نگاهی به بیماریهای تابستانی و کنترل آن-بخش پایانی
پیشگیری از بیماریهای ناخوانده در گرم‌ترین فصل سال
گالیا توانگر
تابستان فصلی است که در طول آن، لذت سفر، پوشیدن لباس‌های خنک، نوشیدنی‌های سرد و البته میوه‌های تابستانی را می‌بریم، اما علاوه بر آنها احتمال بروز چند وضعیت سلامتی نیز افزایش می‌یابد که در اصل به عنوان بیماریهای تابستانی شناخته می‌شوند. به این منظور قطعاً باید در مورد این بیماری‌ها اطلاعاتی داشته باشیم تا کمتر از آنها لطمه بخوریم. همان‌طور که زمستان فصل سرفه، سرماخوردگی و... است، تابستان نیز با اسهال، بثورات پوستی، آفتاب‌سوختگی، سردرد و در موارد شدید زردی و سرخک همراه است.
یکی از بیماریهای این فصل که کمتر درباره‌اش صحبت شده، افسردگی تابستانی است. گرم‌ترین ماه‌های سال 15 خرداد تا 15 مرداد است که تغییرات شدید آب‌وهوایی در این ماه‌ها می‌تواند نوسانات روحی در افراد را سبب شود. بسیاری از افراد قادر به تحمل گرما نیستند در نتیجه مستعد افسردگی تابستانی خواهند بود.
اهم توصیه‌ها برای پیشگیری از بیماریهای تابستانی به این قرار است: از فعالیت در خارج از منزل در ساعات اوج آفتاب خودداری کنید. هنگام قرارگیری در معرض آفتاب از ضد آفتابی با SPF حداقل 30 استفاده کنید. به طور مرتب آب بنوشید. از لباس‌های آستین‌بلند استفاده کنید. از خوردن غذاهای کنار جاده‌ای و آب آلوده خودداری کنید. مصرف میوه و سبزی‌ها را فراموش نکنید. از کلاه و عینک آفتابی استفاده کنید. لباس‌های گشاد و رنگ روشن انتخاب کنید. محیط اطراف خود را برای جلوگیری از تولید پشه تمیز نگه دارید. حتی‌المقدور در سایه بمانید.
خطر ابتلا به بیماریهای گوارشی در فصل گرم
تابستان فصل مورد علاقه بسیاری از افراد، از راه رسیده، ولی با آمدن آن، عملکرد سیستم گوارشی بسیاری دچار تغییر شده است. البته که تغییر فصل روی سیستم گوارشی بسیاری از مردم مؤثر است، اما این اثرگذاری در فصل تابستان بیشتر به چشم می‌خورد.
از همایون قاسمیان متخصص بیماریهای گوارشی سؤال می‌کنم: «علت پدیدار شدن بیماریهای گوارشی شایع در تابستان چیست؟» وی توضیح می‌دهد: «هر چقدر گرم شدن هوا روحیه برخی را پرنشاط می‌کند، عملکرد بدن عده دیگری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. درواقع بدین‌صورت که با گرم شدن هوا، سیستم دفاعی و دستگاه گوارشی تحت‌تأثیر افزایش دمای جو قرار گرفته و باعث به‌وجود آمدن چنین بیماری‌هایی در بدن می‌شود. ازاین‌رو، توجه به رژیم غذایی و رعایت چندین نکته ساده جهت بهبود شرایط بسیار حائز اهمیت است. بیماریهای گوارشی شایع در تابستان عبارت‌اند از: ورم معده، سوزش معده، اسهال، تهوع، سندروم روده تحریک‌پذیر و عفونت‌های روده و مسمومیت‌های غذایی و... اینها تنها بخشی از بیماریهای گوارشی شایع در تابستان‌اند.
علاوه‌برآن، ممکن است عده‌ای به‌صورت کلی به این بیماری‌ها مبتلا باشند، اما علائمشان در این فصل شعله‌ور شده و عود کند. برای مثال: این احتمال وجود دارد، فردی برای سال‌ها است که به زخم معده دچار است و در فصل تابستان به میزان بیشتری علائم خونریزی معده را مشاهده کند.»
