پرسش:

امام در جامعه چه نقشی و شئونی دارد و تفاوت آن با نبی چیست؟

پاسخ:

شیعیان در بحث امامت، علاوه بر احادیث مسلم نقل شده از پیامبر اکرم(ص) برای ضرورت امامت به اموری استناد می‌کنند که آنها را شئون امامت می‌دانند. این شئون عبارتند از: 1- تبیین و تشریح قرآن و سنت پیامبر گرامی(ص) 2- تلاش برای حفظ و نگهداری دین از نابودی و انحراف 3- تلاش برای تحقق دین 4- الگو بودن 5- شأن ایصال الی المطلوب. روشن است که این اهداف کلی، بر سراسر زندگی امامان(ع) سایه افکنده است و تمام اقوال و افعال و حتی حیات و ممات آن بزرگواران، در مسیر تحقق این اهداف بوده است.

1- تبیین و تشریح قرآن و سنت

مکتب اسلام از آن‌جا که برای تمام بشریت تا روز قیامت نقشه راه سعادت و رستگاری و حجت شرعی برای مردم می‌باشد، لذا نیاز دارد که در جوامع انسانی کسانی باشند که بتوانند نقش تبیین‌کننده و اجتهادی را در آموزه‌های وحیانی و سنت مقطوعه پیامبر اکرم(ص) ایفا کنند و هدایت الهی را در هر عصری و نسلی برای مخاطبان دین الهی محقق نمایند. این افراد شأن و جایگاه ویژه‌ای باید داشته باشند چرا که با کوچک‌ترین انحراف و لغزشی، هدایت الهی برای مردم حاصل نمی‌شود و غرض الهی نقض می‌گردد. از این رو مسئله امامت در فرهنگ تشیع یک امر انتخابی از سوی مردم نیست بلکه یک امر  و نصبی است که خدای متعال خودش با احاطه علمی و شناخت باطن و درون انسان‌ها می‌داند که چه کسانی می‌توانند حامل این رسالت الهی گردند و از ملکه عصمت برخوردار باشند. «الله اعلم حیث یجعل رسالته» خدا بهتر می‌داند که رسالتش را به چه کسی بدهد.(انعام- 124)

و یا در آیه دیگر می‌فرماید: وقتی خدا ابراهیم را با حوادثی مهم امتحان کرد و وی را در امتحان‌ها موفق ساخت فرمود: من تو را امام مردم می‌کنم. «انی جاعلک للناس اماما» ابراهیم(ع) عرض کرد: از بچه‌ها و نسل من چطور؟ خداوند فرمود: البته این جایگاه حساس به ظالمین و بدکارها نمی‌رسد.(و فقط به معصومان می‌رسد). (بقره- 124)

2- تلاش برای حفظ و نگهداری دین از نابودی و انحراف

خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون» همانا ما قرآن را خودمان فرستادیم و خودمان هم از هر آسیبی حتما آن را حفظش می‌کنیم.(حجر- 9) این سخن خداوند حق است و قطعا قرآن را از هرگونه انحراف، تحریف و لغزشی حفظ می‌کند. اما سؤال این است که این سنت الهی حفظ قرآن و دین جاوید او چگونه و با چه علل و اسبابی محقق می‌شود، چرا که خدای متعال امور جریان هستی را از طریق علل و اسباب جاری و ساری می‌کند و لذا یکی از این علل و اسباب در جریان حفظ این سنت الهی، امامان معصوم(ع) هستند که حافظان و نگاهبانان دین و قرآن از خطر نابودی و هرگونه انحراف می‌باشند. «و جعلناهم ائمه یهدون بامرنا» آنان را راهبرانی قرار دادیم که به فرمان ما مردم را به راه راست هدایت می‌کنند.(انبیاء- 73)

3- تلاش برای تحقق دین

زمانی طرح و برنامه سعادت و هدایت الهی در میان مردم محقق می‌شود که رهبران و امامان آن از جامعیت، اعلمیت، افضلیت و مصون بودن از خطا و انحراف و لغزش و گناه دور باشند تا بتوانند غرض الهی را در میان مردم محقق سازند. قرآن کریم می‌فرماید: آیا آنکه به سوی حق راهنمایی می‌کند، بیشتر لایق پیروی است یا کسی که حتی خودش راه را بلد نیست و باید راهنمایی‌اش کرد؟ (یونس- 25)

4- الگو بودن

شکی نیست که امام و رهبر جامعه باید خودش در تمامی ابعاد شخصیتی و روحی الگوی تمام‌نمای مخاطبان و مردم باشد، چرا که در غیر این‌صورت نمی‌تواند غرض الهی که همان سعادت و رستگاری و هدایت الهی است را به نحو احسن انجام دهد، و اعتماد مردم و مخاطبان را جلب نماید.

5- شأن ایصال الی المطلوب

شأن نبوت، دریافت وحی از سوی خدای متعال است و ابلاغ آن در حد هدایت عامه به مردم و مخاطبان که از او سؤال کنند اما شأن امامت بالاتر از این است، یعنی امام دست مردم را می‌گیرد و آنها را با امامت و رهبری خود به سرمنزل مقصود می‌رساند. بنابراین امام باید خودش همواره در اوامر و نواهی به دیگران جلوتر باشد، در غیر این‌صورت نمی‌تواند مردم را به مقصود و غرض الهی برساند.