آرزوهای طولانی و رابطه آن با برنامه‌ریزی(پرسش و پاسخ)
پرسش:
اینکه در روایات بسیار تاکید شده که آرزوهای طولانی دنیا و آخرت انسان را تخریب می‌کند، چگونه با برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و بلندمدت برای رشد و تعالی انسان قابل جمع است؟
پاسخ:
نقش آرزو و امید در حرکت انسان‌ها
آرزو و امید، موتور حرکت انسان‌ها و علت ساختن آینده جوامع بشری است. برای ایجاد تحرک در رفتارهای فردی و اجتماعی و پیشرفت وبه سوی آینده‌ای درخشان باید امید و آرزو را در دل انسان‌ها زنده نگه داشت. اگر امید و آرزو در دل «مادر» نباشد، هرگز فرزندش را شیر نمی‌دهد، و انواع زحمت‌ها و ناراحتی‌ها را برای پرورش او تحمل نمی‌نماید. همان‌گونه در حدیث معروف نبوی(ص) آمده است: «الامل رحمهًْ لامتی و لولا الامل ما رضعت والده ولدها و لاغرس غارس شجرها» امید و آرزو و رحمت برای امت من است و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌کاشت.(بحارالانوار، ج74،ص173)
طول امل در روایات
از آنجا که آرزوهای دراز با انگیزه بقا در دنیا تاثیرات مخربی بر زندگی معنوی و اخلاقی و حتی مادی انسان‌ها دارد، لذا در روایات با تعبیرات گوناگون از آن نکوهش شده و با عبارات پرمعنایی به علل منطقی آن نیز اشاره شده است. در اینجا چند نمونه از اهم آنها را ذکر می‌کنیم:
1- پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «اربعه من الشقاء جمود العین، و قساوهًْ القلب و طول الامل و الحرص علی الدنیا» چهار چیز است که نشانه شقاوت و بدبختی انسان است: خشک بودن چشم‌ها (به‌گونه‌ای که هرگز از خوف خدا اشکی نریزد) و سنگدلی و آرزوهای دراز و حرص بر دنیا
(بحارالانوار، ج7، ص164)
2- امام علی(ع) می‌فرماید: «ان اخوف ما اخاف علیکم اثنان: اتباع الهوی و طول الامل، فامّا اتباع الهوی فیصد عن الحق و امّا طول الامل فینسی الاخرهًْ» همانا من از هر چیزی بیشتر از دو چیز بر شما می‌ترسم: یکی پیروی کردن از هوای نفس و هواپرستی و دیگری درازی آرزو. اما پیروی از هوای نفس انسان را از پرستش حق و خدا بازمی‌دارد، و اما درازی آرزو آخرت را از یاد انسان می‌برد.(نهج‌البلاغه، خطبه 42)
همچنین در روایات آثار و پیامدهای طول امل در محورهای ذیل آمده است: 1- سرچشمه بسیاری از گناهان 2- یکی از اسباب مهم قساوت قلب 3- سبب نسیان اجل 4- زندگی پررنج و مشقت 5- زندگی ذلت‌بار 6- محرومیت از نعمت‌ها 7- محروم بودن از درک حقایق 8- سبب کفران نعمت
راهکارهای درمان طول امل
1- تفکر و اندیشه
از یک سو انسان باید خود را به خوبی بشناسد و بداند که موجودی آسیب‌پذیر است و فاصله میان مرگ و زندگی او بسیار کم است. امروز سالم و پرنشاط است، اما فردا ممکن است گرفتار سخت‌ترین بیماریها یا اندوه‌بارترین مصائب گردد. امروز قوی و غنی و قدرتمند است، فردا ممکن است از ضعیف‌ترین و فقیرترین افراد باشد، و نمونه‌های آن صفحات تاریخ بشریت را پر کرده است.
2- بی‌اعتباری دنیا و عدم دلبستگی به آن
دنیا محل بقاء و استقرار غایی انسان نیست و بالاخره دیر یا زود باید انسان از این گذرگاه عبور کند و وارد عالم دیگر شود. بنابراین وابستگی و دلبستگی به این دنیا به عنوان هدف غایی خطای راهبردی انسان است که او را به ورطه سقوط و انحطاط می‌کشاند. امام علی(ع) می‌فرماید: «انما الدنیا دار ممر و الاخره دار مقر، فخذوا من ممرّکم لمقرّکم: همانا دنیا محل عبور و گذر است و آخرت سرای باقی و استقرار نهایی انسان است، پس از این محل عبور برای محل استقرار خود توشه برگیرید.(بحارالانوار، ج 75، باب 16)
بنابراین باید تلاش کند تا از این دنیا ره‌توشه‌ای برای آخرت خود فراهم آورد. و اگر هم برنامه‌ریزی میان مدت و دراز مدت در زندگی برای پیشرفت و تکامل خود دارد، با این رویکرد غیر استقلالی دنیا باشد.
3- تقویت آرزوهای مثبت و سازنده
همیشه آرزوهای طولانی نشانه انحطاط شخصیت و سقوط اخلاقی نیست و جنبه منفی ندارد، لذا اگر آرزوها متوجه ارزش‌های والای انسانی باشد و یا جنبه مردمی و اجتماعی پیدا کند و در مسیر تکامل و پیشرفت واقعی انسان‌ها و درجات کمال قرار گیرد و انسان را به تلاش و کوشش بیشتر در این راه‌ها وادارد، بدون شک چنین آرزویی هر قدر هم طولانی باشد، نه تنها نشانه پستی و سقوط انسان نیست بلکه نشان کمال شخصیت انسان است.