اروپا همچنان درگیر بحران انرژی است و چشم‌انداز روشنی برای حل این معضل نمی‌بیند. در واقع زمستان سخت اروپا که تصور می‌شد با خوش شانسی آب و هوایی از آن عبور کرده، تازه شروع شده است.

سیاستمداران قاره سبز مدعی هستند که بحران انرژی ناشی از تحریم روسیه را تا حدی پشت سر گذاشته‌اند اما نگرانی کسب‌وکارها و خانواده‌ها، گویای وضعیت دیگری است.

آب و هوای معتدل، کمک‌های دولتی، تاسیسات ذخیره‌‌سازی گاز با ظرفیت کامل و واردات انرژی از مناطق دیگر به اروپا کمک کرده است تا آسیب‌های اقتصادی ناشی از جنگ را محدود کند.

در شهرهای صنعتی آلمان، برخی کارخانه‌ها با هزینه‌ای سرسام آور، منبع انرژی خود را تا حدی به نفت کوره تبدیل و حتی تولید خود را کاهش دادند. البته هزینه این تغییرات هم درنهایت از جیب مصرف‌کننده پرداخت می‌شود.

آلمان که پیش از جنگ اوکراین به شدت به واردات گاز روسیه متکی بود، کمک‌های گسترده‌ای به مصرف کنندگان ارائه کرد. تلاش هم کرد تا انبارهای خود را پر و با بستن شیرهای گاز توسط مسکو، منابع جدیدی از انرژی پیدا کند.

بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا تلاش کرد در سال گذشته از رکود اجتناب کند، اما داده‌های اقتصادی آلمان بیانگر این است که در سه ماه آخر سال 2022 اقتصاد آلمان با انقباض همراه بوده است.

اتحادیه اروپا برای حل مشکل انرژی در زمستان، گاز مایع یا همان LNG را از قطر و ایالات متحده خریداری کرد که به مراتب گران‌تر از گاز روسیه است که از طریق خطوط لوله وارد می‌شد.

بر اساس گزارش موسسه اقتصاد انرژی و تحلیل مالی (IEEFA)، واردات LNG در اروپا در سال 2022 نسبت به سال قبل 60 درصد افزایش یافته و هزینه‌های بخش انرژی قاره سبز را به میزان زیادی بالا برده است.

پس از جنگ اوکراین، قیمت‌های انرژی اروپا به سطوح بی‌سابقه‌ای رسید و رشد 11 درصدی را تجربه کرد که بسیار فراتر از تورم اتحادیه اروپاست. جالب اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد در انگلیس به طور میانگین صورتحساب برق خانواده‌ها 25 درصد افزایش داشته است.

همه نگاه‌ها هم اکنون به زمستان 2023/2024 است. برخی تحلیلگران با اشاره به اینکه منابع روسیه خارج از معادله باقی خواهند ماند، معتقدند که اروپا در سال 2023 حتی بیشتر به LNG متکی خواهد شد، زیرا زمستان 2022 هنوز ذخایری از گاز روسیه وجود داشت.

ضمن اینکه اگر تقاضای گاز کشورهای آسیایی افزایش یابد، رقابت بین اروپا و آسیا برای LNG حتی سخت‌تر شده، که می‌تواند منجر به قیمت‌های بالاتر از آنچه اکنون می‌بینیم شود.

چندی قبل تحلیلگران انرژی در گفت‌وگو با شبکه CNBC خبر دادند در حالی که سطح ذخیره‌‌سازی گاز اروپا در فصل زمستان در وضعیت نسبتاً قوی‌ای قرار داشت، جنوب آلمان ممکن است «به‌ویژه به دلیل قطعی‌های برق هسته‌ای در فرانسه» نسبت به سرمای شدید آسیب‌پذیر باشد. ضمن اینکه در صورت کاهش صادرات انرژی از اتحادیه اروپا، بریتانیا در اوایل سال آینده نیز با مشکلاتی مواجه خواهد شد.

