اعتراض نویسندگان به انتخاب اتحادیه ناشران تهران ویژه نمایشگاه فرانکفورت
شیوه انتخاب کتاب مبهم است
لیلا کریمی
حضور هر ساله ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت با مباحث حاشیه‌ای بسیاری روبرو است که امسال نیز لیست کتاب‌های منتخب اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در نوع خود بحث برانگیز بود؛ به طوریکه در بین 190 عنوان کتاب اثر و نشانی از کتاب‌هایی با موضوع انقلاب و به خصوص دفاع مقدس دیده نمی‌شود.
آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در گفت‌وگو با فارس از ارسال کتاب در سال‌های گذشته با عنوان «کتاب‌های فله‌ای» نام برد که در حال حاضر سعی دارند با تغییر رویکرد و نگاهی به بازارهای بین‌المللی ظرفیت سنجی کنند. او انتخاب کتاب‌‌ها را منوط به اقبال حوزه‌های مختلف کتاب عنوان کرد و گفت یکی از راه‌های برون رفت از مشکل اقتصادی حوزه نشر، توجه به بازارهای بین‌المللی است تا فرهنگ ایران را به کشورهای دیگر انتقال دهد. حال جای این سوال است که آیا فرهنگ ایران اسلامی جدا از انقلاب و دفاع مقدس است و فقط در قالب کتاب‌هایی با موضوع «آشپزی، عشایر، گردشگری، پوشاک‌و...» دیده می‌شود؟ آیا موجودیت نظام جمهوری اسلامی در بین کشورهای دیگر به عنوان ابرقدرت منطقه جدا از انقلاب و دفاع مقدس است که در لیست انتخاب کتاب توسط اتحادیه کتاب فروشان تهران کتاب‌هایی با موضوع انقلاب و دفاع مقدس از اقبالی برخوردار نبودند.
جای خالی کتاب‌هایی با تفکرات انقلابی و دفاع مقدس
محمد حقی؛ قائم مقام کارشناسی مجمع ناشران انقلاب با اشاره به اینکه یک مجموعه صنفی باید منافع صنفی را ببیند نه منافع یک طیف فکری خاص را گفت: حوزه دفاع مقدس و معارف شیعی و انقلابی و تفکراتی که جذابیت ایران را در دنیا نشان می‌دهد در این فهرست مغفول مانده است.
وی افزود: باید دید در ذات تفکرات انقلاب جمهوری اسلامی چه چیزی وجود دارد که در حال حاضر جریان‌سازی‌های بزرگ دنیا را انجام می‌دهد؛ این موارد است که باعث می‌شود دنیا به نشر جمهوری اسلامی ایران توجه نشان می‌دهد و کشورهای دیگر به دنبال این هستند که این تفکرات انقلاب گری را در کتاب‌های ما ببینند. این که می‌گویند تفکرات شیعه این است که در دنیای مدرن می‌تواند با دو بال شهادت و انتظار حرکت کند، چه چیزی است؟ استراتژیست‌های بزرگ دنیا به دنبال این موارد وکتاب‌‌ها هستند.
فرآیند انتخاب کتاب مبهم است
این فعال حوزه نشر فرآیند انتخاب کتاب از طرف هیئت انتخاب را مبهم دانست و افزود: فعالانی که در حوزه نشر فعالیت می‌کنند به نظرم فراخوان دادند و چگونه این 600 و خورده‌ای تعداد کتاب را دریافت کردند؟ چگونه گلچین کرده‌اند؟ خیلی ابهام برانگیز است.
یک اتحادیه و صنف باید منافع صنف را در نظر بگیرد و نه منافع یک تفکر و گرایش خاص را. به نظر می‌رسد این ابهام در فرآیند و دستچین کتاب به طور جدی وجود دارد و فعالان حوزه نشر در جریان چنین فراخوانی و انتخابی قرار نمی‌گیرند.
