نگاهی به کمیت و کیفیت سینمای دفاع مقدس و جریان آفرینی آن-بخش دوم
توسعه تولیدات سینمای دفاع مقدس با حمایت مدیـران متخصص و متعهد
حتماً برایتان پیش‌آمده که پس از تماشای یک فیلم، سکانسی از آن تا ساعت‌ها یا حتی تا همیشه در ذهنتان نقش ببندد. این ماندگاری سکانس در ذهن می‌تواند ناشی از دیالوگ‌های کم‌نظیر و یا بازی خارق‌العاده بازیگران آن باشد. سکانس‌هایی که گا‌هی از خود فیلم نیز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. در سینمای دفاع مقدس از این‌دست دیالوگ‌ها بسیار سراغ داریم.
بی‌شک یک فیلمنامه منسجم و خوب مبتنی بر حقایق می‌تواند کلید اصلی توسعه سینمای دفاع مقدس باشد. در کنار فیلمنامه حمایت‌های مالی به‌دور از سنگ‌اندازی‌های مرسوم در کاغذ‌بازی‌ها می‌تواند گام محکم دوم در مسیر توسعه این نوع سینمای کاملاً وطنی باشد.
رنج سینمای دفاع مقدس از کمبود امکانات
سعید سعدی، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون مهم‌ترین مشکل بر سر راه تولید فیلم‌های دفاع مقدس را نبود امکانات لازم دانسته و می‌گوید: «یک فیلم جنگی نیاز به ادوات نظامی دارد، تهیه این وسایل در شرایط فعلی بسیار سخت و دشوار شده، برای همین کمیت و کیفیت آثار این حوزه سیر نزولی طی می‌کند.»
وی می‌افزاید: «مشکل دیگر هماهنگ کردن نظراتی است که مسئولان ذی‌ربط در این حوزه دارند؛ یعنی فیلمساز یا تهیه‌کننده مجبور است برای ساخت فیلم نظرهای متفاوتی را تأمین کند. این امر کار فیلمساز را برای تولید با مشکلات فراوان رو‌به‌رو کرده است.»
این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: «مشکل دیگر در این رابطه نبود فیلمنامه‌های خوب است. فیلمنامه‌ای که در حوزه دفاع مقدس نوشته می‌شود، باید کار پژوهشی مفصل را طی کرده باشد، ولی این شرط برای اکثر سناریوها فراهم نیست. این مشکل نیز به فیلمنامه‌نویسان ما مربوط نمی‌شود، چون ما در این حوزه افراد توانای خوبی داریم، اما متأسفانه دستمزدی که در این عرصه هزینه می‌شود، کافی نیست؛ پس نتیجه این می‌شود که فیلمنامه‌نویس ترجیح می‌دهد متن را با سرعت به تولید برساند تا اینکه بخواهد وقت خود را صرف پژوهش کند.»
سعدی توصیه می‌کند: «پیشنهادی به مدیران و مسئولان دارم؛ برای مدتی سرمایه‌گذاری لازم را در حوزه فیلمنامه‌نویسی انجام دهند، زیرا نتیجه این تصمیم‌گیری نمود عینی خواهد داشت و ما دوباره شاهد رونق و اعتلای این‌گونه سینمایی خواهیم بود.»
این سینماگر تأکید دارد: «در حوزه دفاع مقدس باید همه امکان کارکردن را داشته باشند، اما اگر می‌بینیم عده‌ای خاص در این‌رابطه فعال‌اند، شاید دلیلش این باشد که آنها نسبت به این حوزه اشراف بهتری دارند، ولی باز هم تأکیدم این است هر فردی که می‌خواهد در این عرصه ورود داشته باشد با آگاهی و پژوهش کامل این کار را انجام دهد.»
وی در پایان تصریح می‌کند: «نمی‌خواهم نسبت به سینمای دفاع مقدس نگاه بدبینانه داشته باشم، چون مراکزی در حال تربیت نیروهای متخصص و دلسوز در این‌رابطه هستند، اما باید به انتظار نشست و دید آیا تلاش آنها نتیجه مثبت خواهد داد؟»
چالش‌های پیش‌روی توسعه سینمای دفاع مقدس
علیرضا غفاری کارگردان سینما با بیان اینکه کم‌کاری مدیران افول سینمای دفاع مقدس را رقم زده است، می‌گوید: «اگر امروز سینمای دفاع مقدس رونق گذشته را ندارد، دلیلش را باید در کم‌کاری مدیران جست‌وجو کرد. متأسفانه شرایط فیلم‌سازی در کشورمان به سمتی رفته که اکثر تولیدات شکلی ناامیدکننده دارد و به مخاطب احساس خوشی را منتقل نمی‌کند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «نکته دیگر به نبود قهرمان در فیلم‌های سینمایی مربوط می‌شود. یکی از دلایل رونق سینما وجود قهرمان است، اما وقتی در سینما قهرمانی نداریم، چگونه مخاطب از فیلم‌های این حوزه استقبال کند؟ این در حالی است که درگذشته مردم قهرمانان خود را بر پرده سینما می‌دیدند. به‌ویژه در ژانر دفاع مقدس قهرمان نمود بارزی داشت.»