خطر جیره‌بندی دوره‌ای

رعد الکادیری؛ مدیرعامل انرژی، اقلیم و پایداری گروه اوراسیا در این خصوص به CNBC گفت: «اگر دوره دمای انجماد طولانی باشد، این خطر وجود دارد که تقاضای گاز در برخی از بخش‌های اروپا از طریق جیره‌بندی دوره‌ای کاهش یابد.»

الکادیری گفت که در صورت مشکلات بیشتر، پایتخت‌های اروپایی به دنبال این هستند که با محدود کردن صنعت از تامین انرژی خانوارهای مسکونی اطمینان حاصل کنند که اولویت اصلی هستند.

مشکلات ریشه‌دار انرژی هسته‌ای فرانسه هم سؤالات جدی در مورد آمادگی این کشور برای ماه‌های سردتر ایجاد کرده است.

دولت فرانسه هم قبلا هشدار داده بود که تنش‌های شدید در بازار انرژی می‌تواند منجر به قطع برق در هفته‌های آینده شود.

رئیس‌ شبکه ملی بریتانیا هم پیش از این هشدار داده بود که ممکن است خانواده‌ها بین ساعت 4 تا ساعت 7 بعد از ظهر در روزهای واقعاً سرد در ژانویه و فوریه اگر واردات گاز کاهش یابد، با خاموشی مواجه شوند. 

این سناریو به دنبال بیانیه سازمان تنظیم‌کننده انرژی بریتانیا Ofgem پیش‌بینی شده بود که بریتانیا را با «خطر قابل‌توجهی» از کمبود گاز زمستانی مواجه می‌دید. در همین حال، در فنلاند هم یک مقام ارشد انرژی این کشور در اوایل ماه جاری هشدار داد که خطر قطع برق کوتاه مدت به دلیل عدم اطمینان در تولید داخلی و واردات خارجی افزایش یافته است.

لوکاس بونسن، رئیس‌ بخش تحقیقات اروپای مرکزی در تحقیقات انرژی هم به CNBC گفت: بازارهای انرژی در حال حاضر کمی شبیه به جوشاندن قورباغه هستند. 

وضعیت بسیار بد است- هوای سردتر یا هر قطع غیرمنتظره‌ای بیشتر می‌تواند منجر به کمبود برق در فرانسه شود. علاوه‌بر این، قیمت‌های بالا هم برای صنعت و هم برای مصرف‌کنندگان مضر است.

اژدها بیدار می‌شود

به گفته آژانس بین‌المللی انرژی، فرآیند پر‌کردن سایت‌های ذخیره‌‌سازی گاز اتحادیه اروپا (در سال 2022)، از عوامل کلیدی سود می‌برد که ممکن است در سال 2023 تکرار نشوند.

یکی از این عوامل از دست رفتن حجم بالای گاز روسیه است. اما مورد بسیار مهم دیگر، تجدید حیات فعالیت‌های اقتصادی و در نتیجه تقاضای انرژی در چین است.

در طول سال 2022، اقتصاد چین همچنان توسط سیاست‌های پکن برای مقابله با کووید صفر محدود بود. این بدان معناست که چین بسیار کمتر از حد معمول گاز طبیعی مایع (LNG) مصرف می‌کرد و به نوبه خود به اروپا اجازه می‌دهد تا LNG را از بازارهای بین‌المللی خریداری کند تا کمبودهای ناشی از افت گاز روسیه را برطرف کند.

اکنون، چین تقریباً تمام محدودیت‌های کووید را کنار گذاشته است و اقتصاد در حال بازگشایی است. آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است که اگر اشتهای LNG چین به سطوح مشاهده شده در سال 2021 بازگردد، بیش از 85 درصد افزایش مورد انتظار در عرضه جهانی LNG را به خود اختصاص می‌دهد. به عبارت دیگر، به طور بالقوه گاز کمتری برای اروپا وجود خواهد داشت.

