نگاهی به بیماری‌های تابستانی و کنترل آن-بخش نخست
مهار تب‌وتاب بیماری در روزهای گرم با آگاهی و پیشگیری
گالیا توانگر
خیلی‌ها وقتی سخن از بیماری‌های تابستانی به میان می‌آید، ذهنشان معطوف به گرمازدگی می‌شود، درحالی‌که بیماری‌های تابستانی متعددند، برخی مختص این فصل بوده و برخی دیگر مختص این فصل نبوده و در فصل تابستان ظهور و بروزشان تشدید می‌شود. به‌طور کلی توصیه متخصصان برای مهار بیماری‌های فصول گرم سال ارتقای آگاهی عمومی نسبت به این قبیل بیماری‌ها و پیشگیری است.
قلب برای کاهش حرارت داخل بدن باید، ضربان خود را افزایش دهد، بنابراین، این افزایش ضربان قلب می‌تواند به افرادی مبتلا به بیماری‌هایی مثل تنگی عروق هستند، آسیب وارد کند.
اسهال و مشکلات گوارشی بیماری خاص فصل گرما نیست، چیزی که باعث اسهال می‌شود استفاده از مواد غذایی فاسد شده‌ای است که در معرض گرما قرار گرفته‌اند و در این مواد باکتری رشد کرده است.
اگر در معرض گرما قرار گرفتید خاک شیر، تخم شربتی و شربت آب‌لیمو خنک استفاده کنید.
یک‌لحظه غفلت و یک عمر پشیمانی
یک زوج جوان هنگام مراجعه به مراسم سوگواری خاله کودک، سایدا ۴ساله را که در ماشین خواب بود، به‌جا می‌گذارند. یک کودک ۴ساله در رامهرمز (خوزستان)، به علت گرمازدگی و بسته بودن درب خودرو جان باخت.
والدین که تصمیم گرفتند بچه را از خواب بیدار نکنند، تحت‌تأثیر سوگواری، کودک خود را فراموش کردند. این کودک چندین ساعت در هوای بسیار گرم در ماشین رها شده بود و در‌های ماشین قفل بودند. به دلیل استرس، شدت گرما و نبود اکسیژن، این دختر ۴ساله جان باخت.
گیتی مؤمن‌زاده یک متخصص کودکان تأکید دارد: «کودکان زیر پنج سال و افراد سالمند را به‌هیچ عنوان در گرما از منزل خارج نکنید، چون حرارت برای این افراد به‌هیچ‌وجه قابل تحمل نیست، همچنین در فصل‌های گرم به مناطق گرمسیر سفر نکنید.»
این پزشک در ادامه این نوید را به ما می‌دهد که حتی اگر کودکی دچار گرمازدگی شود، به‌سرعت می‌توان برای احیای او اقداماتی اولیه انجام داد، وی در ادامه توضیح می‌دهد: «این پدیده گرمازدگی برای کودکان و نوزادان ممکن است بسیار اتفاق بیفتد، اما خوب است بدانید که کودکان به‌سرعت نیز درمان می‌شوند. سریعاً از کمپرس آب سرد استفاده کنید و از حوله‌های خیس خنک بهره‌مند شوید. همچنین یادتان باشد کودک و فرزند خود را در یک محیط کاملاً سرد قرار ندهید و دما را حتماً چک کنید تا باعث سرماخوردگی در آنان نشود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «گرمازدگی بیشتر برای افراد مسن و کودکان و نوزادان اتفاق می‌افتد. بین ۳ تا ۵ درصد افراد نشان داده شده که افراد دچار گرمازدگی از فعالیت ناشی زیاد در گرما و رطوبت فوت می‌کنند. گاهی نیز باعث اختلال یک کارکرد اندام تا آخر عمر می‌شود. سن، دمای فرد هنگامی گرمازدگی، دمای فرد قبل از گرمازدگی، اعتیاد به سیگار، استفاده از غذاهای پرچرب شرایطی است که ممکن است گرمازدگی را به یک عارضه حاد تبدیل کنید و حتماً سن و شرایط افراد باید در نظر گرفته شود. داشتن بیماری خاص چون کلیوی، قلب و عروق و بیماری‌های تنفسی این شرایط را پیچیده می‌کند. اگر به سفرهای گروهی می‌روید حتماً برای جلوگیری از گرمازدگی در سفر بیماری‌های خودتان را به راهنمای سفر اطلاع دهید تا بتواند در بهبود سلامت شما بهترین راهکار را انجام دهد.»
