شاخص‌هایی برای انتخاب استاد
دکتر سهراب مقدمی شهیدانی
حجت‌الاسلام والمسلمین کعبی در مورد حضور طولانی‌مدت آیتالله مصباح یزدی در درس آیت‌الله‌العظمی بهجت(ره)، از قول آیتالله مصباح می‌گوید: «ایشان بر این باور بود که درس‌ها به اشکال و سؤال نیاز دارند اما در برخی موارد ممکن است اشکال‌ها موجب عصبانیّت استاد شود و خلاف ادب تلقی شود. علامه مصباح می‌فرمود نسبت به یکی از اساتید بزرگوارم چنین مشکلی پیش آمده بود که سؤالات مکرر بنده موجب ناراحتی ایشان می‌شد، به همین دلیل و برای حفظ احترام استاد از آن درس فاصله گرفتم. اما ایشان می‌فرمود در درس آیتالله بهجت راحت بودم. به همین دلیل 15 سال در درس آیت الله بهجت شرکت کردند.»1
پیش از رازگشایی آیت الله مصباح از برخی مکنونات پیرامون دیدگاه سیاسی آیتالله بهجت، تلقّی‌های نادرستی در این باب وجود داشت. برخی تلاش داشتند از آیتالله بهجت چهره‌ای «بی‌تفاوت» و حتی «مخالف» نسبت به انقلاب اسلامی، معرفی کنند.
تصریحات آیتالله مصباح در مورد دیدگاه‌های سیاسی آیتالله بهجت، فصل مهمی در بازشناسی اندیشه سیاسی ایشان بود و از عمق پیوند فکری ایشان با امام و انقلاب اسلامی پرده برداشت. اعتقاد عمیق به حکومت اسلامی از یک سو و توصیه اکید به حضور در مسائل سیاسی، روشنگر واقعیت و حقیقت آیتالله بهجت است که برخی بدخواهان و بعضی افراد بی‌اطلاع نخواستند و نگذاشتند در زمانِ حیاتِ ایشان به نحوِ بایسته عیان گردد. آیتالله مصباح واکنش‌های آیتالله بهجت(ره) در کوران حوادث نهضت امام خمینی(ره) را چنین روایت کرده است: «وقتی که نهضت حضرت امام (رضوان‌‌الله علیه) و نهضت روحانیت شروع شد و ماجرای حمله کماندوها به مدرسه فیضیه پیش آمد، مرحوم آقای بهجت ضمن اظهار حساسیت و تأسف نسبت به این مسائل، اصرار می‌کردند که سعی کنید این حوادث را ضبط کنید و بنویسید. مؤکداً اصرار می‌کردند که نگذارید این‌ها تحریف و فراموش بشود. همین اصرار ایشان باعث شد که این مسائل را دنبال کنیم. مبارزاتی که از آن زمان به رهبری حضرت امام (رضوان الله علیه) و سایر مراجع شروع شد، یک بُعدش ضعیف بود؛ یعنی بُعد تبلیغاتی و فرهنگی. ایشان روی این بُعد از مبارزات تکیه می‌کردند.»2 گذشته از دغدغه پیرامون خطر تحریف وقایع نهضت، ارسال پیغام‌های خاص به امام(ره) نیز حائز اهمیت است: «حتی گاهی [آیت الله بهجت] پیغام‌های خاصی به حضرت امام خمینی درباره همین مسائل سیاسی می‌دادند که در یک مورد بنده و یکی دیگر از دوستان، واسطه رساندن این پیام به حضرت امام بودیم. حضرت امام هم به ایشان عنایت خاصی داشتند.»3 مرحوم آقا شیخ جعفر شجونی نیز در مورد بُعد سیاسی آیت الله بهجت(ره) و ملاقات امام(ره) با ایشان می‌گوید:«بعدها چون من هر صبح به درس آشیخ محمدتقی بهجت می‌رفتم، امام را صبح زود در منزل ایشان می‌دیدم که می‌آمدند آنجا با هم صحبت می‌کردند و حرف‌های خصوصی با هم داشتند. من به آقای بهجت می‌گفتم:«ایشان که هستند؟» و ایشان در جواب می‌گفت: حاج آقا روح الله خمینی از مدرسینِ بنام حوزه علمیه که درس مفیدی دارند و باید گفت که بیشتر علمای بلاد ایران شاگرد ایشان هستند.»4
توجه ویژه آیتالله العظمی بروجردی(ره) به آیتالله بهجت(ره) و وساطت امام(ره) برای اخذ کمک برای بهبود معیشت آیتالله بهجت، نیز نشان از عمق روابط این بزرگان دارد. مسئله‌ای که بدخواهان در سال‌های گذشته تلاش داشته‌اند از حافظه تاریخی مردم و حوزویان پاک شود. آیتالله مصباح در این زمینه می‌گوید: «مرحوم آقا مصطفی از قول امام نقل می‌کردند: از آنجا که حضرت امام با مرحوم آیتالله بروجردی ارتباط نزدیکی داشتند، مبلغی را برای آقای بهجت به عنوان کمک به زندگی ساده ایشان گرفته بودند. ولی آقای بهجت قبول نکرده بودند و امام هم مصلحت نمی‌دیدند که این وجه را برگردانند و به سختی و اصرار بر این‌که من از مال خودم به شما می‌بخشم و اجازه بدهید که این را برنگردانم، پول را به عنوان هبه از مال شخصی حضرت امام قبول کرده بودند.»5
بشارت‌های امیدبخش در مسیر دشوار مبارزات سیاسی، یکی دیگر از جنبه‌های شخصیتی آیتالله بهجت است که در لسان آیت الله مصباح این‌گونه روایت می‌شود:
«کسانى که با ايشان معاشرت داشتند، گه‌گاه کرامات و امور خارق العاده‌اى از ايشان مشاهده مى‌کردند؛ هر چند ايشان هميشه سعى مى‌کردند طورى رفتار کنند که معلوم نشود امر خارق العاده‌اى است. يکى از اين قضايا مربوط مى‌شود به ايامى که حضرت امام(ره)در تبعيد به سر مى‌بردند. آن موقع بسيارى از فضلا و علاقه‌مندان به حضرت امام(ره)مورد آزار و اذيت دستگاه قرار داشتند. [حکومت] به بهانه‌هاى مختلف آنها را جلب مى‌کردند و به محض اين که کلمه‌اى از آنها ظاهر مى‌شد، از منبر منع مى‌کردند و مدت‌ها تبعيد و زندان برايشان در نظر مى‌گرفتند. يادم مى‌آيد در مدرسه منتظريه که مرحوم آقاى قدوسى آنجا را اداره و جناب آقاى جنتى در آنجا تدريس مى‌کردند و بنده هم خدمتشان بودم، آقاى جنتى تحت تعقيب بودند.
