افزایش تولید و صادرات نفت کشورمان در شرایط تحریم در حالی است که نظم جدید جهانی به سرعت در حال تغییر است. اساساً اینکه امروز بسیاری از کشورها برخلاف میل آمریکا عمل می‌کنند و تحریم‌های یکجانبه آمریکا کم‌اثر شده نشان می‌دهد که قدرت‌های جدیدی ظهور کرده‌اند و معادلات جهان در صحنه‌های مختلف با مشارکت قدرت‌های نوظهوری همچون ایران رقم می‌خورد.

امروز نه‌تنها ایران، چین و روسیه، بلکه کشورهای مستقل آمریکای جنوبی همچون ونزوئلا هم دیگر تحریم‌های آمریکا را جدی نمی‌گیرند و مقابل آن می‌ایستند. این را آمارهای رسمی نشان می‌دهد. بر اساس گزارش تارنمای شبکه تلویزیونی تله‌سور، داده‌های بانک مرکزی ونزوئلا رشد نقطه‌ای 17 و نیم درصدی در سه ماهه نخست ۲۰۲۲ و رشد بیش از 23 درصدی و بیش از 13 درصدی به ترتیب در سه ماهه دوم و سوم سال 2022 را نشان می‌دهد.بر اساس گزارش بانک مرکزی ونزوئلا، با این نتیجه، پنج فصل (سه ماهه) متوالی است که تغییرات مثبت در بیشتر فعالیت‌های اقتصادی مشهود است و این مسئله، نشان‌دهنده عملکرد مطلوب موتور تولید ملی بوده که از سه ماهه سوم سال ۲۰۲۱ آغاز شده است. 

در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، شرکت نفت ونزوئلا در بازه زمانی ژانویه تا سپتامبر گذشته، رشد بیش از 27 درصدی را به دنبال رشد سه ماهه سوم ۲۰۲۱ تجربه کرده است.

بانک مرکزی ونزوئلا، این رشد در حوزه نفت را به بازیابی ظرفیت تولید نفت خام از طریق مدیریت مستقیم (شرکت نفتی این کشور) و شرکت‌های مختلط (شرکت‌های خارجی در همکاری با شرکت نفت دولتی ونزوئلا) نسبت می‌دهد. فعالیت‌های اقتصادی غیرمرتبط با نفت نیز در این بازه زمانی، 14 و نیم درصد افزایش داشته است. سند ارائه شده از سوی بانک مرکزی ونزوئلا همچنین نشان می‌دهد که افزایش واردات کالاها و خدمات به میزان ۱۱ و نیم درصد بر افزایش تولید ناخالص داخلی ونزوئلا تأثیر گذاشته است. صادرات این کشور آمریکای جنوبی نیز 32 و نیم درصد در این دوره زمانی بهبود یافت. ونزوئلا در دی‌ماه 1400 از ابرتورمی که در سال ۲۰۱۷ به آن وارد شده بود، خارج شد. این کشور پس از گذشت بیش از سه سال (از نوامبر ۲۰۱۷)، با افزایش کمتر از ۵۰ درصد قیمت‌ها طی ۱۲ ماه متوالی در سال ۲۰۲۱ بر تورم شدید غلبه کرد. ونزوئلا که زمانی ثروتمندترین کشور آمریکای جنوبی بود، در سال‌های اخیر به‌رغم در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی در جهان (بیش از ۳۰۰ میلیارد بشکه) از جایگاه دوازدهمین کشور صادرکننده در سال ۲۰۱۷ به بیست و یکمین کشور تولیدکننده نفت در سال ۲۰۱۹ تنزل یافت. اما این کشور در حال بازسازی خود در شرایط تحریم است و رشد اقتصادی این کشور نشان می‌دهد تحریم‌های آمریکا کم‌اثر شده است.

نتیجه اعتماد به نفس و عدم اعتماد به دشمن

در ایران هم روند سینوسی مواجهه دولت‌های مختلف در برابر فشارهای آمریکا بارها ثابت کرده که هرکجا دولت رویکرد مستقل به خود گرفت توانست از حیثیت و استقلال و منافع کشور دفاع کند اما دولت‌هایی که رویکرد اعتماد به دشمن را درپیش گرفتند خیلی زود نتیجه این اعتماد را دیدند اما متاسفانه عبرت نگرفتند. هفته گذشته موسسه تانکر ترکرز در توئیتی عنوان کرد که صادرات نفت ایران به چین در ماه جاری میلادی از عربستان پیشی گرفته است. تا قبل از جنگ اوکراین، عربستان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت به چین بود ولی حالا روسیه جای این کشور را گرفته و صادرات نفت ایران نیز از این کشور بیشتر شده است.

