پرسش:

امام حسین(ع) در قیام کربلا، چه اهدافی را دنبال می‌کرد، و انگیزه اصلی و هدف غایی آن حضرت چه بود؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به دیدگاههای تحلیل‌گران شامل: 1- دیدگاه شهادت‌طلبی و دیدگاه تشکیل حکومت پرداختیم. اینک در ادامه، دنباله مطلب را پی می‌گیریم:

شیخ مفید در کتاب المسائل العکبریه، صفحه 69 می‌نویسد: «اما این که امام حسین(ع) می‌دانست که کوفیان او را تنها می‌گذارند، علم قطعی به آن نداریم زیرا نه دلیل عقلی و نه دلیل نقلی برای آن است» تنها کسی که از معاصرین دیدگاه تشکیل حکومت را به طور مبسوط تحلیل کرده و تلاش کرده تا آن مستدل کند، آقای صالحی نجف‌آبادی بود. وی اعتقاد داشت که امام از همان آغاز، هدف از پیش تعیین شده‌ای نداشت، بلکه به اقتضای شرایط، تصمیم می‌گرفت و هدفی را تعقیب می‌کرد. به نظر او قیام امام حسین(ع) چهار مرحله داشت و ایشان در هر مرحله‌ای هدفی را تعقیب می‌کرد. لازم به ذکر است. نظر رایج اهل سنت در تحلیل حادثه عاشورا نیز تشکیل حکومت به وسیله امام است. ابن کثیر در کتاب البداویه و النهایه، جلد هشتم، صفحه 149، عنوان یک بحث از کتابش را به این موضوع اختصاص داده است.

3- دیدگاه حفظ جان

این عده از نویسندگان و تحلیل‌گران هدف امام حسین(ع) را صرفاً حفظ جان خود توصیف کرده‌اند، و معتقدند: بیرون آمدن امام حسین(ع) از مدینه به مکه، و از مکه به طرف عراق، برای حفظ جان خود بوده، نه خروج و قیام، و نه جنگ با دشمن،‌و نه تشکیل حکومت. (کتاب هفت ساله چرا صدا درآورد، ص 193 و 194) این دیدگاه طرفداران زیادی ندارد چرا که خود امام حسین(ع) با علم به کشته شدن به استقبال مرگ با عزت و شهادت در راه خدا می‌رود. و هیچ شاهد کلامی و تاریخی در این رابطه ندارند.

4- دیدگاه جمع بین شهادت‌طلبی و تشکیل حکومت

این دیدگاه به جهت احادیث فراوانی که از پیامبر اکرم(ص)، و ائمه(ع) نقل شده که بر شهادت‌طلبی امام حسین(ع) دلالت دارد، و سخنان و خطابه‌ها و نامه‌های امام حسین(ع) که بر تشکیل حکومت دلالت دارند، معتقد به دیدگاه جمع شده‌اند. این دو حقیقت تاریخی و کلامی،‌این گروه را واداشته تا به پیوند و سازش و توافق میان این دو هدف و انگیزه اهتمام ورزند،‌و سه صورت در این زمینه شکل گرفته است: 

الف) مرحله‌ای کردن هدف: از برخی نوشته‌های شهید مطهری(ره) بر می‌آید که وی،‌هدف امام حسین(ع) را مرحله‌ای می‌داند، که در مرحله نخست قصد و هدف تشکیل حکومت داشت، ولی پس از رسیدن خبر کشته شدن مسلم به امام، قصد آن حضرت شهادت بود (مجموعه آثار، شهید مطهری، ج 17، ص 371) 

ب) قصد مستقیم و غیر مستقیم: علامه عسکری در مقدمه مراهًْ العقول که بعدها با عنوان معالم المدرستین منتشر شد، بر این عقیده است که امام حسین(ع) قصد شهادت کرد،‌اما می‌خواست که مردم علیه حکومت یزید، قیام مسلحانه کنند. (معالم المدرستین، ج 3، ص 308)

ج) تشکیل حکومت، با علم به شهادت: آیت‌الله رضا استادی می‌نویسد: ما نمی‌گوییم امام به قصد کشته شدن رفت، بلکه می‌گوییم با علم به این که کشته می‌شود، رفت. اما علی‌الظاهر، طبق دعوت اهل کوفه برای تشکیل حکومت رفت (سرگذشت کتاب شهید جاوید، ص 339)

نقد اجمالی دیدگاه‌ها

اما شهادت‌طلبی هیچ‌گاه هدف غایی امام نبوده، و آن حضرت بر اهدافی غیر از شهادت‌طلبی تأکید فرموده است: 1- اصلاح امور امت 2- اقامه حق و طرد باطل 3- عزت و آزادگی 4- افشای ظلم و ستمگری حاکمان بنی امیه 5- زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت اسلامی.

اما دیدگاه تشکیل حکومت به صراحت در سخنان، خطابه‌ها و نامه‌های آن حضرت دیده نمی‌شود، اما آنچه تصریح می‌شود: امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح امور و احیای سنت پیامبر(ص) است. در برخی نصوص امام خود را برای خلافت سزاوارتر و شایسته‌تر می‌داند و حاکمیت یزید بر سرنوشت مسلمانان را معادل نابودی اسلام دانسته و به مبارزه و نفی مطلق آن ارزشها اقدام می‌کند. بنابراین تشکیل حکومت هم نمی‌تواند هدف غایی امام حسین(ع) باشد.

 ادامه دارد