تنوع بیماری‌های فصل گرما
درست است که با سخن گفتن درباره بیماری‌های تابستانی ذهنمان به سمت گرمازدگی می‌رود، اما بیماری‌های تابستانی تنوع و تعداد قابل‌توجهی دارند که از آن جمله می‌توان به مواردی چند اشاره داشت: آفتاب‌سوختگی، عرق‌سوز، مسمومیت غذایی، آبله‌مرغان، زردی، آکنه، التهاب ملتحمه، کم‌آبی بدن، نیش حشرات، اسهال و اوریون و...
فرارسیدن تابستان، تغییرات فصلی را به همراه دارد که می‌تواند برخی از افراد را در برابر بیماری‌های خاص آسیب‌پذیر کند. نوشیدن روزانه حدود دو تا سه لیتر آب باعث می‌شود که بدن مایعات ازدست‌رفته ناشی از تعریق زیاد را دوباره ذخیره کند. کاهش مصرف کافئین می‌تواند بدن فرد را نیز هیدراته کند، زیرا این نوشیدنی‌ها باعث می‌شوند تا فرد بیشتر ادرار کند و بدن مایعات بیشتری را از دست می‌دهد.
از پوشش‌های محافظ مانند کلاه و عینک آفتابی استفاده کنید. ضدآفتاب باید حدود 30 دقیقه قبل از بیرون رفتن روی پوست قرار بگیرد. کرم‌های ضدآفتاب با طیف گسترده از پوست در برابر اشعه UVA و UVB محافظت می‌کنند. این اشعه باعث پیری و آفتاب‌سوختگی پوست هستند.
بسیاری از بیماری‌های شایع تابستان توسط ویروس‌هایی ایجاد می‌شوند که از طریق استحمام و شست‌وشوی مرتب دست‌ها از بین می‌روند. در هنگام مسافرت باید مواد ضدعفونی‌کننده دست نیز همراه داشته باشید. ماه‌های گرم تابستان شما را به خوردن و نوشیدن مواد غذاهای ناسالمی مثل نوشابه، تنقلات مضر و غذاهای خیابانی وسوسه می‌کند. یک رژیم غذایی سالم برای تابستان، شامل غذاهای غنی از فیبر مانند غلات، میوه‌ها و سبزی‌ها است، زیرا این‌ها حس گرسنگی را کنترل می‌کنند و مانع پرخوری می‌شوند.
شیوع بیماری‌های گوارشی
دکتر ایلاد علوی فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با اشاره به شیوع بیماری‌های گوارشی از جمله اسهال در فصول گرم، در عین حال بر لزوم رعایت بهداشت فردی و ضدعفونی کردن میوه و سبزیجات تاکید داشته و می‌گوید: «به طور کلی در فصل سرما بیماری‌های تنفسی و در فصل گرما بیماری‌های گوارشی شایع‌تر هستند و ابتلای افراد به این بیماری‌ها در فصول خاص، امری طبیعی است.»
وی در ادامه علت شیوع اختلالات گوارشی نظیر اسهال در تابستان را تماس و مصرف آب آلوده، سبزیجات و میوه‌های آلوده خوانده و می‌افزاید: «توجه به بهداشت فردی، ضدعفونی کردن مواد غذایی، سبزیجات و میوه‌ها و شستن مستمر دست‌ها، نکاتی است که برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های گوارشی همواره باید مدنظر قرار داد.»