محمد حقی عنوان کرد: یک اتحادیه صنفی باید از تمام ظرفیت‌های نشر ایران استفاده کند و اگر این محقق نشود به ضرر خودش است. به دور از این که کتاب‌های دفاع مقدس به نمایشگاه می‌رود یا نه؛ این موضوع مهم است که اتحادیه صنفی از ظرفیت‌های بازار نشر به نفع خودش بهره گیرد و قدرت مانور و تنوع موضوعی خود را بالا ببرد.
برای محقق شدن این مهم ما باید نگاهمان را نسبت به نمایشگاه عوض کنیم و این کلید واژه‌ای است که ما هر سال می‌شنویم و هیچ گاه هم عوض نمی‌شود.
شیوه انتخاب کتاب منطقی نیست
به گفته دکتر محسن پرویز هرکتابی که انتخاب شود می‌تواند این سوال را مطرح کرد که چرا این کتاب انتخاب شده است و کتاب دیگری انتخاب نشده است؛ هر طوری که انتخاب کتاب صورت گیرد می‌توان به آن اشکال گرفت.
وی افزود: اما طبیعتا در صورتی ما می‌توانیم به این شبه پاسخ دهیم که شیوه انتخابمان شیوه منطقی و درستی باشد و از شیوه انتخاب دفاع کنیم. باید پرسید کسانی که این انتخاب را انجام دادند آیا نماینده کارشناسان دلسوز و متعهد حوزه نشر بودند و بر اساس انتخاب و اعتماد آنان این اتفاق افتاده است که من نمی‌دانم اتفاق افتاده یا نه!
دنباله روی غرب نباشیم
سخنگوی انجمن قلم از یک اشتباه استراتژیکی که در دولت‌های قبل از دولت نهم اتفاق می‌افتاد، سخن به میان آورد و ادامه داد: در دولت‌های قبل، همه ایران را معادل تهران می‌گرفتند. مثلا تصور می‌شد اتحادیه ناشران کتاب فروشان تهران یعنی اتحادیه ناشران کتاب فروشان ایران؛ و به نمایندگی از ناشران همه امور به اتحادیه تهران واگذار می‌شد. اگر چه این اتحادیه نقش برجسته‌تری بین اتحادیه‌های شهرستان‌های مختلف دارد اما متعلق به تهران است و شاید شایسته نباشد که ما همه چیز را منحصر به تهران کنیم.
یک اتفاق عجیب، فقط در ایران
دکتر محسن پرویز اظهار داشت: یک اتفاق شاید عجیب و غریب و کم سابقه‌ای در کشور ما گاهی می‌افتد که بعید می‌دانم در جاهای دیگر دنیا این اتفاق، مشابه اش دیده شود؛ گروهی از دوستانی که این خطا را مرتکب می‌شوند معمولا جاهای دیگر دنیا را ملاک قرار می‌دهند. اشکال اینجاست که ما همه ساله کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب می‌کنیم. جایزه جلال و پروین و جایزه کتاب دفاع مقدس برگزار می‌کنیم. کتاب فصل را برگزار می‌کردیم - که اخیرا تعطیل شده است - و کلی کارشناس دعوت می‌کنیم و گروه‌های متعددی می‌آیند و داوری می‌کنند و از بین همه کتاب‌‌ها کارشناسان یک عنوان کتاب را به عنوان کتاب برگزیده از بین پنج شش عنوان کتاب که به مرحله پایانی رسیده، انتخاب می‌کنند. مراسمی می‌گذارند و جوایزی به برگزیدگان می‌دهند و انعکاس خبری آن هم این است که مثلا رئیس جمهور یا وزیر ارشاد آمدند و چنین فرمودند و در پایان مراسم جایزه کتاب‌های برگزیده اهدا شد.
