پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی، مجموعه ارتباطات و تعاملاتی که انسان در عالم هستی دارد، چگونه باید تنظیم و برقرار شود تا رسیدن به هدف سعادتمندی و رستگاری برای او محقق گردد؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: 1- انواع ارتباطات انسان 2- نگاه توحیدی به جهان هستی 3- ارتباط با خود پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم. با چنین شناختی از نفس است که انسان پروردگار خودش را می‌تواند بشناسد. چنان‌که حضرت می‌فرماید: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» هرکس خودش را بشناسد، قطعا خدای خود را خواهد شناخت». (غررالحکم و دررالکلم، تمیمی آمدی، ص 588) 

این مرحله شناخت نفس به دنبالش تزکیه نفس است. یعنی اینکه انسان باید مراقب نفس خود باشد تا از آلودگی به گناهان و هواهای نفسانی پاک و منزه بماند در این صورت است که به فلاح و رستگاری می‌رسد. قرآن کریم می‌فرماید: «قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها» به تحقیق هرکس که خود را ساخت و تهذیب کرد رستگار شد و هرکس که خود را گم کند و ببازد، ناامید و بدبخت خواهد شد. (الشمس 9 و 10) بنابراین در اولین ارتباط انسان با خودش در این عالم باید راهبرد شناخت و تزکیه و تهذیب و خودسازی را باید به‌کار گرفت، تا به برکت آن بتوان به شناخت خدا و رستگاری نائل آمد.

2- ارتباط با دیگران

انسان در دومین ارتباط خودش با همنوعان و دیگرانی که با آنها تعامل دارد، باید وظایف و تکالیفش را بشناسد، و به آ‌نها عمل کند تا به سعادت و رستگاری برسد. اولین کسانی که بعد از بلوغ عقلی نسبت به آنها شناخت حقیقی و واقعی پیدا می‌کند پدر و مادرش هستند، و بعد از آنها با تمام کسانی که در محیط پیرامونی با آنها سروکار دارد. در رابطه با پدر و مادر دو راهبرد همیشگی و ثابت را قرآن کریم مطرح می‌فرماید: 

1- به آنها کلمه «اف» که حکایت از هرگونه ایجاد رنجش و کدورت است نگویید:‌ «ولا تقل لهما اف» (اسراء- 23) و همیشه با سخنی بزرگوارانه و کریمانه با آنها تعامل کنید. «و قل لهما قولا کریما» (همان)

2- همیشه به آنها احسان کنید. آری احسان به پدر و مادر در هیچ شرایطی از انسان سلب نمی‌شود و این راهبرد احسان همیشگی است «و بالوالدین احسانا» (بقره- 83) اما در ارتباط با دیگر انسان‌ها در محیط پیرامونی وظایف و تکالیف بسیاری را خدای متعال برای هر انسانی مقرر فرموده که اینک به چند نمونه از اهم آنها اشاره می‌کنیم: 

1- همیشه با مردم نیکو صحبت کنید: و قولوا للناس حسنا» (بقره- 83) پخته و سنجیده صحبت کنید: «قولوا قولا سدیدا» (احزاب- 60) با قول معروف صحبت کنید: و قولوا لهم قولا معروفا (نساء- 5)

 2- در امور خیر و تقوا با یکدیگر مشارکت و تعاون کنید «تعاونوا علی‌البر و التقوی» (مائده- 2) و در گناه و تجاوز به حقوق دیگران هرگز مشارکت و تعاون ننمایید ولاتعاونوا علی الاثم و العدوان» (همان) 

3- مومنین با یکدیگر برادرند و هرگاه میان آنها اختلافی بروز کرد، روابط آنها را اصلاح کنید: «انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم» (حجرات- 10) 

4- به کسانی که اعتقادی به خدای شما ندارند فحش ندهید: «و لاتسبوا الذین یدعون من دون‌الله» (انعام- 108) زیرا آنها هم از روی دشمنی و بدون علم به خدای شما فحش خواهند داد. «فیسبوالله عدوا بغیرعلم» (همان)

5- همدیگر را مسخره نکنید «لایسخر قوم من قوم» (حجرات- 11) و با القاب رکیک و زشت یکدیگر را نخوانید «ولا تنابزوا بالالقاب» (همان)

3- ارتباط با طبیعت

انسان علاوه بر ارتباط و تعامل با خود و دیگران،  در همه حال با محیط طبیعی و مادی پیرامونی خود نیز سر و کار دارد. اینکه با این محیط طبیعی گسترده و با عظمت چگونه می‌توان ارتباط برقرار کرد، قرآن کریم چند نکته کلیدی را مطرح می‌فرماید: 1- ذکر خدا را گفتن و تفکر در آفرینش آسمان‌ها و زمین‌: به راستی در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در رفت و آمد شب و روز، نشانه‌هایی از خدا برای مردم عاقل هست، همان کسانی که در همه حال، در نماز و غیرنماز، ایستاده و نشسته و به پهلو خوابیده، خدا را یاد می‌کنند و درباره آفرینش آسمان‌ها و زمین به فکر فرو می‌روند (و می‌گویند) خدایا! این جهان با عظمت را بی‌هدف نیافریدی، تو پاکی پس ما را از عذاب جهنم دور نگه‌دار. (آل‌عمران- 191-190)

(ادامه دارد)