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه، در صورت بروز اسهال در افرادی که بیماری زمینه‌ای و ضعف در سیستم ایمنی ندارند و در طیف سنی نوزادی و سالمندی نیستند، درمان خانگی کفایت می‌کند.
دکتر علوی اظهار می‌دارد: «ابتلا به اسهال حاد آبکی که بیش از سه روز طول کشد، با تب همراه باشد، حجم بالای آن منجر به کم‌آبی و بی‌آبی بدن شود، خونی باشد و به کاهش سطح هوشیاری و افت فشار منجر شود، نیاز به مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی دارد.»
وی در پایان با اشاره به اینکه نوع اختلال گوارشی شایع در فصول گرم، ویروسی نیست، تصریح می‌کند: «اسهال‌های ویروسی در اواخر تابستان، پاییز و اوایل زمستان شیوع بیشتری دارد؛ چراکه راه انتقال آن تنفس است، اما بیماری گوارشی در فصول گرم به دنبال مصرف آب و مواد غذایی آلوده بروز می‌کند.»
انواع گرمازدگی و علایم آن
گرمازدگی دارای چندین علامت است، مانند: تعریق شدید، سردرد، سرگیجه، خستگی، قرمز شدن پوست و ایجاد کهیر بر روی پوست بر اثر تابش شدید آفتاب، حالت تهوع که در بسیاری از اوقات ممکن است، شما دارای دو یا سه علامت را داشته باشید.
به طور مثال: دمای بدنتان بیش از چهل درجه برسد و دارای سردرد شدید، تعریق و اسپاسم عضلات شوید، این سه عارضه شایع‌ترین عارضه برای گرمازدگی هستند. اگر گرمازدگی در سفر داشتید و این علایم شدید را تجربه کردید، بسیار آن را جدی بگیرید.
آصف فخری‌پور یک کارشناس امداد و نجات برایمان توضیح می‌دهد: «گرمازدگی در دو نوع اتفاق می‌افتد یکی گرمازدگی ناشی از فعالیت است که معمولاً ورزشکاران و یا افراد نظامی که در گرمای هوا مأموریت خود را پیگیری می‌کنند، دچار آن می‌شوند. در این مواقع به علت فعالیت فیزیکی بیش از حد در هوای گرم و مرطوب هر فردی ممکن است، دچار گرمازدگی شود و به مدت چندین ساعت دارای سردرد و رنگ‌پریدگی نیز می‌شود.
گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی نوع دیگر گرمازدگی است، این حالت به علت گرمای بیش از حد هوا و تأثیر بر بدن فرد ایجاد می‌شود که تا چند روز ممکن است، علایم آن ماندگار باشد. اکثر گرمازدگی در سفر از نوع دوم است.»
وی در ادامه هشدار می‌دهد: «گرمازدگی‌ها بسیار شدیدی نیز به نام آنهیدروزیس و آتاکسی نیز وجود دارد. در مورد گرمازدگی آنهیدروزیس مربوط به آن دسته از افرادی می‌شود که پوستشان خشک است و بدنشان عرق نمی‌کند. باید زود به پزشک مراجعه کنند و معمولاً با یک سرم حالشان بهتر می‌شود. عرق‌کردن یکی از نشانه‌های سلامت انسان است و باید بدانید اگر بدنتان عرق نمی‌کند، خودش یک عارضه محسوب می‌شود.
در گرمازدگی آتاکسی این افراد در هماهنگی و حرکات هماهنگ بدن مشکل پیدا می‌کنند و این مورد هم نیاز به حضور پزشک دارد.
سکته گرمایی بدون درمان، می‌تواند به عوارض خطرناکی به‌خصوص در کودکان، کسانی که سیستم ایمنی بدن آنها به خطر افتاده است و افراد بالای ۶۵ سال منتهی شود.