اولویت طرح کتاب‌های جشنواره‌های متعدد در نمایشگاه فرانکفورت
وی افزود: حال این کتاب‌هایی که در جشنواره‌های متعدد برگزیده شدند مگر برای معرفی به مردم خودمان و مردم دنیا نیستند؟ بنابراین ما چرا دوباره هیئت انتخاب کتاب تشکیل می‌دهیم تا چه کتابی را انتخاب کنیم و به نمایشگاه خارج از کشور - چون نمایشگاه فرانکفورت - ببریم؟ زمانی که کتابی به عنوان کتاب سال یا فصل انتخاب شدند و یا به مرحله نهایی انتخاب کتاب سال رسیدند و در همه حوزه‌‌ها کتاب انتخاب شده؛ آیا این کتاب‌‌ها اولویت طرح در جوامع بین‌الملل را ندارند؟
سخنگوی انجمن قلم تاکید کرد: در کمیته‌های انتخاب کتاب یا باید اساسا افراد ذی نفع را مداخله ندهیم وکارشناسانی به غیر از ناشران و مولفان بنشینند و انتخاب کتاب را انجام دهند و یا اگر قرار است که طیف‌های مختلف نشر را هم مداخله دهیم قطعا باید در کنار این که نمایندگانی از ناشران در آن جلسات حضور دارند، نمایندگانی از مولفان و نویسندگان کشور هم حضور یابند. ممکن است کسی بگوید که یک نفر را در ترکیب قرار داده ایم که این نویسنده است؛ منظورم این نیست. قاعدتا اگر از نمایندگان ناشران در جلسات هستند، باید از نماینده نویسندگان کشور هم باشند.
چه کسانی این هیئت را انتخاب کردند !
راضیه تجار هم به نکته مهمی در خصوص نحوه انتخاب هیئت انتخاب کتاب اشاره کرد و افزود: چه کسانی اعضای این هیئت را انتخاب کرده اند؟ یعنی عقبه را باید دید و دید چه کسانی بودند. این یک مسئله است. حال نشر چشمه و دیدگاه آن مشخص است وباید دید چه کسانی در این زمینه سکوت کردند.
این نویسنده پیشگام ادبیات مقاومت ادامه داد: چرا در هیئت انتخاب کتاب، ناشرانی که نگاه ارزشی دارند، حضور نداشته اند. چینش ناشران خیلی مهم است. مسئولانی که این هیئت انتخاب را در نظر گرفته‌اند اول باید پاسخگو باشند و حداقل باید حالت تعادل و دیدگاه‌های متعدد به فرض نگاه ارزشی را هم لحاظ کنند. ولی در حال حاضر کفه به یک سو چرخیده و حالت اعتراض پیش آمده. هنوز هم دیر نشده می‌توان این دیدگاه را اصلاح کرد. چون کتاب‌‌ها به نمایشگاه فرستاده نشده است؛ چهار تا کتاب هم از طرف طیف ارزشی (کتاب‌های دفاع مقدسی) بگذارند.
وی گفت: وقتی می‌خواهیم ویترینی از نشر کشورمان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت ارائه می‌دهیم چرا کتاب‌هایی که واقعا رویکرد مردمی زیادتری دارند و حرفی برای گفتن دارد، مغفول می‌ماند. تقاضا داریم این پرانتز را باز کنند و کتاب‌های دفاع مقدسی و ارزشی را هم برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت ببرند.
تجار اظهار داشت: می‌توان این خبر را زنده نگه داشت و درباره آن صحبت کرد و مسئولین وزارت ارشاد به این اعتراضات باید پاسخگو باشند و تصحیح کنند و مطالبات همه طیف‌‌ها را در نظر بگیرند.
یک نکته !
علاوه بر اینکه لیست کتاب‌‌ها انتقادات زیادی را با خود همراه کرد اما حضور مدیر نشر چشمه به عنوان ناشر مسئله دار در هیئت انتخاب کتاب‌‌ها هم موضوع قابل چالشی است که از آن به آسانی نمی‌توان گذشت.
انتشارات چشمه پیش از این دو سال به دلیل تخلفات متعدد در زمینه چاپ و نشر کتاب‌های مبتذل و غیر اخلاقی شناخته شده است و پیش از این روزنامه کیهان به آن پرداخت. حسن کیائیان مدیر نشر چشمه در توجیه حضور خود به فارس گفته بود به دلیل اینکه آقای آموزگار مدتی به سفر عزیمت کرده بودند بنده در غیات ایشان به کارگروه پیوستم و پس از بازگشت ایشان هم خداحافظی کردم.
