به‌تازگی در پی اثر تحریم گاز روسیه موضوع سوآپ گاز مازاد این کشور توسط کشورمان و یا خرید گاز روسیه و بازصادرات آن مطرح شده است. کارشناسان از زوایای مختلف به این موضوع پرداخته‌اند.

به طور کلی، دو دسته مزیت برای همکاری ایران در فروش گاز روسیه به صورت سوآپ، بازصادرات یا مصرف آن در داخل کشور وجود دارد. دسته اول منافع اقتصادی هستند و به مواردی همچون بهره‌مندی ایران از حق سوآپ، کاهش هزینه‌های انتقال گاز از شمال به جنوب کشور برای مصرف داخلی، حل و فصل مشکل ناترازی گاز در فصل زمستان و جلوگیری از ضررهای اقتصادی آن و مسائل اینچنینی مربوط می‌شود.

اما دسته دوم منافع سیاسی است، به طوری که کارشناسان معتقدند افزایش روابط با کشورهای همسایه در حوزه انرژی می‌تواند به تقویت اثرگذاری سیاسی ما در منطقه منجر شود و امنیت را برای تمامی کشورها به ارمغان بیاورد. همچنین آنها اذعان می‌کنند که امکان تغییر منبع صادراتی گاز به راحتی وجود ندارد و گاز در بخش‌های حساسی مصرف می‌شود و این امور به افزایش موقعیت راهبردی کشور صادرکننده گاز یا کشوری که به سوآپ آن می‌پردازد، کمک می‌کند.

به‌تازگی مرحله اول قرارداد ایران و روسیه در زمینه سوآپ گاز امضا شده است که به موجب آن واردات و سوآپ روزانه 9 و 6 میلیون متر مکعب گاز روسیه توسط ایران انجام خواهد شد که این اولین قرارداد اجرایی در زمینه همکاری‌های گازی ایران و روسیه است.

تبدیل ایران به شاهراه انرژی

در همین ارتباط سعید میرترابی، کارشناس انرژی و سیاست بین‌الملل در مورد مزایای سوآپ یا خرید گاز روسیه و بازصادرات آن تصریح کرد: هر دوی این روش‌ها می‌تواند برای ما منفعت داشته باشد و اینکه کدام یک سودش بیشتر است، به قراردادی که منعقد می‌کنیم، بستگی دارد. باید ببینیم مدل قرارداد چگونه است و قیمت‌ها چه طور نهایی می‌شود، با توجه به این معیارها میزان منفعت این سیاست‌ها مشخص می‌شود.

وی توضیح داد: وقتی میدان گازی توسعه می‌یابد، باید برداشت با توجه به ضریب مشخص شده به لحاظ فنی انجام شود تا بازدهی میدان گازی پایین نیاید. بنابراین، روسیه که تا الان جزو مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز در جهان بوده و به لحاظ فروش به مشکل خورده است، باید مشتری‌های پایدار پیدا کند. ایران در هر دو روش سوآپ یا خرید گاز روسیه می‌تواند با این کشور همکاری کند و هر دوی این‌ها به نفع ماست. 

میرترابی توضیح داد: ناترازی گاز در زمستان مشکلات زیادی برایمان به وجود می‌آورد و حتی می‌تواند تبعات سیاسی و اجتماعی برایمان داشته باشد. مثلاً، تعطیلی صنایع سیمان به بروز مشکل در حوزه ساختمان‌سازی در کشور منجر می‌شود و مشکل‌ساز است. مدیریت این ناترازی از طریق گاز روسیه می‌تواند مزیت‌های زیادی برایمان داشته باشد و به حل این مشکل کمک کند. از طرف دیگر، فاصله بین محل تولید گاز در کشور ما با جایی که گاز در آن مصرف می‌شود، زیاد است و مجبوریم گاز را از طریق خط لوله از جنوب به شمال کشور انتقال دهیم. می‌توانیم گاز را از روسیه تحویل بگیریم و در شمال کشور استفاده کنیم و معادلش را در جنوب صادرات کنیم. به این ترتیب در هزینه‌های انتقال صرفه‌جویی می‌کنیم و از هدررفت انرژی نیز جلوگیری به عمل می‌آوریم.

تضمین امنیت انرژی

غلامرضا مرحبا عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفت‌و‌گویی درخصوص قرارداد گازی ایران و روسیه، اظهار کرد: تبادلات انرژی با همسایگان، امنیت انرژی ما را تضمین می‌‌کند؛ همچنین یک نوع آرامش در روابط ایجاد می‌کند، چراکه هر گونه تبادلی بین همسایگان باعث تامین روابط با کشورها می‌شود و بهترین نقطه انتقال انرژی به خصوص برای روسیه است.

مرحبا با اشاره به ناترازی ایران در حوزه انرژی، بیان داشت: دسترسی بسیاری از نیروگاه‌ها و پالایشگا‌ه‌های ما در فصل سرد سال به انرژی، محدود می‌شود و ما مجبور می‌شویم به مصارف خانگی میزان بیشتری انرژی تخصیص دهیم لذا این‌گونه تبادلات و قراردادها، به ما کمک می‌کند که شاخص بحران کمتری را تجربه کنیم.

