استمرار جریان ولایت از غدیر تا امروز (بخش پایانی)
وحدت امت اسلامی حول محور ولایـت
رضا الماسی
عید غدیر بزرگ‌ترین اعیاد اسلامی است و شایسته گرامیداشت همگانی است. «مسئله امامت و مسئله ولایت و زنده نگه‌داشتن غدیر، به یک معنا زنده نگه‌داشتن اسلام است. مسئله فقط مسئله شیعه و معتقدین به ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نیست. اگر ما مردم شیعه و مدعی پیروی از امیرالمؤمنین حقیقت غدیر را درست تبیین کنیم، هم خودمان درک کنیم، هم به دیگران معرفی کنیم، خود مسئله غدیر می‌تواند وحدت‌آفرین باشد.»
رهبر انقلاب 10 آبان 1391 با بیان این مطلب، دریچه‌ای را به مسئله غدیر می‌گشایند که شاید کمتر به آن توجه می‌شود. مسئله وحدت حول ولایت.
رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله ۲۳ سال در مسیری تلاش کردند که همانا مسیر هدایت بود. برای استمرار این مسیر هدایت لازم بود شخص دیگری پس از پیامبر آن را ادامه بدهد. متأسفانه این جریان هدایت متوقف و دچار یک خلأ اساسی شد.
بر اساس آموزه‌های اسلامی؛ همان‌طور که نبوت و نبیّ را کسی جز خدا نمی‌تواند تعیین کند، آن کسی را هم که بنا بود این مسیر را ادامه بدهد، طبیعتاً مردم نمی‌توانستند تعیین کنند و مصداقش را بشناسند؛ باید خداوند او را معرفی کند و پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله از قول خداوند در اتفاق غدیر خُم همین را بیان فرمودند.
به فرموده رهبر معظم انقلاب؛ ما قائلیم کسانی که مسیر هدایت نبوت را دچار توقف یا تشتت کردند، عملاً گمراه شدند. البته کسانی که دستشان به حقیقت نرسیده و جزو قاصرین حساب می‌شوند، از این موضوع خارج هستند.
خط تمایز میان حق و باطل
مسئله غدیر خط‌کش تمایز بین حق و باطل است. هر طرفی که غدیر را قبول داشته باشد، طرفی است که می‌خواهد نبوت را استمرار بدهد. متقابلاً طرفی که غدیر را قبول نداشته باشد، طرفی است که می‌خواهد مسیر هدایت را قطع و عملاً نبوت را متوقف کند و چون زورش به نبوت نرسیده، سعی کرده ادامه و تالی آن را قطع کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین حامد کاشانی، پژوهشگر تاریخ اسلام به دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب می‌گوید: «در جریان غدیر طبیعتاً تنها یک طرف حق است و یک طرف باطل. شاید واضح‌ترین تعابیر در این باره را حضرت امام هادی علیه‌السّلام در زیارت غدیریه دارند که سندش هم کاملاً معتبر است. پس از دقت و تأمل در تعابیر حضرت امام هادی علیه‌السّلام معنی واقعی وحدت را متوجه می‌شوید.»
امام هادی علیه‌السّلام در این زیارت خطاب به حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام می‌فرمایند: شهادت می‌دهم ای امیر مؤمنین که شک‌کننده در تو، اصلاً به رسول امین ایمان نیاورده است... سلام بر تو ای دین پایدار و ای صراط مستقیم آن... شهادت می‌دهم که این گفته و آیه خدای عزیز رحیم که «و این صراط من مستقیم است» تو هستی. طبیعتاً کسی که در صراط مستقیم شک کند، انگار در نبوت شک کرده و کسی که در شک نسبت به نبیّ و نبوت است، انگار ایمان نیاورده است.
حجت‌الاسلام کاشانی توضیح می‌دهد: «این زیارت گاهی تندتر از این تعابیر هم دارد. مثلاً می‌فرماید؛ «لعنت خدا بر کسانی که تو را با دشمنانت همطراز پنداشتند یا کسانی که دشمنان تو را پیروی کردند.» این زیارت تعابیری از این دست فراوان دارد و طبیعتاً خیلی عجیب است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در موضع رهبری می‌توانستند اسمی از زیارت غدیریه نبرند، چون زیارت مشهوری در بین عموم مردم نیست؛ اگرچه سندش از زیارت جامعه هم مهم‌تر است. اگر زیارت‌های غدیریه را شما ببینید، اغلب‌شان یک قرائت کاملاً تندِ پررنگ و البته منطقی دارند.»
