آموزان را به ترتیب انتخاب کرد تا مطالبی در راستای درس را به دانش‌آموزان ارائه دهد (این کار بین دانش‌آموزان به نام کنفرانس مشهور است). اگر معلم بتواند اهداف این کار را کاملاً تشریح و زمینه‌های آن را فراهم کند، شاگردان هم بدان علاقه‌مند خواهند شد. درصورتی‌که همه کلاس در برنامه شرکت کنند، موانعی مانند تمسخر دیگران، اضطراب صحبت در رو‌به‌روی همکلاسی‌ها و غیره به‌تدریج کمتر خواهد شد.
استفاده از ارزان‌ترین و کاراترین تشویق‌ها یعنی تشویق لفظی را در کلاس هرگز فراموش نکنید.
برای پرسش پای تخته الزامی نیست که دانش‌آموز سرپا و رو‌به‌روی دانش‌آموزان بایستد، می‌توان برای آنها که خیلی اضطراب دارند، یک صندلی رو‌به‌روی میز معلم گذاشت تا دانش‌آموزانی که مایل هستند روی آن نشسته و باحالت شبیه به مصاحبه به درس پاسخ گویند. با اجرای این روش، کلیه دانش‌آموزان، به‌ویژه شاگردان مضطرب، تمایل نشان داده و نمرات مطلوبی کسب می‌کنند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش تأکید دارد: «هر دو ماه یک‌بار به‌صورت غیرمستقیم نظر دانش‌آموزان خود را در مورد شیوه تدریس و کلاس‌داری و برنامه آن بسنجید، مطالبی را به شما خواهند گفت که قطعاً تعجب خواهید کرد. شنیدن یا خواندن انتقادات دانش‌آموزان جرات خاصی می‌خواهد. شما باید برای رفع نقایص روش خود اقداماتی بیندیشید یا از رضایت آنان مطلع شوید؛ زیرا بدون بازخورد دقیق نمی‌توان از عملکرد کار خود مطمئن بود. به دانش‌آموزانی که درخواست بیرون رفتن از کلاس و آبخوری یا غیره را دارند، توجه کنید و به‌هیچ‌وجه مانع نشوید، در غیر این صورت آن دسته دانش‌آموزان به‌اجبار در کلاس نشسته و حتی گاهی شاهد مشکلات ناخواسته‌ای خواهید شد مثل: تهوع، بیهوش شدن از ضعف یا احساس شرمندگی آنان. برخی معلمان به اشتباه، عدم اجازه به دانش‌آموز را نشان از مدیریت مطلوب خود و اداره کلاس می‌دانند! برای این مورد باید در شورای معلمان هماهنگی لازم با دفتر صورت گیرد؛ مانند کنترل برای عدم خروج از مدرسه.»
رایج‌ترین اشتباهات در رابطه با شیوه درس خواندن
متین هاشمی یک برنامه‌ریز و مشاور تحصیلی به تبیین رایج‌ترین اشتباهات مربوط به درس خواندن پرداخته و می‌گوید: «اگر دروس خود را چند بار خواندید و متوجه شدید که آنها را کامل یاد گرفته‌اید و اشکالی در آنها ندارید، باید به سراغ مطلب بعد بروید. برخی از افراد دچار وسواس می‌شوند و مطالب را بیش از حد مرور می‌کنند و حس می‌کنند با این کار باعث افزایش یادگیری می‌شوند؛ درحالی‌که این چنین نیست. این کار فقط باعث گیج شدن مغز و هدررفتن وقت می‌شود. اگر این کار را تکرار کنید فقط بازده مطالعه خود را کاهش داده‌اید. بهتر است وقت خود را صرف خواندن مطالب دیگر بکنید.
همزمان با درس‌خواندن مشغول کارهای دیگر نشوید. ممکن است فکر کنید که می‌توانید هم درس بخوانید، هم تلویزیون نگاه کنید و هم پیام ارسال کنید. ممکن است بتوانید این کارها را با هم انجام دهید، اما مطمئناً چیزی از درس متوجه نخواهید شد. با این کار فقط زمان مطالعه شما افزایش می‌یابد و در نهایت به نتیجه دلخواه نمی‌رسید. کارهای دیگرتان را به زمان استراحت‌تان موکول کنید و در زمان درس‌خواندن فقط به مطالب کتاب توجه داشته باشید.
