ضرورت و اهمیت درختکاری در جامعه امروز-بخش پایانی
به دست خود درختـی می‌نشانم
امیرحسین بسطامی
امروز روز درختکاری است. اسفند که از نیمه می‌گذرد، کم‌کم می‌توان بوی بهار را حس کرد. از این زمان به بعد، درختان شروع به بیدارشدن از خواب زمستانی کرده و آماده شکوفا شدن می‌شوند.
در اقلیم آب‌وهوایی کشور ما، این زمان از سال بهترین زمان برای کاشت انواع مختلف نهال‌ها در زمین است. به همین دلیل روز پانزدهم اسفند، روز درختکاری نامیده شده است. در این روز، مردم عزیز کشورمان متحد با همدیگر اقدام به کاشت درخت در جنگل‌ها، باغ‌ها و یا حتی حیاط منزل خود می‌کنند.
در کشور ما روز درختکاری در ۱۵ اسفند هرسال برگزار می‌شود و مردم با حضور در پارک‌ها، جنگل‌ها و اقصی‌نقاط شهر اقدام به کاشت نهال‌های جوان می‌کنند. ایرانی‌ها هرسال با کاشت درخت به استقبال سال جدید رفته و در واقع با این کار نمادین در آستانه بهار زندگی را به زمین‌باز می‌گردانند. در این روز در مقابل بیشتر پارک‌ها و فضاهای سبز و دیگر نقاط شهر نهال‌هایی به‌صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرند.
تولید اکسیژن و کاهش آلاینده‌ها یکی از مؤثرترین ارزش جنگل‌ها در زندگی انسان است. در مجموع 60 درصد از اکسیژن مصرفی جهان توسط پوشش گیاهی تولید می‌شود، بر اساس برخی برآوردها هر هکتار جنگل قادر است ضمن جذب گازکربنیک سالانه 2.5 تن اکسیژن (نیاز 10 نفر در سال) را آزاد کند. کاهش آلودگی صوتی، جذب گردوغبار، جذب برخی گازهای شیمیایی و ازبین‌بردن بسیاری از باکتری‌ها، قارچ‌های تک‌سلولی و حشرات مضر از فواید دیگر درختان مناطق جنگلی محسوب می‌شود.
نقش درختان در حفظ منابع آبی
درختکاری فقط یک بخش کوچک از توسعه محیط‌زیست است و دیگر بخش‌های این حوزه مانند، آب‌وخاک و هوا نیز به‌شدت تحت‌تأثیر عوامل انسانی و توسعه‌طلبی جوامع قرار گرفته است تا جایی که آلودگی آب‌وهوا و خاک در کمتر کشوری به‌عنوان یک معضل مطرح نشده و ذهن مدیران مربوطه و فعالان زیست‌محیطی را به خود معطوف نکرده باشد.
آلودگی آب یکی دیگر از خطرات مهم سلامت است که جمعیت جهان را تهدید می‌کند، اما درختان می‌توانند به کاهش این خطر کمک کنند، درختان قدرت بارش باران را کاهش داده و ریشه‌های آنها آب را تصفیه کرده و آبخوان را دوباره پُر می‌کند، افزون بر این، درختان به کاهش رواناب‌ها و کاهش خطر سیل کمک می‌کنند، این شرایط نیز آلودگی آب را کاهش می‌دهد.
محسن مولایی یک هیدرولوژیست (آب‌شناس) کاهش میزان تخریب سیل‌های حاصل از طوفان‌ها، کاهش فرسایش خاک و رسوبات حاصله در نهرها، افزایش ذخیره منابع آب زیرزمینی که به طور قابل‌توجهی بر اثر شهر‌سازی‌ها در حال کاهش است، ورود مقدار بسیار کمتری از مواد شیمیایی به نهرها، کاهش فرسایش خاک حاصله از باد و... را از بی‌شمار فواید درختکاری برشمرده و در ادامه می‌گوید: «درختان منابع آبی را حفظ و فرسایش خاک را کاهش می‌دهند. برگ‌های ریخته شده از درختان موجب تقویت مواد آلی خاک و آب می‌شوند. ریشه درختان موجب افزایش نفوذپذیری خاک می‌شود. هرساله 100 درخت بالغ بر
77 هزار گالون آب باران را می‌گیرند.