در سؤال دیگری از این پزشک متخصص بیماریهای گوارشی می‌پرسم: «بیماریهای گوارشی شایع در تابستان با چه علائمی خود را بروز می‌دهند؟» وی پاسخ می‌دهد: «پیش از همه چیز توجه داشته باشید که داشتن هر یک از این علائم نشان‌دهنده بیمار بودن یا ابتلا به بیماریهای شایع ذکر شده نیست، ولی اگر در گروه افراد پرریسک طبقه‌بندی می‌شوید و احتمال بروز این موارد در شما بالا است، نشانه‌ها را جدی بگیرید و پس از مشاهده هر یک از آنها، حتماً به پزشک مراجعه کنید. بعضی از علائمی که می‌تواند با این بیماری‌ها همراه شوند، عبارت‌اند از: اسهال، استفراغ، تب و لرز، درد در ناحیه شکمی، سرگیجه، خشکی مخاط، ضعف و بی‌حالی، بدن‌درد.»
در پایان از وی سؤال می‌کنم: «منظور از افراد پرریسک چه کسانی هستند؟» این پزشک گوارش پاسخ می‌دهد: «افرادی که در حالت عادی به بیماریهای گوارشی شایع در تابستان دچار هستند، کودکان و نوزادان، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، بانوان باردار، بیماران قلبی و ریوی همگی می‌توانند در گروه افراد پرریسک طبقه‌بندی شوند؛ یعنی افرادی که احتمال بروز علائم در آنها بالا است. به همین منظور، در صورت ابتلا به مسمومیت‌های غذایی، بروز درد در ناحیه شکمی، افت فشار، کند شدن ضربان قلب و... حتماً با متخصص خود مشورت کنید.»
راه‌های پیشگیری از بیماریهای گوارشی
فصل تابستان و فعالیت‌های مربوط به آن قطعاً بسیار دلچسب است، ولی توجه داشته باشید زیاده‌روی و ماندن در هوای گرم برای طولانی‌مدت ممکن است بسیار آسیب‌زننده باشد. به‌خصوص که سیستم گوارشی به‌صورت خودکار تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
پنج راه ساده برای پیشگیری از بروز بیماریهای گوارشی شایع در تابستان:
1- آب را فراموش نکنید. در روزهای گرم بدن با تعریق سعی در متعادل و پایین نگه داشتن دمای بدن می‌کند؛ بنابراین جایگزینی آبی که بر اثر تعریق از دست می‌رود، بسیار ضروری است.
حال کارآمدترین روش برای مرطوب نگه داشتن بدن چیست؟ اینکه همواره در زمان‌های مشخص آب بنوشید. حتی اگر احساس تشنگی نیز ندارید، باز هم به برنامه پایبند بمانید. اگر هم طعم آب برایتان خسته‌کننده شده، می‌توانید با اضافه کردن سبزیجاتی چون نعنا یا خیار به آن، در طعم آن تنوع ایجاد کنید.
ولی سؤال مهم، کم‌آبی چه تأثیری در بیماریهای گوارشی شایع در تابستان دارد؟ کمبود آب بدن منجر به یبوست، گرمازدگی و حالت تهوع در فرد می‌شود.
2- به‌آرامی غذا بخورید. در این فصل، برای اینکه دمای بدن پایین بماند، ارگان‌ها انرژی بسیاری مصرف می‌کند، ولی تأمین انرژی ممکن است با انتقال انرژی از دیگر سیستم‌های بدن نیز انجام شود. به همین منظور، با آهسته غذا خوردن به دستگاه گوارشی خود کمک می‌کنید تا انرژی در حال مصرف را دوباره به دست آورد. این راهکار برای سالمندان نیز بسیار مؤثر است. در واقع باعث می‌شود تا احتمال بروز بیماریهای گوارشی در سالمندان را به حداقل برساند. برای انجام این راهکار، حجم وعده‌های غذایی خود را کم کنید و به دفعات آن بیفزایید. هر لقمه را کامل بجوید و اصلاً در خوردن عجله نکنید.
3- به سلامت غذا اهمیت دهید. پیک‌نیک‌ها یا صرف غذا در بیرون خانه یکی از تفریحات این فصل است؛ اما توجه داشته باشید به دلیل گرمای هوا، امکان آسیب دیدن مواد غذایی وجود دارد.
چه آنها را در خانه آماده کنید و چه بیرون، اگر به مسائل بهداشتی توجه نکنید، ممکن است یکی از بیماریهای گوارشی شایع در تابستان به سراغ شما بیاید.