گرمازدگی در سفر نیز بیشتر احتمال دارد باعث عوارض در افراد مبتلا به بیماری‌های قلب و فشارخون است. در این نوع گرمازدگی، دمای بدن بیش از بسته به درجه حرارت طبیعی بدن فرد بین ۳۹.۴ تا ۴۰ خواهد شد. دما و بسیاری از علایم اولیه تقریباً شبیه فرسودگی و گرفتگی گرمایی است.»
درمان گرمازدگی
رضا هوشیار امدادگر برای درمان گرمازدگی و اقدامات سریع توصیه می‌کند: «استفاده از کمپرس یخ روی گردن، کشاله ران و زیر بغل به‌سرعت دمای بدن را کاهش می‌دهد، پس در سفرهایتان برای جلوگیری از گرمازدگی خوب است این روش را انجام دهید. یک بطری آب‌معدنی یخ‌زده نیز در سفر می‌تواند جای کمپرس یخ را استفاده کنید و نیاز شما را برطرف کند. خوردن مایعات کم‌نمک مانند نوشیدنی ورزشی‌ها از دیگر راهکارهایی که برای درمان گرمازدگی باید انجام دهید. شخصی که دچار گرمازدگی شده است به‌سرعت در یک جای خنک و با تهویه مناسب باید قرار بگیرد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «اگر این امکان دارید پای فرد گرمازده در یک لگن آب که خیلی سرد نیست و در اصطلاح ولرم است، قرار دهید. بدن آنها را می‌توانید با حوله خیس کنید و دمای بدنشان کاهش پیدا کند. باید از خوردن داروهای چون آسپرین و استامینوفن و هر داروی دیگری جلوگیری کنید. تمامی راهکارها نه‌تنها می‌توانید هنگام گرمازدگی در سفر انجام دهید؛ بلکه می‌توانید در هر مکانی که برایتان این عارضه به‌وجود آمد و از نوع حاد نبود با این شیوه‌ها آن را درمان کنید.»
پیشگیری از گرمازدگی
اکبر بیگ‌زاده یک درمانگر طب سنتی به خوردن برخی نوشیدنی‌های سنتی و نیز آب فراوان در فصل تابستان توصیه داشته و می‌گوید: «باید مایعات فراوان بنوشید. خوردن روزانه۱۲ عدد لیوان آب برای بدن لازم است و در فصل گرما و یا مکان گرم آن را افزایش دهید.
از نوشیدنی و آب‌میوه‌های طبیعی استفاده کنید و از نوشیدنی‌ها که دارای شکر یا قند هستند مانند نوشابه پرهیز کنید. یادتان باشد اگر این اتفاق برای شما می افتد از خوردن چای و قهوه پرهیز کنید.
می‌توانید از شربت خاکشیر با شیرینی کم و یا گل ختمی بهره‌مند شوید. در ایران در هر مکان که بخواهید در تابستان شربت خاکشیر و یا گل ختمی را می‌توانید پیدا کنید. البته گل ختمی مانند خاکشیر رایج نیست، ولی در استان کرمان و یزد بسیار از آن استفاده می‌شود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش تأکید دارد: «حتماً از خواص لیموترش را بسیار شنیده‌اید. معمولاً لیموترش در فصل تابستان، بهار و پاییز به‌راحتی در بازارهای میوه ایران موجود است و چنانچه در سفرتان در ایران بودید از یک لیموترش استفاده کنید و چند قطره در آب یخ بریزید و نوش‌جان کنید. هم چنین با بوییدن خود لیموترش نیز حالت تهوع شما را به‌سرعت کاهش می‌دهد، پس در سفرهایتان خوب است چند لیموترش کوچک با خود داشته باشید.
از خوردن میوه‌های خوشمزه فصل تابستان استفاده کنید. هندوانه، طالبی، ملون از میوه‌های آبداری هستند که شما می‌توانید برای پیشگیری از گرمازدگی استفاده کنید. هم چنین میوه‌های چون خیار، گلابی و هلو که در اصطلاح میوه‌ها سرد نیز نامیده می‌شوند برای پیشگیری در گرمازدگی مؤثر است.»