مرحبا درخصوص تبدیل ایران به ‌هاب انرژی منطقه، گفت: یکی از مزیت‌های عمده‌ای که جمهوری اسلامی ایران دارد، مزیت ترانزیتی کشور در همه حوزه‌ها از جمله در حوزه انرژی است. جمهوری اسلامی ایران در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و الان هم در مسیر کریدور شمال به جنوب قرار دارد که مزیت بالقوه‌ای را برای ایران ایجاد کرده است و این قبیل روابط، تسلط و دست بالای مناسبی را برای کشور ما در منطقه ‌ایجاد می‌کند لذا باید از هرگونه مبادلات اینچنینی که ضریب امنیت را برای ما فراهم می‌کند، استقبال کنیم.

نقش‌آفرینی در بازار گاز

مصطفی نخعی، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم در این گفت‌و‌گو اظهار کرد: ایران و روسیه، جزو دارندگان بزرگ ذخایر گازی دنیا هستند؛ بنابراین هر چه همکاری دو کشور افزایش یابد، در کنترل بازار گاز تاثیرگذار خواهد بود. اوپک گازی با همین نیت راه‌اندازی شد و همکاری‌های نسبتا خوبی هم بعضا بین اعضا شکل گرفت اما این همکاری‌ها بیشتر جنبه تجاری داشت و کمتر دیدیم که به لحاظ فنی پشتیبان هم باشند.

وی درخصوص تبدیل ایران به‌هاب انرژی منطقه، گفت: ما باید پیش از این تبدیل به‌هاب منطقه می‌شدیم چراکه موقعیت جغرافیایی ممتاز و تعداد زیاد همسایگان ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به‌هاب انرژی را در اختیار ایران گذاشته است. بنابراین حتما باید به این سمت پیش برویم. تمایل در کشورهای منطقه هم برای این امر وجود دارد اما عزم سیاسی جدی می‌طلبد که این کار را انجام دهیم و فکر می‌کنیم حضور ایران به عنوان عضو دائمی پیمان شانگهای هم می‌تواند به این مسئله کمک کند.

این نماینده مجلس با اشاره به دیپلماسی سیاسی و اقتصادی دولت سیزدهم خاطرنشان کرد: پیمان‌ها و جلساتی که با کشورهای منطقه برگزار می‌شود و اهمیتی که دولت به همسایگان می‌دهد باید استمرار داشته باشد و در مجموع دیپلماسی منطقه‌ای دولت در ابعاد مختلف مثبت ارزیابی می‌شود.

نخعی افزود: جمهوری اسلامی ایران در منطقه از نظر انرژی بسیار فعال است و این نوع تبادلات و رفت و آمدها و مبادلاتی که با کشورهایی مثل ترکمنستان، روسیه و آذربایجان داریم، امنیت را در منطقه حاکم می‌کند و ضریب دسترسی مردم و صنایع ما به سوخت مورد نیاز را در مواقع بحرانی بهبود می‌بخشد.

توسعه ظرفیت تولید

عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: 

وجه تمایز همکاری‌هایی مثل قرارداد ایران و روسیه، بیشتر در حوزه فنی و مالی است که در قالب این تفاهم قرار است اتفاقات فنی در بالادست صنعت گاز کشور که عمدتا مربوط به استحصال، استخراج و فرآوری می‌شود، رخ دهد؛ یعنی به سمتی می‌رویم که ظرفیت گازی کشور را افزایش دهیم زیرا ظرفیت ما از هزار میلیون متر مکعبی که تقریبا تولید گاز می‌کنیم بسیار بیشتر است اما به دلیل مصرف زیاد و توسعه گازرسانی، با تراز منفی گاز هم مواجه شدیم و نیاز است سرمایه‌گذاری‌های بیشتری اتفاق بیفتد؛ این امر از نظر سیاسی هم اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ایران و روسیه دارد و پیامی به کشورهای غربی است که این دو کشور برای پیگیری منافع و مشکلات یکدیگر قاطعانه عمل می‌کنند.

واردات تکنولوژی

نخعی در ادامه گفت: افزایش روابط گازی با روسیه می‌تواند به انتقال تکنولوژی از این کشور به ایران منجر شود. به طور مثال روسیه می‌تواند در بخش احداث زیرساخت‌های انتقال در بخش دریایی به ما کمک کند. ما برای صادرات گاز به کشورهایی مانند عمان به فناوری روس‌ها در زمینه خطوط لوله دریایی نیاز داریم.

وی یادآور شد: سوآپ گاز روسیه می‌تواند به افزایش اثرگذاری سیاسی ما در منطقه منجر شود و منافع سیاسی برایمان داشته باشد. از طرفی ما همواره در تلاش بوده‌ایم به‌ هاب گازی و انرژی منطقه تبدیل شویم و همکاری گازی با روسیه می‌تواند ما را در رسیدن به این هدف یاری کند.

به گفته این نماینده مجلس، مسیر خوبی توسط وزارت نفت فعلی برای افزایش همکاری‌ها با همسایگان در زمینه انرژی طراحی شده است و اقدامات مناسبی در جریان است، اما باید تلاش‌ها افزایش پیدا کند تا نتایج حداکثری به دست آید. موضوعی که باید به آن دقت داشته باشیم این است که صرفاً بر اساس منافع ملی خودمان حرکت کنیم. اگر بتوانیم با قیمت معقولی گاز را از این کشور بخریم و به دیگران با قیمت بالاتری بفروشیم، منافع ما تأمین می‌شود.

وی در ادامه گفت: سوآپ نیز با توجه به قراردادی که با کشور گیرنده گاز منعقد می‌کنیم می‌تواند برایمان منفعت داشته باشد. به طور کلی، اگر ما سوآپ‌کننده باشیم، تقویت موقعیت کشور را در تأمین انرژی مورد نیاز منطقه خواهیم داشت و از این لحاظ به نفع ماست.