توجه به این نکات می‌تواند سلامت غذا را تا حد زیادی در این فصل گرم تأمین کند. اجازه ندهید غذا برای بیش از چهار ساعت بیرون در هوای آزاد بماند. حتماً از فواید ریحان، نعنا، خیار، گوجه و سایر سبزی‌ها مطلعید، بنابراین مصرف این مواد را در برنامه غذایی‌تان بگنجانید، ولی پیش از آن، در شست‌وشوی آنها دقت فراوانی به خرج دهید. مواد غذایی لبنی را بیرون در هوای آزاد رها نکنید. حتماً از آنها در یخچال نگهداری کنید.
4- فیبر بیشتری مصرف کنید. نه‌تنها در تابستان، بلکه در طول سال مصرف فیبر می‌تواند در کنترل بیماری‌ها و مشکلات مربوط به دستگاه گوارش کمک‌کننده باشد، اما در فصل تابستان که عملکرد سیستم گوارشی بدن مثل همیشه نیست، مصرف این ماده را بیشتر کنید. فیبر در هضم غذا و کارکرد معده و روده بسیار تأثیرگذار است.
5- ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهید. به‌صورت کلی، همه از تأثیر ورزش در سلامتی باخبریم؛ اما تحقیقات نشان داده داشتن فعالیت بدنی به سوخت‌وساز بیشتر، عملکرد بهتر دستگاه گوارشی و پیشگیری از ابتلا به بیماریهای گوارشی شایع در تابستان کمک می‌کند. قطعاً گرمای این فصل می‌تواند کیفیت ورزش روزانه ما را تحت‌الشعاع قرار دهد، ولی اگر به جای بیرون از خانه، در منزل ورزش کنیم، دیگر نگرانی نیز از این بابت باقی نخواهد ماند. به خاطر داشته باشید ورزش کردن در گرمای شدید بیرون از خانه ممکن است، علائمی چون گرمازدگی، حالت تهوع، گیجی و استفراغ را برایتان به همراه داشته باشد. اگر در چنین شرایطی بودید، سریعاً به یک محل خنک بروید و آب فراوان بنوشید.
ناخوانده‌ای در بهترین سه ماه سال
سرماخوردگی در تابستان معمولاً به اندازه سرماخوردگی‌های زمستانی طول می‌کشد، یعنی در حدود ۱۰ روز. علائم آن در روز هفتم رو به بهبودی می‌رود. کودکان در کمتر از یک هفته خیلی زودتر از بزرگسالان سرما می‌خورند و بهبود پیدا می‌کنند، اما بسته به عواملی مانند سن و سبک زندگی، برخی از بزرگسالان تا دو هفته درگیر سرماخوردگی می‌شوند. هر چه بیشتر از خود مراقبت کنید، سرماخوردگی‌تان سریع‌تر برطرف می‌شود، اما اگر علائم شما بیش از ۲ هفته باقی بماند، باید به پزشک خود مراجعه کنید.
از فریبرز رئوفیان، پزشک متخصص بیماریهای تنفسی سؤال می‌کنم: «تشخیص تفاوت بین سرماخوردگی و آلرژی کمی دشوار است، برخی از راه‌های تمییز دادن این دو کدام‌اند؟» وی توضیح می‌دهد: «تب، آلرژی به مواد معلق در هوا، مانند گردوغبار و گرده، باعث تب نمی‌شود.
زمان ابتلا به بیماری، آلرژی معمولاً به محض تماس فرد با یک آلرژن یا محرک حساسیت‌زا ظاهر می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است فرد به محض شروع فصل گرده، احساس بیماری کند.
طول بیماری سرماخوردگی، حتی سرماخوردگی‌های بد، معمولاً کمتر از ۱۰ روز طول می‌کشند، درحالی‌که آلرژی می‌تواند چندین هفته طول بکشد.
الگوی علائم، شاید افراد مبتلا به آلرژی متوجه شوند که علائم آنها در برخی موارد بهتر می‌شود، برای مثال داخل خانه یا زمانی که از تهویه مطبوع یا فیلتر هوا استفاده می‌کنند.
خستگی، سرماخوردگی معمولاً باعث خستگی می‌شود، درحالی‌که آلرژی به ندرت چنین عارضه‌ای ایجاد می‌کند.