ايشان را گرفتند و طبق قراين اين نگرانى وجود داشت که ممکن است ايشان را خيلى اذيت کنند. همه ما خيلى نگران بوديم که اگر آنها اطلاعاتى از بعضى مسائل داشته باشند، ممکن است خيلى ايشان را اذيت کنند. من آمدم خدمت حضرت آقاى بهجت و گفتم که جريان اين است و ما خيلى نگران هستيم. ايشان تأملى کردند و فرمودند ان شاء الله خبر آزادى ايشان را براى من بياوريد؛ که اين فرمايش ايشان اشاره‌اى به اين بود [که] آقاى جنتى به زودى آزاد مى‌شوند و مشکلى نخواهد بود. البته اين حرف را ممکن است هر کسى بگويد؛ ولى موقعيت طورى بود که مژده‌اى براى ما بود و مطمئن بوديم که ايشان چيزى مى‌دانند و مشکلى براى آقاى جنتى پيش نمى‌آيد. دليل ما از اين برداشت اين بود که در مواردى براى اشخاص ديگر مى‌گفتيم دعا کنيد و ايشان چيزى نمى‌گفتند و بعد هم مى‌ديديم اين اشخاص به زودى آزاد نمى‌شوند.»6
مرور سیره علمی علامه مصباح نشانگرِ آن است که او در انتخاب استادان خود، علاوه بر جهاتِ علمی، به ابعاد اخلاقی و معنوی و سیاسی نیز توجه ویژه داشته است. از این رو اغلبِ اساتیدِ تأثیرگذارِ دورانِ طلبگیِ ایشان، از بزرگانِ علم و فضیلت و معنویت بوده‌اند.
سیاست‌ورزی و سیاست‌اندیشیِ مرحوم مصباح نیز حاصلِ مجالست و درس‌آموزی در مکتب بزرگانی ذوابعاد و برجسته بوده است. گرچه در فرازهای پیشین به جهاتِ اخلاقی و معنویِ اساتیدِ آیتالله مصباح، اشاراتی رفت اما توجه ویژه ایشان به تهذیب و سلوک، اقتضایِ آن دارد که کمی بیشتر از سیره اخلاقی و سلوکِ معنوی او سخن به میان آید.7
پانوشت‌ها:
1- «ملکه اجتهاد پیش نیاز ورود تخصصی به علوم انسانی»، فرهنگ پویا، شماره 45، ویژه نامه ارتحال حضرت علامه مصباح یزدی، زمستان 99، صص46-47.
2- مصاحبه با آیت الله مصباح یزدی: از شاگردان درس خارج فقه و اصول حضرت آیتالله بهجت قدس سره، مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت قدس‌سره، 1jat.ir) ،26/01/1389، لینک:
https://bahjat.ir/fa/print/682.
3- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، ص 36. همچنین:« زندگى نامه حضرت آيت الله بهجت»، مصاحبه صدا و سيما با آيت‌الله مصباح يزدى، پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، http://mesbahyazdi.ir. مشابه این نقل در جاهای دیگر هم آمده است، همچنین ر.ک: زندگى نامه حضرت آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، ص31.
4- خاطرات حجت‌الاسلام جعفر شجونی، تدوین علی‌رضا اسماعیلی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، صص75-76.
5- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، ص 36. همچنین: «زندگى نامه حضرت آيت الله بهجت»، مصاحبه صدا و سيما با آيت الله مصباح يزدى، پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، http://mesbahyazdi.ir.
6- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، ص 42. همچنین:« زندگى نامه حضرت آيت الله بهجت»، مصاحبه صدا و سيما با آيت‌الله مصباح يزدى، پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، [بی تا]، http://mesbahyazdi.ir.
7- گرچه صاحبِ این قلم، اهلیتِ گفتن و نوشتن از این عالَمِ رمزآلود ندارد اما به رسمِ امانت، بازگو کردنِ برخی نقل‌ها ضرورت دارد. ان‌شاءالله قصورها را ببخشایند.