نشر چشمه، وظیفه‌ای جز خیانت به انقلاب و دفاع مقدس ندارد
محمد محمودی نور آبادی از نویسندگان متعهد کشورمان گفت: وقتی دست اندرکاران نشر چشمه که وظیفه‌ای غیر از خیانت به انقلاب و نظام و دفاع مقدس در کارنامه اش نیست - شما کتابی در نشر چشمه نمی‌بینید که در راستای منافع مردم ایران و مظلومیت‌های مردم ایران در دفاع مقدس است - جزو هیئت انتخاب می‌شود ما انتظاری بیشتر از این نداریم! وی افزود: من گلایه از نشر چشمه ندارم! از کسانی گلایه مندم که کسانی چون مدیر نشر چشمه را برای هیئت انتخاب کتاب در نظر گرفته اند. متولیان فرهنگی ما به این افراد میدان داده‌اند و به نظرم این موضوع مستقیما وزارت ارشاد را هدف و مورد خطاب قرار می‌دهد. آخر؛ چگونه اعضای هیئت انتخاب کتاب نمایشگاه کتاب فرانکفورت انتخاب شدند؟
محمودی با اشاره به مردم به عنوان مخاطبان کتاب گفت: از مردم بپرسند کتاب‌هایی با موضوع دفاع مقدس را بیشتر می‌شناسند و یا کتاب‌هایی که برای نمایشگاه کتاب فرانکفورت انتخاب شده‌اند؟ اگر داور را خود مردم قرار دهیم یقینا کتاب‌های دفاع مقدس را بیشتر می‌شناسند و من به عنوان نویسنده اسم کتاب‌های غیر دفاع مقدس را از دیگران به عنوان خواننده نشنیده ام. منتهی این افراد خودشان به خودشان بها می‌دهند و من خیلی گلایه از این افراد ندارم. بلکه این روندی است که همیشه داشته‌اند و دارند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای فرهنگی ما به این اتحادیه نظارت داشته باشند، این نظارت کجا اعمال می‌شود! چه کسانی ناظر بودند؟ سوال این است این افراد هیئت انتخاب را چه کسانی انتخاب کردند و چرا انتخاب شدند؛ این یک خیانت است.
دفاع مقدس و انقلاب متعلق به ملت ایران است
این نویسنده دفاع مقدسی گفت: موضوع تنها نشر چشمه نیست و اگر این ناشر بیاید کتاب من را در هیئت انتخاب شان مورد انتخاب قرار دهند؛ نه انتظار دارم و نه افتخار به این موضوع می‌کنم. اتفاقا اگر کتاب من را انتخاب کنند به خودم شک می‌کنم که من یک مشکلی دارم و جایی کوتاهی دارم که کتاب من را انتخاب کرده اند. این افراد مورد تمجید و ستایش بیگانگانی هستند که دشمن سرسخت ملت ایران هستند. چون دفاع مقدس و انقلاب متعلق ملت ایران است و نه دفاع چپ و راست و اصلاح طلب و... بلکه از ترکمن و ترک و بلوچ وکرد و... همه آن‌ها که در دفاع مقدس و انقلاب نقش داشته‌اند. حتی اقلیت‌های دینی و مذهبی ما در دفاع مقدس شهید شدند. و زمانی این گونه در مقابل موضوع دفاع مقدس و انقلاب جبهه گرفته می‌شود؛ هیچ‌گاه گلایه نمی‌کنم که چرا اثر دفاع مقدسی چرا انتخاب نشد! ولی عرضم این است چرا برخی از متولیان فرهنگی ما تا این حد بی عرضه و بی لیاقت و ناکارآمد هستند که این قبیل اتفاق‌‌ها روی می‌دهد ؟!