دردهای عضلانی، آلرژی می‌تواند باعث سردرد و درد صورت شود، اما درد عضلانی زیادی به وجود نمی‌آورد.
واکنش به دارو، آنتی‌هیستامین‌ها در درمان بسیاری از انواع حساسیت مفید هستند، اما معمولاً به بهبود علائم سرماخوردگی کمک نمی‌کنند.»
خطرات پوستی در فصل تابستان
آفتاب‌سوختگی، کهیر آفتابی، حساسیت‌های نوری از جمله بیماریهای پوستی هستند که در فصل تابستان شیوع بیشتری دارند. اشعه ماورای‌بنفش آفتاب از عوامل اصل ایجاد لکه‌های پوستی مانند ملاسما و کک‌ومک است؛ بنابراین تشدید این لکه‌ها در فصل تابستان به شکل شایعی دیده می‌شود.
همچنین بعضی از بیماریهای رماتیسمی نیز در اثر نور خورشید تشدید پیدا می‌کنند. اشعه ماورای بنفش در درازمدت ممکن است باعث بروز پیری پوست ایجاد چین‌وچروک افتادگی پوست و سرطان‌های پوستی شود. با پوشش پوست چه با کرم‌های ضدآفتاب و چه با پوشیدن لباس و کلاه نیز می‌توان از بیماریهای پوستی که با نور خورشید مرتبط هستند، پیشگیری کرد. استفاده مداوم از کرم‌های ضدآفتاب و پوشش مناسب بدن در مقابل نور خورشید در بالا بردن سلامت پوست و کاهش حساسیت‌های پوستی نقش مؤثری دارد.
دکتر جمال‌الدین حسن‌زاده متخصص پوست و مو ضمن بیان مطالب بالا برایمان توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین عامل سرطان پوست تماس با نور خورشید است و یکی از مؤثرترین راه‌های محافظت از پوست در مقابل اشعه مضر خورشید، استفاده مداوم از ضدآفتاب‌ها و همچنین پوشش پوست است. یکی از نکات قابل‌توجه در مورد انتخاب ضدآفتاب‌ها، متناسب بودن آنها با پوست است به این صورت که افراد دارای پوست خشک از ضد آفتابی که از مقداری چربی برخوردار است استفاده کنند و در مقابل افراد دارای پوست‌های چرب از ضد آفتابی که چربی آن کمتر است استفاده کنند. در فصل گرما با افزایش شدت آفتاب افرادی که حساس به نور هستند باید فعالیت خود را در ساعات شدت آفتاب که بین ساعت نه تا سه عصر است کمتر کنند.
در صورت الزام به قرار گرفتن در برابر نور آفتاب، باید از لباس‌های پوشیده، کلاه لبه‌دار و ضدآفتاب‌ها استفاده شود. افرادی که موهایشان ریخته به‌خصوص آقایان طاس در فصول گرم سال بهتر است جهت محافظت پوست سر از کلاه استفاده نمایند و یا یک‌لایه نازک کرم ضدآفتاب روی پوست سرشان بمالند تا پوست آن قسمت دچار آفتاب‌سوختگی و ایجاد لکه نشود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «به‌طورکلی با رعایت نکات و اصول بهداشتی و به‌خصوص رعایت بهداشت فردی، تا حد زیادی می‌توان از بیماریهای پوستی عفونی پیشگیری کرد. به‌عنوان مثال: زردزخم را با کوتاه کردن ناخن‌ها، شست‌وشوی مرتب ضایعات و اجتناب از تماس مستقیم با ضایعات و رعایت یک سری مراقبت‌های شخصی و عدم استفاده از وسایل مشترک می‌توان درمان و از انتقال آن جلوگیری کرد. در استخرها با رعایت بهداشت فردی و رعایت نکاتی همچون زدن پاها در حوضچه‌های مواد ضدقارچ، استحمام به‌موقع و استفاده از دمپایی شخصی تا حد زیادی می‌توان از انتقال عفونت‌های قارچی و باکتریال جلوگیری به‌عمل آورد. کلر به‌کاررفته در استخرها باعث خشکی پوست و مو می‌شود و استفاده از نرم‌کننده‌های پوست و عینک برای محافظت از پوست و چشم‌ها مفید است. کسانی که روی پوستشان زخم‌های فعال دارند نباید از علائم استخرهای عمومی استفاده کنند.»