وی می‌افزاید: «برای نفوذ یک لیتر آب در اراضی جنگلی پهن‌برگ، هفت دقیقه و 40 ثانیه، در اراضی کشاورزی 46 دقیقه و 46 ثانیه و در محیط خارج از جنگل چهار ساعت و 26 دقیقه و 40 ثانیه وقت لازم است. به عبارتی در عرض یک ساعت در زمین جنگلی پهن‌برگ 8.4 لیتر، در زمین کشاورزی 1.29 لیتر و در محیط خارج از جنگل 0.22 لیتر آب وارد خاک می‌شود. این نتایج نشان‌دهنده اهمیت پوشش گیاهی به‌ویژه جنگل‌ها در جلوگیری از بروز سیل همچنین جلوگیری از تبخیر و تغذیه بهتر سفره آب زیرزمینی است. همچنین جنگل منشأ بسیاری از رودخانه‌ها و چشمه‌ها است.»
نقش درختان در مصرف بهینه انرژی
نقش درختان در کاهش هزینه انرژی خانه‌ها توسط پژوهشگران به اثبات رسیده است.
حمید فاتحان یک کارشناس مصرف بهینه انرژی برایمان در این باره توضیح می‌دهد: «باعث 20 درصد صرفه‌جویی در هزینه‌های سرمایشی خانه و 2 درصد تا 10 درصد صرفه‌جویی در هزینه‌های گرمایشی مالکین منازل می‌شود. تنها ۳ عدد درخت کاشته شده با استراتژیک مناسب می‌تواند تا 50 درصد باعث کاهش قبوض برق و گاز شود. درختان همیشه سبز در فصل زمستان می‌توانند به‌عنوان یک سپر بادگیر در مقابل خانه شما عمل کرده و باعث کاهش مصرف انرژی خانه‌تان از 10 تا 50 درصد شود. در مناطق سردسیر، افزایش 30 درصد پوشش گیاهی درختی در شهرها باعث کاهش مصرف انرژی برای گرمایش منازل تا ۱۰ درصد و کاهش مصرف انرژی برای گرمایش خانه‌ها در مناطق روستایی می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «سایه درختان بار سرمایشی و گرمایشی ساختمان را از طریق کاهش اثر اشعه خورشیدی ساطع شده، تعدیل می‌کند. بااین‌وجود برآورد مقدار کاهش مصرف و چگونگی اثرپذیری آن از ویژگی‌های ساختاری گونه‌های درختان کاشته شده مثل سایز درخت و موقعیت آن کار دشواری است که این دشواری از پیچیدگی ذاتی درخت، خورشید و واکنش ساختمان ناشی می‌شود.
امروزه علی‌رغم وجود اطلاعات در مورد آثار سایه درختان بر روی مصرف انرژی ساختمان که طی 30 سال گذشته گردآوری شده است با فقدان نتایج کاربردی حاصل از برآورد علمی آنها مواجهیم.
در جمع‌آوری اطلاعات کارا باید عکس‌العمل بین سازه ساختمان و جهت‌گیری آن، سایز درخت و موقعیت قرارگیری آن، تغییر موقعیت خورشید و آب‌وهوای منطقه لحاظ شود.
از طریق همکاری معماران، طراحان شهری و متخصصین کشاورزی برای کاشت گونه‌های مناسب درختان در پهنه‌های سبز شهری، پیاده‌راه‌ها و باغچه‌های بلوک‌های مسکونی باهدف بهره‌گیری حداکثری از ویژگی‌ها و مزایای مختلف انواع درختان برگ‌ریز و همیشه‌سبز قابل‌دستیابی بوده و علاوه‌بر مزایای بسیار زیاد برای شهر و ساختمان‌ها بر کاهش میزان مصرف سالانه انرژی شهر تأثیر قابل‌توجهی خواهد داشت.»