کارگردان «تک‌تیرانداز» ادامه می‌دهد: «مشکل دیگر در این‌رابطه، گران بودن سینمای دفاع مقدس است. برای همین کارگردان‌ها بیشتر ترجیحشان این است که به سمت تولیدات کم‌هزینه بروند؛ بنابراین برای از بین بردن مشکلات اقتصادی باید یک همت جمعی صورت گیرد، و الا با تلاش یک نهاد یا یک سازمان سینمای دفاع مقدس به روزهای موفق خود باز نخواهد گشت.»
غفاری متذکر می‌شود: «وقتی از حمایت حرف می‌زنم، منظورم دولتی کردن سینمای دفاع مقدس نیست، چون درگذشته بخش خصوصی در این حوزه حضوری فعال داشت؛ اما باید سخت‌افزار در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد تا آنها بتوانند دست به تولید کارهای مورد نظر بزنند، وگرنه اگر پشتیبانی لازم صورت نگیرد، کاری موفق در این حوزه ساخته نخواهد شد.»
این فیلمساز یادآور می‌شود: «اگر قرار است فیلم دفاع مقدسی با امکانات حداقلی ساخته شود بهتر است تولید نشود، چون یک کار کم‌هزینه و کم‌خرج در این‌رابطه به اصل موضوع ضربه خواهد زد.»
غفاری در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «برای ساخت فیلم دفاع مقدسی جدا از تخصص اعتقاد به موضوع نیز لازم است، چون هر اندازه فیلمساز حرفه‌ای باشد، اگر به موضوع باور نداشته باشد، آن کار تأثیرگذاری لازم را نخواهد داشت. فیلم بدون باور، موردپسند مردم واقعاً نمی‌شود.»
ضرورت تولید آثار سینمایی دفاع مقدس
رضا ایرانمنش بازیگر فیلم‌های سینمایی «سجاده آتش» و «آخرین شناسایی» گله‌مندانه می‌گوید: «مدیران قبلی فرهنگی به سینمای دفاع مقدس بی‌توجه بودند و هنرمندان دغدغه‌مند این حوزه‌ها را درگیر بروکراسی‌های پیچیده اداری کردند و در نهایت هم حمایتی از آنها برای تولید آثارشان نکردند. این اتفاق در حالی است که ما سال‌ها است مورد تهاجم فرهنگی بیگانگان قرار گرفتیم و باید با آنها مقابله کنیم.»
وی ادامه می‌دهد: «تعداد عظیمی از فعالان این حوزه سال‌ها است خانه‌نشین و بیکار شده‌اند و هیچ توجهی به آنها نمی‌شود، درحالی‌که تمام روزمرگی و معیشت آنها از طریق تولید آثار فرهنگی در حوزه دفاع مقدس بوده؛ نکته قابل‌تأمل آنجا است که دولت هم وظیفه خود را در مقابل آنها درست انجام نمی‌دهد و گویا برایشان مهم نیست که مخارج زندگی آنها از کجا تأمین می‌شود؟ و چطور در این شرایط اقتصادی روزگار می‌گذرانند!»
این هنرمند جانباز یادآور می‌شود: «روزگاری در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ سینمای دفاع مقدس در کنار سایر ژانرهای سینمایی جایگاه ویژه‌ای داشت و مسئولان فرهنگی وقت برای هنرمندان انگیزه ایجاد می‌کردند که آنها مرتب کار کنند. یادم می‌آید در آن سال‌ها حوزه هنری اعلام کرده بود اگر سکانسی از یک فیلم به دفاع مقدس بپردازد ۱۰ میلیون به آنها کمک مالی می‌شود. آن زمان ۱۰ میلیون پول ساخت یک فیلم بود!»