همه چیز را هایلایت نکنید. اگر عادت به هایلایت کردن نکات مهم دارید، باید بدانید که نباید این کار را بیش از حد انجام دهید. کتابی که تمام جملات آن هایلایت شده‌اند چه فرقی با کتابی دارد که هیچ هایلایت و خطی در آن نیست؟ هایلایت کردن فقط برای شناخت نکات مهم و کلیدی است. اگر به درستی از هایلایت استفاده کنید، در زمان مرور کردن کارتان آسان‌تر است و مفاهیم مهم را به سرعت پیدا می‌کنید.»
وی در ادامه می‌گوید: از استراحت‌کردن غافل نشوید. ممکن است فکر کنید که می‌توانید کل روز را درس بخوانید و استراحت نکنید. بله درست است، می‌توانید این کار را انجام دهید؛ اما چقدر موفق خواهید بود؟ اگر چنین کاری انجام دهید فقط باعث خستگی مغز می‌شوید و چیزی یاد نمی‌گیرید. مغز برای یادگیری چیزهای جدید به استراحت نیاز دارد؛ به همین دلیل مشاوران بزرگ نیز زمان استراحت را مهم می‌دانند. حتی اگر وقت کافی ندارید، پس از هر دوره درس‌خواندن، ۵ دقیقه استراحت کنید تا مطالب به‌خوبی در ذهن شما حک شوند. وحشت‌زده نشوید. حتی اگر زمان زیادی تا امتحان‌تان باقی نمانده است، وحشت‌زده نشوید. اگر بتوانید به‌راحتی خود را کنترل کنید و از زمان باقی‌مانده نهایت استفاده را ببرید، قطعاً موفق خواهید شد. اگر احساس کردید که استرس دارید، نفس عمیق بکشید، کمی حرکات کششی انجام دهید، آب بنوشید و سعی کنید به موفقیت فکر کنید تا استرس و ترس نتواند بر شما غلبه کنند.
حفظ نکنید. اگر می‌خواهید مطالب در ذهن شما بمانند و بتوانید هر زمان که خواستید آنها را به کار گیرید، باید مطالب را یاد بگیرید، نه اینکه آنها را حفظ کنید. اگر مطالب را فقط حفظ کنید، زمانی که فرمت سؤال تغییر کند نمی‌توانید پاسخ آن را در ذهن خود پیدا کنید؛ اما اگر آن را یاد گرفته باشید، هرگونه سؤالی که پرسیده شود را می‌توانید پاسخ دهید. اگر حس می‌کنید مطلبی را نمی‌توانید یاد بگیرید از معلم خود بخواهید آن را برایتان توضیح دهد و آن‌قدر آن را تکرار کنید تا در ذهن شما بماند.»
این برنامه‌ریز و مشاور تحصیلی در پایان صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «در مدیریت زمان دچار ضعف نشوید. شاید یکی از اصلی‌ترین مشکلات در رابطه با درس‌خواندن، مدیریت زمان باشد. گاهی این مشکل به‌قدری بزرگ می‌شود که کل برنامه‌ریزی را به هم می‌ریزد و انگیزه فرد را از بین می‌برد. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلی، یک برنامه درسی دقیق بنویسید و اگر متوجه شدید که نمی‌توانید به‌خوبی از آن پیروی کنید، برای خوابیدن و غذا خوردنتان نیز ساعت دقیقی در نظر بگیرید و سعی کنید تا حد ممکن این مشکل را برطرف کنید.
تصاویر را نادیده نگیرید. یکی از مشکلات رایجی که ممکن است دچار آن شوید، بی‌اهمیت جلوه دادن تصاویر و جداول است. ممکن است تا به حال برایتان پیش‌آمده باشد که نسبت به تصاویر بی‌خیال باشید، اما از همان تصاویر سؤالات مهمی طرح شده باشد. باید فرض را بر این بگذارید که هر چیزی که در کتاب‌های شما آمده است اهمیت دارد و باید مطالعه شود. این کار زمان زیادی نمی‌خواهد و شما خواهید دید که با این کار، نمرات شما پیشرفت چشمگیری خواهند داشت.»