پرسش:

اعتقاد به معاد از منظر آموزه‌های وحیانی چه تاثیراتی در حیات فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد؟

پاسخ:

مفهوم معاد و چگونگی بازدارندگی آن از انحرافات و گناهان

از نظر لغوی معاد از ماده عاد یعود به معنی بازگشت و بازگشتن آمده است. در قرآن کریم خداوند بعد از هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه جهت پشتگرمی و امیدواری پیامبر(ص) به آینده می‌فرماید: «ان‌الذی فرض علیک القرآن لرادک الی معاد» همانا کسی که تلاوت و تبلیغ و عمل به قرآن را بر تو واجب کرد، با سربلندی تو را به مکه برمی‌گرداند.(قصص- 85) و در اصطلاح به معنی بازگشت همه انسان‌ها به عالم برزخ و قیامت است تا در آنجا به اعمال آنها رسیدگی شود و هرکسی ثمره و پاداش تلاش‌های خود را به طور کامل در آخرت ببیند. چرا که آفرینش انسان و جهان هستی بی‌هدف و بیهوده و پوچ نیست تا به فنا و نیستی و پوچی پایان پذیرد. از طرفی انسان موجودی جاودانه و همیشگی است که از این جهان به دنیای باقی و سرای آخرت می‌رود و در آنجا به کارهای خوب و بد او رسیدگی می‌شود. قرآن کریم توجه ویژه‌ای نیز به معاد دارد تا آنجا که در بیش از 1500 آیه درباره معاد سخن گفته است و همواره به مناسبت‌های مختلف، این اصل از اصول دین را به انسان‌ها تذکر می‌دهد که مبادا آن را فراموش کنند. بی‌تردید اعتقاد و باور یقینی به معاد انسان را از گناه و انحرافات بازمی‌دارد، و حیات طیبه رابرای او در این دنیا رقم می‌زند. خدای متعال در قرآن کریم فراموشی معاد و روز حساب را از عوامل گمراهی انسان می‌داد. «ان الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب» در حقیقت کسانی که از راه خدا گمراه می‌شوند، چون روز حساب را از یاد برده‌اند، عذاب سختی دارند.(ص-26) جامعه‌ای که تنها علم و آگاهی به معاد داشته باشد ولی آن را باور قلبی نکرده و به مرحله یقین قلبی نرسیده باشد، از انحراف و تعدی مصون نخواهد بود. هنگامی که انسان به چیزی باور و یقین قلبی پیدا کرد، دیگر آن را فراموش نمی‌کند و آثار آن در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی او ظهور پیدا می‌کند، و در واقع این باور و یقین به معاد است که از گناهان و انحرافات جلوگیری می‌کند. قرآن کریم می‌فرماید: «ارایت الذی یکذب بالدین فذلک الذی یدع الیتیم ولایحض علی طعام المسکین» آیا دیدی کسی را که روز جزا و معاد را انکار می‌کند؟ او همان کسی است که (با کمال بی‌رحمی) یتیم را به سختی از خود می‌راند، و افراد را به اطعام بینوایان ترغیب نمی‌کند.(ماعون، 3-1)

آثار سازنده و تربیتی باور قلبی به معاد

در اینجا برخی از اهم آثار و نتایج تربیتی باور و یقین قلبی به معاد را مطرح می‌کنیم:

1- شایستگی رسیدن به مقام ابرار (نیکان):

قرآن کریم می‌فرماید: «لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب ولکن البر من امن بالله و الیوم الاخر» نیکی (تنها) این نیست که صورت خود را به سوی مشرق و (یا) مغرب برگردانید، بلکه نیکی آن است که به خدا و روز رستاخیز و... ایمان بیاورید (بقره- 177)

2- پیشگیری از غرور علمی و انحراف اندیشه

قرآن کریم این خواسته را از زبان راسخان در علم می‌فرماید: «ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمه انک انت الوهاب» ربنا انک جامع الناس لیوم لاریب فیه، ان الله لا یخلف المیعاد» پروردگارا! دلهای ما را بعد از آنکه هدایت کردی (از راه حق) منحرف مگردان و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش زیرا تو بخشنده‌ای. پروردگارا! تو مردم را در روزی که تردیدی در آن نیست جمع خواهی کرد، قطعاً خداوند از وعده خود سرپیچی نمی‌کند.

3- رهایی از غفلت و گریز از آتش جهنم

قرآن کریم می‌فرماید: «ان الذین لایرجوه لقائنا و رضوا بالحیوهًْ الدنیا و اطمأنوا بها والذین هم عن ایاتنا غافلون، اولئک ماویهم النار بما کانون یکسبون» کسانی که امید به دیدار ما ندارند و به زندگی دنیا خشنود شدند،‌و بر آن تکیه کردند، و کسانی که از آیات ما غافلند (همه) آنها جایگاهشان آتش است، به (کیفر) آنچه به دست می‌آورند (یونس- 8-7)

4- گرایش به خوبی‌ها و اعمال صالح

قرآن کریم می‌فرماید: «فمن کان یرجوا لقاء ربّه، فلیعمل عملاً صالحاً و لایشرک بعباده ربه احداً» پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد، باید به کارهای شایسته بپردازد، و کسی را در عبادت به پروردگارش شریک نکند. (کهف- 110)

5- مقاومت در میدان جهاد

قرآن کریم می‌فرماید: «قال الذین یظنون انهم ملاقوا الله» کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله،‌ والله مع‌الصابرین» کسانی که به دیدار خداوند یقین داشتند گفتند: چه بسا گروهی اندک بر گروهی بسیار، به اذن خدا پیروز شدند، و خداوند با صابران و اهل مقاومت است (بقره- 249)

6- پیشگیری از مفاسد اجتماعی و اقتصادی

قرآن کریم در سوره مطففین آیات 1 تا 6 می‌فرماید: وای بر کم فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را به طور کامل می‌گیرند، اما هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می‌گذارند. آیا آنان گمان نمی‌کنند که برانگیخته می‌شوند، در روزی بزرگ، روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستد. (برای حسابرسی به اعمال خود).