پیش‌تر نیز موسسه ردیابی نفتکش‌ها کپلر، از جهش صادرات نفت ایران به چین خبر داده بود. طبق آمار کپلر، صادرات نفت ایران به چین بعد از دو سال روند نزولی در سال 2019 و 2021 تحت تاثیر تحریم آمریکا و رویکرد شرق‌ستیزی دولت روحانی، از سال 2021 و با امضای سند همکاری 25 ساله در ماه مارس این سال صعودی شد. طبق آمار سالانه موسسه کپلر صادرات نفت به چین در ماه جاری 2023 به یک و نیم میلیون بشکه در روز افزایش یافته و میانگین امسال را به مرز یک میلیون بشکه (991 هزار بشکه در روز) رساند که بیش از 3 برابر فروش نفت در سال 2020 و پیش از امضا شدن سند همکاری 25 ساله بین ایران و چین است. افزایش رقم صادرات به همراه افزایش قیمت نفت منجر شده که ایران در سال 2022 معادل 25 میلیارد و 400 میلیون دلار ارزآوری نفتی از فروش نفت به چین داشته باشد که نسبت به قبل از امضای سند همکاری 25 ساله در سال 2020 که درآمد ایران معادل 3 میلیارد و 700 میلیون دلار بود، جهش چشمگیری یافته است.

با فرض تخفیف 10 دلاری هر بشکه نفت ایران در بازار چین، پیش‌بینی می‌شود ایران در ماه جاری بابت فروش نفت به این کشور حدود 3 و نیم میلیارد دلار درآمد خواهد داشت که 11 برابر درآمد ماهانه فروش نفت به چین در سال 2020 است. همچنین حدود 450 میلیون دلار نیز هزینه دور زدن تحریم‌ها در قالب تخفیف ارائه شده است که معادل 11 درصد بهای نفت ایران است. به گفته کارشناسان، افزایش بیش از 10 برابری درآمد نفتی ماهانه فروش نفت ایران به چین این فرصت را فراهم کرده که ایران از فشار تحریمی آمریکا خارج شود و قدرت خود را افزایش دهد. بلومبرگ در این باره می‌نویسد: «ایران امسال صادرات نفت خود را افزایش داده زیرا از نظر ژئوپلیتیکی قوی‌تر شده است و بیشتر محموله‌ها به چین می‌روند.»

خروج از فشار حداکثری دشمن  با تغییر ریل سیاست خارجی

صادرات نفت کشور از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت و تشدید دوباره تحریم‌ها محدود شد. هدف از این تحریم‌ها کاهش صادرات نفت ایران و پایین آوردن درآمد دولت بود؛ در حالی که آمارها از کاهش شدید صادرات نفت خام ایران در دو سال پس از خروج آمریکا از برجام حکایت داشت، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم این روند معکوس شد به طوری که در سال ۱۴۰۰ شاهد افزایش ۸۰ درصدی صادرات نسبت به سال ۱۳۹۹ بودیم. گزارش بانک مرکزی در اواخر سال گذشته از شاخص های عمده اقتصادی شش ماهه نخست سال 1401 نشان می‌دهد صادرات نفتی کشور در ۶ ماه نخست پارسال نسبت به مدت مشابه سال 1400 حدود ۶۰ درصد افزایش یافته است. آماری که به وضوح موفقیت دولت سیزدهم در مقابله با تحریم‌های نفتی را نشان می‌دهد. در ۳ ماهه اول سال ۲۰۲۲ (زمستان ۱۴۰۰)، ایران روزانه به طور میانگین ۸۲۹ هزار و ۲۶۰ بشکه نفت به چین صادر کرده بود که مشخص می‌شود که صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۲ تا پایان ماه مارس ۷۴ میلیون و ۶۳۳ هزار بشکه برآورد می‌شود. صادرات ایران به چین در سال ۲۰۲۱ میلادی بیش از ۲۶۳ میلیون بشکه بوده است. 

بنابراین حدود ۲۱ درصد از صادرات نفت ایران به چین از ابتدای سال ۲۰۲۱ (دی‌ماه ۱۳۹۹) تاکنون، تنها در ۳ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۲ (زمستان ۱۴۰۰) انجام شده است.

علاوه بر این، شرکت‌ ردیابی نفتکش‌ها اعلام کرده؛ صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌های ایالات متحده در دو ماه آخر سال ۲۰۲۲ (نیمه دوم آبان تا نیمه اول دی ماه ۱۴۰۱) به بالاترین حد خود در سه سال گذشته رسید و سال ۲۰۲۳ (۱۱ دی ۱۴۰۱ تا کنون) را با فروش بالاتر به چین و ونزوئلا آغاز کرد. افزایش صادرات نفت ایران به چین در این مدت در حالی اتفاق افتاده که برخی این رشد صادرات را ناشی از ارزان‌فروشی ایران می‌دانند و تخفیف‌های بزرگ را دلیل اقبال مشتریان به‌ویژه چین برای خرید نفت ایران در شرایط تحریم عنوان می‌کنند. البته همزمان، دلیل دیگر و البته متناقضی هم وجود دارد که علت افزایش درآمد نفتی کشور در دولت سیزدهم را، افزایش قیمت نفت عنوان می‌کنند و بر همین اساس، رشد حجمی صادرات نفت در دولت سیزدهم را انکار می‌کنند. اما نگاهی به آمارهای اوپک نشان می‌دهد که قیمت میانگین نفت ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی حدود ۶۰ دلار در هر بشکه بوده است. این رقم در ۳ ماهه اول سال ۲۰۲۲ حدود 97 و نیم دلار در برآورد می‌شود که به این معنی است که ارزان‌فروشی اتفاق نیفتاده است. رشد تولید نفت ایران با وجود تداوم تحریم‌های آمریکا نشان دهنده کمرنگ‌ شدن تحریم‌ها در حوزه فروش نفت و موفقیت ایران در کم‌اثر کردن این بخش از تحریم‌های خصمانه دولت آمریکا علیه اقتصاد کشور است.