وحدت حول غدیر
این محتوای زیارات و تعابیر آن چطور با مسئله وحدت قابل جمع است؟ کاشانی در پاسخ به این سؤال اظهار می‌دارد: «ما این بحث را داریم که شیعه عقایدی دارد که اینها را ما عقاید اصیل اسلامی می‌دانیم. از جمله همین که اعتقاد هیچ وقت تعطیل و متوقف و ساکت نمی‌شود و دوره‌ای نیست. اعتقاد همیشگی و دائمی و شبانه‌روزی است و از بدو تولد تا لحظه مرگ هست و هیچ وقت هم متوقف نمی‌شود. اگر کسی «دین الله القویم» را نداشته باشد، اصلاً انگار دینی ندارد و ایمانش ناقص است، اما آیا نتیجه این حرف این است که ما هر جا که رسیدیم، این را بیان کنیم؟ نه، می‌گوییم این یک بحث اعتقادی است، اما ابراز آن یک بحث دیگر است. ابراز یعنی من فریاد بزنم «أشهَدُ أنَّ عَلِیّاً وَلیُّ الله» یا مثلاً «اللّهُمَّ العَن قَتَلَه أمیرِالمُؤمِنین» یا حتی از این هم صریح‌تر بگوییم.»
او می‌افزاید: «اعتقاد قلبی اصلاً توقف ندارد و کمرنگ هم نباید بشود و تندروی و افراط هم نیست. اعتقاد قلبی یک اعتقاد جازم است، اما وقتی می‌خواهم این اعتقاد قلبی را بیان کنم، از ساحت اعتقاد می‌آید به ساحت عمل و فقه. اعتقاد عقیده و کلام است و «عِقدُ القَلب» است و باید محکم به آن پافشاری کنیم، اما ابراز آن می‌شود فقه. فقه هم تابع یکی از احکام خمسه است؛ یا واجب است یا حرام است یا مستحب یا مکروه یا مباح. طبیعتاً در جایی که مفسده‌ای نیست، حکم اولی و عنوان اولی این است که این عقاید را ابراز کنیم؛ هم ولایت امیرالمؤمنین را و هم برائت از دشمنان ایشان را. در عمل به فقه اما گاهی عنوان ثانوی و تزاحم پیش می‌آید. فرض کنید بحث مصلحت پیش می‌آید، بحث حفظ دماء و جان مسلمین یا موضوعات کوچک‌تر مثل تقیه مداراتی یا بحث تحریک نکردن احساسات دیگران پیش می‌آید، برای اینکه ما دشمن یا دوست را الان وسط این هوای گرگ و میش نباید تحریک کنیم. طبیعتاً این‌جا تقیّه داریم، سکوت داریم، رده‌بندی عقاید داریم و این هم از واضحات تشیّع است.»
این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان چگونگی وحدت حول مسئله غدیر اظهار می‌دارد: «من اگر با یک غیرشیعه‌ای برخورد داشته باشم که به غدیر به آن معنایی که من معتقدم معتقد نباشد، اولاً او را قاتل حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نخواهم دانست. من که شاید 20 سال است در این زمینه کار می‌کنم، حدس قریب به یقین دارم که بیش از ۹۰ درصد از جامعه اسلامی غیرشیعی اصلاً این حرف‌ها را نمی‌دانند. اصلاً نمی‌دانند و خبر ندارند که بنی‌امیّه چه بلایی سر اسلام آورده! چه دسیسه‌هایی که در روایات نشده! چه کتمان‌ها که نشده! چه دفن‌هایی که صورت نگرفته! چه تحریف‌هایی که رخ نداده! خبر ندارند. بنده با یکی از شارحان صحیح بخاری گفت‌وگو می‌کردم، اطلاعات ایشان از من درباره صحیح بخاری کمتر بود. خب وای به حال شاگردانش و مردم. پس اولاً این دشمن من نیست. ثانیاً اگر آن برائت در قلب و عقیده من جازم است، آن نسبت به دشمنان است و نه نسبت به این برادرم که خبر ندارد. لذا شما می‌بینید اگر از کسانی که معاند بودند، می‌رفتند پیش اهل بیت و احیاناً جسارتی می‌کردند، حضرات علیهم‌السّلام به مقتضای آنان پاسخ می‌دادند. مثل امام حسن علیه‌السّلام که به مُغَیره یک‌جوری پاسخ دادند، اما آن‌جایی که یک آدمی از راه رسید که فضای رسانه‌ای او را گول زده بود و آمد و دشنام داد، هم از امام مجتبی علیه‌السّلام داریم، هم از امام سجاد علیه‌السّلام و هم از امام کاظم علیه‌السّلام که خیلی نرم با اینها برخورد می‌کردند، تحویل‌شان می‌گرفتند، طعام به آنها می‌دادند، چون می‌دانستند رسانه این را گول زده است و قاصر است. قاصر با مغیره فرق می‌کند. رفتار ما با مغیره و قُنفذ متفاوت است. اهل بیت دو جور برخورد می‌کردند و تنوع رفتار داشتند.»