اگر عرضه گاز روسیه به صفر برسد و مصرف LNG چین به این ترتیب افزایش یابد، اروپا با کمبود شدید گاز برای پر کردن انبارهای خود مواجه می‌شود. درواقع اروپا زمستان سخت خود را سپری نکرده بلکه تازه شروع کرده است.

بحران یک تابستان گرم به‌اندازه یک زمستان سرد

برخی کارشناسان معتقدند که چالش انرژی اروپا هنوز به پایان نرسیده و فصل دیگری با کابوسی متفاوت در راه است.

سوریا جایانتی، کارشناس سیاست انرژی مستقر در واشنگتن و دیپلمات سابق ایالات متحده، به سایت تحلیلی ‌گرید گفت: «تابستان 2023 سخت‌تر از آنچه اروپا برای آن آماده است، خواهد بود. در حالی که زمستان گرمتر از حد معمول به مصرف گاز اروپا کمک کرده است- میانگین دما در اروپا در ژانویه 2.2 درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین سال‌های 1990-2020 بود- یک تابستان گرم می‌تواند به‌اندازه یک زمستان سرد به تصویر انرژی فشار وارد کند.

انرژی آبی که با افزایش دما و کاهش سطح آب در مخازن کاهش می‌یابد، در سال‌های اخیر تقریباً 17 درصد برق اروپا را به خود اختصاص داده است. گرمای شدید احتمالا باعث افزایش مصرف انرژی خواهد شد و بحران انرژی را تشدید می‌کند.»

بن مک ویلیامز، از ‌اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل هم به‌گرید گفت: «حدود 20 تا 30 درصد از گاز ذخیره شده اروپا همان گاز روسیه بود و در سال 2023، این منبع گاز دیگر وجود ندارد.»

یعنی حتی پس از این زمستان، اروپایی‌ها هنوز مشکل انرژی خواهند داشت واقعیت این است که اروپا همراه با سایر نقاط کره زمین، افزایش غیرعادی گرما را تجربه کرده است. تابستان گذشته گرم‌ترین تابستان تاریخ این قاره بود و تغییرات آب و هوایی به این معنی است که این روندها و بحران‌هایی که به همراه دارند، احتمالاً ادامه خواهند داشت.

گرمایش آب و هوا به دلیل افزایش غلظت گلخانه‌ای در اتمسفر ناشی از فعالیت انسان، به تدریج شدت موج‌های گرما، خشکسالی و حوادث سیل را تشدید می‌کند.

تأثیر الگوهای آب و هوایی اقیانوس آرام یا همان الگوی لانینا احتمالا در سال 2023 پس از چندین سال کمک به خنک شدن کل سیاره پایان خواهد یافت و این البته، چشم‌انداز تابستان فوق‌العاده گرم و خشک دیگری را افزایش می‌دهد.

نگرانی برای انرژی تابستان

این خبر بد در جبهه آب و هوا به معنای خبر بد در مورد انرژی است. گرمای شدید تابستان گذشته نمونه‌ای از این موارد بود که تولید برق آبی در چندین بخش از اروپا را به شدت کم کرد. در ایتالیا تولید برق آبی تقریباً 40 درصد کاهش یافت. در اسپانیا، خشکسالی، ذخایر آب را به کمترین میزان خود از سال 1995 رساند. در 9 ماه اول سال 2022، این امر منجر به کاهش 48 درصدی تولید برق آبی در اسپانیا نسبت به سال قبل شد.

مصرف بیشتر انرژی، انرژی آبی کمتر و عرضه گاز کمتر روسیه، همگی برای اروپایی‌ها در تابستان امسال یک محاسبات دشوار است.

یکی دیگر از مشکلات، بالا بردن سطح ذخیره‌‌سازی به موقع برای زمستان آینده است.

اروپا اهداف جدیدی را برای کشورها تعیین کرده است تا سطح ذخیره‌‌سازی خود را تا 

90 درصد یا بیشتر قبل از دوره زمستانی بعدی پر کنند. اما طبق هشدار اخیر آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، این احتمالاً هدف بسیار سخت‌تری نسبت به سال 2022 خواهد بود.