چه درختانی برای کاشت در ایران مناسب هستند؟
درختان برای پرندگان و دیگر حیوانات غیر اهلی
جا و مکانی برای زیست و حیاتشان فراهم می‌آورند حتی در شهرها باعث کاهش آفات گیاهی باغچه حیاط شما نیز خواهند شد که یکی از عوامل آن پرندگان هستند که آفات گیاهی یکی از غذاهای آنها به شمار می‌رود و همچنین خود این درختان کاشته شده در خیابان‌ها و پارک‌ها زیستگاه آفات می‌شوند که از هجوم بعضی آفات به باغچه‌های خانگی جلوگیری می‌کند.
حسن زارعی ساکن کنگان از توابع بوشهر و پدر 2 فرزند به ما می‌گوید: «هرساله در کنگان در روز درختکاری به ما نهال داده می‌شود و ما آنها را می‌کاریم. چند سال قبل یک نهال در حیاط خانه‌مان کاشتیم که الان بسیار بزرگ شده است و در سایه‌اش به مهر می‌نشینیم.»
اکبر حمزه زاده یک شهروند تهرانی که خود باغ و باغچه کوچکی دارد، در پاسخ به این سؤال که چه درختانی برای کاشت در ایران مناسب‌اند؟ به گزارشگر کیهان می‌گوید: «گونه سرو و چنار که در کشور وجود دارد، بومی محسوب می‌شوند و بهتر است علاوه بر این‌گونه‌ها، درختان زیتون، زبان‌گنجشک، تبریزی، توت، خرمالو، انجیر، گلابی، اقاقیا، اکالیپتوس و... را در روز درختکاری می‌توان کاشت. این‌گونه‌ها با آب‌وهوای کشور ما سازگار هستند.»
رحیم ملک‌نیا عضو هیئت‌علمی گروه آموزشی مهندسی منابع طبیعی و جنگلداری دانشگاه لرستان در‌باره انتخاب گونه مناسب برای درختکاری در کشور این‌طور توضیح می‌دهد: «باید گونه‌های بومی و مطابق شرایط اقلیمی هر منطقه برای کاشت در اولویت قرار گیرد. در محیط‌های طبیعی برای احیای جنگل‌های طبیعی به‌طورقطع باید درختان بومی را مدنظر قرار دهیم. در سال‌های گذشته عمده گونه‌های درختی که وارد کشور شده‌اند، گونه سوزنی‌برگ‌ها بودند که در سطح وسیع طی سال‌های گذشته کاشته و رشد یافته‌اند؛ درحالی‌که این نوع برای درختان برای این اقلیم کشوری مثل ایران توصیه نمی‌شود؛ چراکه اثرات منفی آن نسبت به اثرات مثبتی که دارند بیشتر است، چون این‌گونه‌ها باعث اسیدی شدن خاک شده و پتانسیل زیادی برای آتش‌سوزی دارند.»
وی با ابراز تأسف از اینکه طی سال‌های اخیر برای احیای عرصه‌‌های طبیعی نیز درختان مهاجم و سوزنی‌برگ کاشته شده است، عنوان می‌کند: «دلیل اصلی گرایش به کاشت این درختان این بوده که نسبت به گونه‌های بومی رشد سریع‌تری دارند و مدیران برای مثبت نشان‌دادن عملکردشان رغبت بیشتری به کاشت این نوع درختان نسبت به گونه‌های بومی که در زمان طولانی‌تری رشد و نمو می‌کنند داشته‌اند.»
ملک‌نیا با بیان اینکه گاهی بر کاشت درختان مثمر برای حذف درختان غیربومی تأکید می‌شود، اظهار می‌دارد: «کاشت این نوع درخت نیز در اکوسیستم‌های جنگلی برای احیای محیط‌های طبیعی توصیه نمی‌شود، چون به‌مرورزمان منجر به تغییر کاربری این عرصه‌ها به کاربری باغی می‌شود.»
این مهندس منابع طبیعی کاشت درختان مثمر را بیشتر برای محیط‌های شهری و اقماری مناسب دانسته و عنوان می‌کند که البته کاشت درختان مثمر در فضای مناطق محروم می‌تواند منبع تغذیه‌ای برای مردم آن منطقه باشد که پیش‌ازاین به شکل طرح‌های طوبی سابقه داشته است.»
