پرسش:

چه راهکارها و آدابی وجود دارد تا انسان با انجام آنها بتواند نقش و تاثیر قرآن کریم را در حیات فردی و اجتماعی خود به حد اعلی برساند و قلب خود را متاثر و خاشع در برابر قرآن و عظمت خالق ببیند؟

پاسخ:

لزوم تدبر و تفکر در آیات

هدف از تلاوت قرآن، فهم معانی و مقاصد آن و تاثیر و نقش بستن آن در دل و سپس تجلی آن آموزه‌های وحیانی در سلوک و رفتار انسان می‌باشد. امام راحل در این زمینه می‌فرماید: «این مطلوب حاصل نشود مگر آنکه آداب قرائت ملحوظ شود. مقصود از آداب آن نیست که پیش بعضی قراء متداول شده است که تمام هم و همت منصرف به مخارج الفاظ و تأدیه حروف شود، بلکه مقصود آدابی است که در شریعت مطهره منظور شده است که اعظم و عمده آنها تفکر و تدبر و اعتبار به آیات آن است. (شرح چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 499)

ضرورت مراعات آداب تأثیر قرآن در قلب

1- تعظیم

ظاهر و باطن قرآن را باید بزرگ شمرد و بزرگی و احترام آن را همیشه و در همه حال نگه داشت. کتابی که خدای سبحان در آن تجلی کرده، باید به تمام و کمال مورد توجه و احترام باشد. امام راحل در این رابطه می‌فرماید: یکی از آداب مهمه قرائت کتاب الهی که عارف و عامی در آن شرکت دارند و از آن نتایج حسنه حاصل شود، و موجب نورانیت قلب و حیات باطن شود، «تعظیم» است و آن موقوف به فهم عظمت و بزرگی و جلالت و کبریای آن است و این معنا گرچه به حسب حقیقت از نطاق(چهارچوب) بیان خارج و از طاقت بشر بیرون است، زیرا که فهم عظمت هر چیز به فهم حقیقت آن است.(آداب الصلوهًْ، امام خمینی(ره)، ص 180)

2- اخلاص

یکی از عوامل کلیدی در قبولی اعمال نزد خدا  از جمله قرائت قرآن، اخلاص است که امام راحل آن را از آداب معنوی قرائت دانسته و می‌فرماید: «از آداب لازمه قرائت قرآن که در تاثیر در قلوب سمت رکنیت دارد و بدون آن هیچ عملی را قیمتی نیست، بلکه ضایع و باطل و موجب سخط الهی است، اخلاص است که سرمایه مقامات اخرویه و راس‌المال تجارت آخرت است.» (شرح چهل حدیث، امام خمینی(ره)، ص 500)

3- استعاذه

به هنگام قرائت و تلاوت قرآن، وسوسه‌ها و خیال‌پردازی‌های شیطانی باید از محیط ذهن و جان انسان برچیده شود، تا فکر و مجال همراهی با واژگان وحی را پیدا کند. امام راحل در بیان آداب تلاوت می‌فرماید: «استعاذه که مستحب است، اشاره شاید باشد به ترک غیرحق و فرار از سلطنت شیطانیه و چون این، مقدمه مقامات است نه جزو مقامات، زیرا که تخلیه مقدمه تحلیه است و بالذات از مقامات کمالیه نیست، از این جهت استعاذه جزو سوره نیست، بلکه مقدمه دخول در آن است...

و به عبارت دیگر استعاذه سفر از خلق است به حق و خروج از بیت نفس است(آداب‌الصلوهًْ، امام خمینی(ره)، ص 297)

4- حضور قلب

حضور قلب یکی از آداب قرائت و تلاوت قرآن است که اگر نباشد، قرائت و تلاوت بی‌اثر می‌شود. امام راحل از نداشتن حضور قلب ابراز ناراحتی کرده و فرموده‌اند: «نعوذ‌ بالله در خواندن کتاب قصه، حضور قلب ما بیشتر و حواس ما جمع‌تر است از کتاب کریم». (شرح چهل حدیث، همان، ص 504) بر همین اساس در باب آداب تلاوت فرموده‌اند: «یکی از مهمات آداب قلبیه که شاید کثیری از آداب مقدمه آن باشد و عبادت را بدون آن روح و روانی نیست و خود مفتاح قفل کمالات و باب‌الابواب سعادت است و در احادیث شریفه از کمتر چیزی این‌قدر ذکر شده و به کمتر ادبی، این‌قدر اهمیت داده شده، حضور قلب است» (آداب‌الصلوهًْ، همان، ص 31) آری حضور قلب باعث می‌شود، معانی و مقاصد قرآن و همچنین تدبر و تفکر در آیات الهی در عمق جان و روح و روان و قلب ما تاثیر کند و سپس در اعضا و جوارح و اعمال و رفتار ما تجلی پیدا کند.

ادامه دارد