اهمیت مسئله ولایت
اهمیت ولایت و ولایت‌مداری تا آن‌جا است که خداوند محور عالم را محور ولایت قرار داده و در آیات مختلف قرآن کریم به ولایت و در دیگر آیات نورانی این کتاب آسمانی نیز به اطاعت از ولایت، اشاره کرده است.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی، نماینده ولی فقیه در استان قزوین نهادینه شدن فرهنگ غدیر در جامعه را به معنی رفع همه مشکلات و معضلات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی دانسته و می‌افزاید: «اگر فرهنگ غدیر در جامعه جاری و ساری باشد و افراد به امامت و ولایت باور داشته باشند و امام را هدایتگر و حاضر و ناظر بر اعمال خود ببینند، یک جامعه آرمانی ایجاد می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «غدیر یک ظرفیت تمام نشدنی برای جهان اسلام و جامعه بشری است که تا روز قیامت جریان دارد. عید غدیرخم فرصت مناسبی برای تبیین اهمیت جایگاه ولایت و امامت در جامعه به‌ویژه در بین جوانان است. واقعه غدیر به عنوان تبیین کننده مدل و الگوی اسلام در رهبری و هدایت بشریت می‌تواند نقشه راه در رساندن انسان‌ها به حقیقت زندگی دین محور باشد. جهان تشنه شنیدن حقایق غدیر است و با تبیین و معرفی غدیر می توان فرهنگ استکبارستیزی را به خوبی ترویج کرد.»
پیام غدیر
امام صادق علیه‌السلام در جمعی از دوستان و شیعیانشان از آنها سؤال کردند که؛ آیا روزی را که خدا به وسیله آن بنای اسلام را محکم و رفیع و مناره دین را آشکار کرد و آن را برای ما و دوستداران و شیعیانمان عید قرار داد، می‌شناسید؟
حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدمحمد باقر علوی تهرانی، کارشناس مسائل دینی در توضیح این روایت می‌گوید: «درواقع امام در این فقره دین را تشبیه به یک ساختمان کردند و فرمودند در این روز بنای این ساختمان در مقابل حوادث مستحکم شد؛ اگر کسی بخواهد ایمنی و امنیت داشته باشد، باید داخل ساختمان باشد و خداوند بنای این ساختمان را رفیع قرار داد برای اینکه نسبت به ادیان دیگر تفوق داشته باشد، نه برابری.»
او ادامه می‌دهد: «پیام همیشگی غدیر الی‌یوم‌القیامه همان آیات ۳۱ و ۳۲ سوره روم است که از فرقه‌فرقه کردن جامعه نهی می‌کند. خب، برای اینکه جامعه فرقه‌فرقه نشود، باید چه کار کنیم؟ حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها در خطبه فدکیه می‌فرمایند: «فَجَعَلَ اللهُ طاعَتَنا نِظاماً لِلمِلَهِ وَ اِمامَتَنا أماناً لِلفِرقَه»؛ خداوند پیروی و اطاعت از ما را عامل انسجام جامعه قرار داده و امامت و پیشوایی ما عامل جلوگیری از تفرقه است. انسجام و پیوستگی جامعه بعد از پیغمبر با جامعه در زمان پیغمبر، امامت است. نسخه وحدت غدیر است.»
حجت‌الاسلام علوی اظهار می‌دارد: «ما متأسفانه به این نسخه توجه کمی می‌کنیم. کتاب ما، قبله ما و پیغمبر ما واحد است. رجوع به امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام وحدت است. پیام غدیر وحدت‌آفرین است، امّا متأسفانه عده‌ای این مسیر را تغییر دادند و ثمری هم نبردند و جامعه فرقه‌فرقه شد. به نظرم مهم‌ترین پیام غدیر همان وحدت است.»
این کارشناس مسائل دینی در خصوص رسالت شیعیان در جامعه اسلامی تصریح می‌کند: «ما یک رسالتی در جامعه تشیع داریم و آن اهتمام ورزیدن به بحث غدیر است. مرحوم علامه امینی رحمت‌الله‌علیه همه عمر خود را در اثبات حقانیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام گذاشت و ما هم نباید بگذاریم که این رسالت تمام شود. ما هم نقش داریم و باید آن را ترویج کنیم. من نمی‌خواهم خدای‌ناکرده جشن‌‌گرفتن و اطعام دادن را نفی کنم، ولی غدیر را در اینها خلاصه نکنیم. ما باید سبک زندگی و بندگی غدیر را ترویج کنیم؛ یعنی بحث‌های عمومی آن را ترویج کنیم. ما نتوانستیم سبک بندگی غدیر را ترویج کنیم. ما نتوانستیم سبک زندگی امیرالمؤمنین علیه‌السلام را ترویج کنیم. سبک زندگی امیرالمؤمنین علیه‌السلام مبتنی بر زهد، تقوا، عدالت و ... است. ما باید سبک زندگی امیرالمؤمنین علیه‌السلام را ترویج کنیم. ان‌شاءالله که بتوانیم این کار را انجام بدهیم.»