درختکاری و تأثیرات جسمی و روانی آن
درختان فرآیند بهبود و التیام بیمارانی را که در آن‌سوی پنجره اتاقشان درخت است، افزایش می‌دهد. درختان باعث کاهش خشونت‌های محلی شده و محیط را امن‌تر و اجتماعی‌تر می‌کند. کاهش آلودگی صدا بعضاً تا 50 درصد با جذب صوت توسط درختان صورت می‌پذیرد. کاشت ردیف‌های زیادی از درختان در امتداد اتوبان‌ها باعث گرفتن آلودگی صوتی به وجود آمده اتوبان‌ها می‌شود و همچنین درختان همانند صداخفه‌کن در شهرها و مناطق شهرنشین عمل کرده و باعث جذب صداهای آزاردهنده که برای گوش انسان‌ها مضر است، می‌شوند.
در یک بررسی مشاهده شد که شهروندانی که در مناطقی که دارای فضای سبز بیشتر بوده زندگی می‌کنند از لحاظ جسمانی بیشتر فعال هستند و 40 درصد احتمال چاقی در آنها کمتر از شهروندانی بود که فضای سبز کمتر نسبت به آنها داشتند. پارک‌های موجود در شهر مردم را برای فعالیت‌های ورزشی روزانه ترغیب می‌کند که اکثر این افراد در همسایگی این پارک‌ها زندگی می‌کنند. در یک بررسی مشخص شد که سه‌چهارم افرادی که از پارک‌ها استفاده می‌کنند در یک و نیم کیلومتری و یا حتی کمتر از آن فاصله در همسایگی این پارک‌ها زندگی می‌کنند. کودکان و جوانانی که در همسایگی فضاهای سبز زندگی می‌کنند، احتمال کمتر چاقی و افزایش وزن دارند.
درختان با فیلترکردن آلاینده‌های هوابرد باعث کاهش شرایط بیماری آسم و دیگر بیماری‌های تنفسی می‌شود.
بهبود فضای سبز کنار خیابان‌ها باعث کاهش تصادفات 5 تا 20 درصد می‌شود که این خود باعث کاهش مخارج عمومی شده است و همچنین باعث افزایش استفاده از شریان‌های پیاده‌روی شهر شده است.
درختان امنیت رانندگی را بهبود بخشیده‌اند
در یک مطالعه مشاهده شده است که بعد از ایجاد و بهبود فضای سبزی کنار جاده‌ای 46 درصد کاهش تصادفات شهری و اتوبانی را در برداشته است. حضور درختان در فضاهای سبز حومه شهری باعث کاهش سرعت گشت رانندگی تا 5 کیلومتر در ساعت می‌شود.
رانندگانی که سریع رانندگی می‌کنند یا رانندگانی که آرام رانندگی می‌کنند هر دو در حضور فضای سبز درختان آرام‌تر رانندگی می‌کنند.
رانندگی در معرض جاده‌های طبیعی باعث کاهش بزرگی واکنش استرس رانندگان می‌شود.
بزرگراه‌های با چشم‌انداز طبیعی باعث افزایش قدرت تحمل رانندگان برای سبقت‌های دیوانه‌وار جاده‌ای می‌شود. فضاهای سبز وسط جاده‌ای پر از درختان می‌توانند باعث افزایش عملکرد موتور ماشین تا 7 درصد نیز شوند. مطالعات نشان داده است که درختان خیابانی می‌توانند شدت و سختی تصادفات را کاهش دهند. سایه درختان ثابت کرده‌اند که باعث کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری جاده‌ها و سنگ‌فرش‌ها شده‌اند.
از آن‌جایی‌که از شدت حرارت و تابش نور خورشید به‌شدت می‌کاهد. جاده‌هایی که دارای سایه درختان هستند تا 60 درصد باعث کاهش هزینه‌های نگهداری در آنها می‌شود که این خود مبلغ خیلی
زیادی است.