وی تصریح می‌کند: «آن زمان پشتیبانی بود و به هنرمند ارزشی و دغدغه‌مند توجه می‌شد، اما الان به‌عنوان مثال در شهرک سینمایی دفاع مقدس که باید ادوات و تجهیزات فیلم را به‌صورت رایگان در اختیار هنرمندان قرار دهد، از هنرمندان به‌صورت روزانه اجاره دریافت می‌کنند، اگر بخواهند یک دست لباس به فیلمسازان بدهند از آنها طلب پول می‌کنند و این اتفاق واقعاً اشتباه است.»
بازیگر فیلم‌های سینمایی «ترور» و «دکل» خاطرنشان می‌کند: «این رفتار با سینماگران دفاع مقدس در حالی است که آنها خودبه‌خود با خطرات و سختی‌های زیادی در حال دست‌وپنجه نرم کردن هستند؛ مسئولان باید دست هنرمند را ببوسند و از او خواهش کنند برای دفاع مقدس کار انجام دهد، اما همه چیز برعکس پیش می‌رود و همین باعث خانه‌نشینی و عزلت سینماگران ارزشی شده است.»
ایرانمنش تأکید می‌کند: «در سینمای ایران مافیا وجود دارد و تنها یک عده خاص کار می‌کنند؛ نه فقط در سینما که در شبکه نمایش خانگی و تلویزیون هم اوضاع به همین منوال است! آیا هیچ یک از مسئولان تاکنون از خود سؤال کرده‌اند: سینماگران کاربلد و متعهد کجا هستند.»
این سینماگر در پایان این گفت‌وگو با طرح این پرسش که در انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس و بنیاد روایت فتح چه خبر است؟ می‌گوید: «بنده معتقدم نهادهایی که وظیفه‌شان حمایت و پشتیبانی همه‌جانبه از سینمای دفاع مقدس است، مدت‌های مدیدی است که خود را کنار کشیده‌اند و تدبیری برای رشد و احیای این سینما ندارند؛ از سوی دیگر معلوم نیست در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی چه خبر است؟ آیا ارتقای سینمای ارزشی و دفاع مقدس جزو وظایفشان هست یا خیر؟»
حضور زن در قاب سینمای دفاع مقدس
منیره قیدی که به‌تازگی آخرین اثر سینمایی خود دسته دختران را در ژانر سینمای دفاع مقدس و حضور پررنگ زنان ساخته و ارائه داده است در پاسخ به این پرسش که چرا به‌رغم حضور حقیقی و گسترده زنان در جریان دفاع مقدس، در روایت سینمایی این موضوع نادیده گرفته می‌شود، تصریح می‌کند: «بله، در سینما این‌گونه است، البته که در حوزه ادبیات دفاع مقدس و مقاومت این‌گونه نیست؛ چون زمانی که تحقیق در این حوزه را آغاز کردم، دیدم که کتاب‌های بسیار زیادی در این حوزه منتشر شده که بسیار هم خوب بودند، اما در حوزه سینما این کم‌رنگ بودن نقش زنان در مقاومت و جنگ را شاهدیم که برای آن می‌توان دلایل متعددی را برشمرد.»
کارگردان فیلم سینمایی ویلایی‌ها (۱۳۹۵) اظهار می‌دارد: «یکی از موضوعاتی که خودم با آن مواجه شدم این بود که عزیزانی که در این حوزه هستند، تمایلی به مطرح‌شدن این موضوع ندارند و از این باب که می‌ترسند در آن تحریف صورت گیرد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «البته تغییر در داستان از نظر ما تحریف نیست و دراماتیزه شدن و سینمایی شدن یک قصه است که شاید لزوماً عین به‌عین رفتار شخصیت حقیقی نباشد، اما برای شخصیت سینمایی و جذابیت دنبال‌کردن داستان از سوی مخاطب لازم باشد.»
کارگردان تله‌فیلم حتی اگر شب باشد (۱۳۹۱) تصریح می‌کند: «بخش دیگر مشکل این است زمانی که خانم‌ها در بحث مقاومت به لحاظ جنگی عمل کردند، یعنی اسلحه دست گرفتند و جنگیدند، زمانی کوتاه یعنی همان سی و چند روز خرمشهر است و در باقی ماجرا ما چنین اتفاقی را نداشته‌ایم؛ به همین دلیل در همین زمان ۸ سال چون مدت‌زمان فعالیت مسلحانه خانم‌ها همین زمان کوتاه بود که ادامه پیدا نکرد، این زمان کوتاه در آن دوره طولانی گم شد.»