اکبر صحرایی هم در این خصوص عنوان کرد: به فهرست کتاب‌‌ها در یکی از سایت‌‌ها نگاه کردم، کتاب‌های فرهنگ ملی و مذهبی و متون کهن وجود داشت اما در کل جای خالی کتاب‌های دفاع مقدس و انقلاب را به شدت حس کردم و عجیب بود حتی یک کتاب در این حوزه را مشاهده نکردم و نمی‌دانم این فهرست بر چه اساسی انتخاب شده و موارد انتخاب چه بوده است؟
وی با اشاره به نمایشگاه فرانکفورت سال قبل گفت: من به عنوان تنها نویسنده دفاع مقدسی به نمایشگاه کتاب فرانکفورت رفتم که فهرستی از آثار منتخب من را تبدیل به یک ویژه‌نامه و سی دی و کتابچه به زبان آلمانی تبدیل کرده بودند و کار جالبی بود که اتفاق افتاد. در کنار این کار 80 اثر دفاع مقدسی چون خاطرات شفاهی و رمان موجود بود. در این چند روزی که در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بودم در ارتباط با مخاطبین فارسی زبان در اتحادیه اروپا بودم که به شدت تشنه آثار دفاع مقدسی هستند و با قیمت‌های بالایی کتاب خریداری کردند. در حقیقت ایرانیان مقیم اروپا می‌گفتند ما نیازی به آثار ترجمه نداریم بلکه مشکلمان این است در اروپا فرزندانمان زبان فارسی را هم دارند فراموش می‌کنیم و نیازمند آثار فارسی زبان هستیم.
صحرایی در ادامه گفت: در گفت‌وگویی عنوان کردم از هول حلیم افتادیم توی دیگ روغن؛ ما آثارمان را می‌خواهیم تبدیل به زبان انگلیسی یا هر زبان دیگر کنیم در حالی که در آنجا چندین میلیون ایرانی مقیم اتحادیه اروپا داریم که به دنبال کتاب‌هایی با زبان فارسی هستند. یعنی ما مشکل پخش و ارسال کتاب به خارج از کشور به زبان فارسی داریم و نه ترجمه. اتفاقا این مخاطبان نه نیاز به توجیه و برنامه‌ریزی دارند و نه می‌خواهیم راجع به مواردی ذهنیت آنان را پاک کنیم. فقط کافی این کتاب‌‌ها را ناشر به خارج از کشور برساند.
عطش کتاب‌های دفاع مقدسی در خارج از کشور
وی ادامه داد: با توجه به عطشی که در حوزه دفاع مقدس دیدم، تعجب می‌کنم امسال در نمایشگاه فرانکفورت کتابی در زمینه تشریح انقلاب و ادبیات داستانی چه در حوزه دفاع مقدس و انقلاب و سیاست ایران نداریم. این نشان دهنده این است که اشکالی وجود دارد و حال باید دید چه توجیحی نسبت به این کوتاهی دارند.
نویسنده «حافظ هفت» اظهار داشت: به نظرم برخی از متولیان فرهنگی ما ذهنشان به طرف گروه و افرادی که هیچ اعتقادی به نظام ندارند اما خودشان را قالب ادبیات می‌دانند، معطوف است! شاید دوستان برای خشنودی آنان این گونه کتاب‌‌ها را انتخاب می‌کنند.
در فهرست کتاب‌های منتخب برای نمایشگاه آشپزی را دیدم. ما حاضریم غذای ایرانی را معرفی کنیم ولی غذای فکری را معرفی نکنیم! در حوزه کتاب و فرهنگمان کمیتمان لنگ می‌خورد .
صحرایی افزود: متاسفانه یکی از دوستان نویسنده که قراراست به نمایشگاه کتاب فرانکفورت برود؛ وقتی درباره حوزه دفاع مقدس از او می‌پرسند، عنوان می‌کند که من تفاوت زیادی بین جنگ جهانی و دفاع مقدس نمی‌بینم و این هم متاسفانه یک موضوع عجیب است!