پرسش: 

نهضت امام حسین(ع) از چه عوامل و مؤلفه‌هایی تشکیل شده، و از میان آنها کدام عامل نقش برتر تعیین‌کننده‌تری داشته است؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: چند علتی بودن پدیده‌های اجتماعی، عوامل اصلی تشکیل‌دهنده نهضت امام حسین(ع) شامل: 1- نفی بیعت با یزید (ماهیت دفاعی) 2- دعوت مردم کوفه (ماهیت تعاون) و تقدم امتناع از بیعت بر دعوت مردم کوفه پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم. 

3- امر به معروف و نهی از منکر (ماهیت انقلابی)

از روز اولی که امام حسین(ع) از مدینه حرکت کرد، با این شعار حرکت کرد. مسئله این نبود که چون از من بیعت می‌خواهند و من نمی‌پذیرم، قیام می‌کنم، بلکه هدف اصلی امام حسین(ع) این بود که اگر بیعت هم نخواهند، من به حکم وظیفه امر به معروف و نهی از منکر، باید قیام کنم، و نیز مسئله این نبود که چون مردم کوفه از من دعوت کرده‌اند قیام می‌کنم، بلکه مسئله این بود که دنیای اسلام را منکرات فراگرفته است، و من به حکم وظیفه دینی، و مسئولین شرعی و الهی خود قیام می‌کنم. در عامل اول، امام حسین(ع) مدافع است. به او می‌گویند: بیعت کن، می‌گوید: نمی‌کنم از خودش دفاع می‌کند. در عامل دوم، امام حسین(ع) متعاون و یاری‌کننده است، او را به همکاری دعوت کرده‌اند، جواب مثبت داده است. در عامل سوم، امام حسین(ع) مهاجم است. در اینجا او به حکومت وقت هجوم کرده است. به حسب این عامل امام حسین(ع) یک مرد انقلابی است، یک ثائر است می‌خواهد انقلاب کند. یکی از اشتباهاتی که نویسنده کتاب شهید جاوید در اینجا کرده است، این است که برای عامل دعوت مردم کوفه، جایگاه و ارزش بیش از حد قائل شده است. گویی خیال کرده که عامل اصلی و اساسی این است، که البته این یک اجتهاد و استنباط اشتباه است! در میان این عوامل سه‌گانه اتفاقا کوچک‌ترین آنها از نظر تاثیرگذاری، عامل دعوت مردم کوفه است، زیرا اگر عامل اساسی این می‌بود، آن وقتی که به امام خبر رسید که زمینه کوفه دیگر منتفی است، امام باید دست از آن حرف‌های دیگرش هم برمی‌داشت. اتفاقا قضیه برعکس است. داغ‌ترین خطبه‌های امام حسین(ع) و پرهیجان‌ترین و شورانگیزترین آنها بعد از شکست کوفه است. 

اینجاست که نشان می‌دهد امام حسین(ع)تا چه اندازه روی عامل امر به معروف و نهی از منکر تکیه دارد، و اوست که به این دولت و حکومت فاسد هجوم آورده است. روزی که از مدینه حرکت کرد در آن وصیت‌نامه به برادرش محمد‌ابن حنفیه می‌نویسد: مردم دنیا بدانند که من یک آدم جاه‌طلب، مقام‌طلب، اخلالگر، مفسد و ظالم نیستم، من چنین هدف‌هایی ندارم. قیام و خروج کردم برای اینکه می‌خواهم امت جد خودم را اصلاح کنم و امر به معروف و نهی از منکر بکنم و به سیره جدم و پدرم عمل کنم. (مقتل‌الحسین، ص 156)

باارزش‌ترین و تاثیرگذارترین عامل نهضت حسینی

هر عاملی یک درجه معینی از ارزش را دارا است و به این نهضت به همان درجه ارزش می‌دهد. عامل دعوت مردم کوفه سیار ارزش دارد، ولی از این بیشتر عامل تقاضای بیعت و امتناع امام حسین(ع) و حاضر به کشته شدن و بیعت نکردن ارزش دارد. عامل سوم که عامل امر به معروف و نهی از منکر است، از این هم ارزش بیشتری دارد. بنا بر این عامل سوم ارزش بیشتری به نهضت حسینی داده است.

ارزش‌دهی متقابل

ارزش‌های وحیانی و دینی بر روی یکدیگر تاثیر و تاثر متقابل دارند. در نهضت امام حسین(ع) هر سه عامل دخیل در نهضت حسینی به این نهضت ارزش داد، به ویژه عامل امر به معروف و نهی از منکر، ولی گاهی آن کسی که این ارزش به او تعلق دارد، یک وضعی پیدا می‌کند که به این ارزش، ارزش می‌دهد، همچنان که آن ارزش او را صاحب ارزش می‌کند، او هم شأن این ارزش را بالا می‌برد. صعصعه ابن صوحان عبدی در مورد خلافت امام علی(ع) می‌گوید: زینت الخلافه و ما  زانتک، و رفعتها و ما رفعتک، و هی الیک احوج منک الیها» ای علی! تو که خلیفه شدی، خلافت به تو زینت نداد، تو به خلافت زینت بخشیدی، خلافت تو را بالا نبرد، تو که خلیفه شدی مقام خلافت را بالا بردی، علی! خلافت به تو بیشتر احتیاج داشت تا توبه خلافت (تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 179) آری امام حسین(ع)  هم در نهضت الهی خود به امر به معروف و نهی از منکر ارزش بخشید و جایگاه آن را به حد اعلای خود از نظر تاثیرگذاری و ارزش رساند.