شبهه عدم بازگشت پول نفت به داخل کشور

داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌گوید: «طبق قانون بودجه باید در 4 ماه نخست سال درآمد نفتی ما بالغ بر 248 هزار میلیارد تومان می‌رسید و آنچه که تحقق پیدا کرده است 105 همت است.» بعد از این اظهار نظر، حال دوباره این شبهه تکراری مطرح شده که پول نفت در شرایط تحریم برنمی‌گردد! فارس در این باره می‌نویسد؛ اولا؛ خود رئیس سازمان برنامه و بودجه در ادامه توضیح می‌دهد که «به دلیل شرایط تحریم تحقق درآمدها زمان‌بر است و تا درآمد فروش در اختیار ما قرار بگیرد مسیری باید طی شود» که متاسفانه این بخش از مصاحبه با شیطنت برخی رسانه‌ها سانسور شده است. پس تحریم و استفاده از شبکه تراستی منجر شده که درآمدها کمی با تاخیر وصول شوند نه اینکه وصول نشوند.ثانیا؛ فروش نفت و حصول درآمدهای نفتی در شرایط غیرتحریمی نیز حداقل 3 ماه زمان می‌برد و تاخیر وصول درآمدها نسبت به فروش نفت اتفاقی طبیعی است و این موضوع به معنای عدم وصول درآمد نفتی نیست. ثالثا؛ طبق قانون بودجه سال 1402، میزان صادرات و قیمت نفت ایران به ترتیب معادل یک میلیون و 400 هزار بشکه در روز و 85 دلار بر بشکه تعیین شده است. وزارت نفت هر چند توانسته میانگین میزان صادرات نفت را به این مقدار در روز افزایش دهد، اما طبق آمار اوپک قیمت نفت سنگین ایران تحت تاثیر کاهش قیمت جهانی نفت از ابتدای سال 1402 تا پایان تیرماه به طور میانگین 79 و نیم دلار بر بشکه بوده است. با فرض تخفیف حدود 10 دلاری به ازای هر بشکه نفت ایران، قیمت هر بشکه نفت ایران کمتر از 70 دلار محاسبه می‌شود که فاصله آن با قیمت تعیین شده در قانون بودجه (85 دلار)، از دیگر دلایل نرسیدن درآمد نفتی 4 ماهه امسال به رقم مصوب است. یعنی ایران به میزان موردنظر بودجه نفت فروخته است، ولی به دلیل افت قیمت جهانی نفت، درآمد ارزی ایران طبق پیش‌بینی بودجه محقق نشده نه اینکه درآمد وصول نشده باشد. رابعا؛ سال گذشته نیز در برهه‌های مختلفی موضوع مربوط به عدم وصول منابع نفتی ایران مطرح می‌شد، ولی در پایان سال طبق گزارش خزانه‌داری کل کشور 92 درصد از تکالیف بودجه‌ای فروش نفت و گاز محقق شد. پس به دلایل مختلف موضوع عدم بازگشت پول نفت در تحریم صحت ندارد.

نکته پایانی اینکه اساسا در شرایط تحریم، درآمد نفتی ایران با شبکه تراستی به طور کامل وصول می‌شود و پول‌های بلوکه شده مربوط به فروش نفت در شرایط غیرتحریم و دریافت پول نفت با حساب‌های رسمی تحت نظارت آمریکاست. پیش‌تر، بیژن زنگنه وزیر سابق نفت، در مصاحبه 11 بهمن سال 99 به بازگشت کامل پول نفت در شرایط تحریمی تاکید کرده و گفته بود: «ما در دوره تحریم طلبی نداریم و طلب‌های نفتی برای دوره پیش از تحریم است، زیرا آنها در سیستم رسمی بوده و باقی مانده و در عراق، کره‌جنوبی، ژاپن و امارات مسدود شده است.» جواد اوجی، وزیر نفت می‌گوید: «تولید نفت ایران اکنون به 3 میلیون 190 هزار بشکه رسیده است و این رقم تا پایان مردادماه به 3میلیون 300 هزار بشکه در روز خواهد رسید. از ابتدای دولت سیزدهم حتی یک سنت از درآمدهای نفتی مسدود نشده است و همگی را دریافت کرده‌ایم. در مجموع بنابر شواهد و گزارشات رسمی متعدد، وصول درآمدهای نفتی در دوران تحریم به طور کامل صورت می‌گیرد و اختلاف میزان وصول در 4 ماهه نخست امسال نسبت به تکلیف بودجه مربوط به افت قیمت جهانی نفت و زمانبر بودن وصول پول نفت بعد از فروش نفت است.»