«سلام فرمانده» و احیای سرودهای حماسی و انقلابی
حسین حبیب
ظهور سرود «سلام فرمانده» که فراگیری آن از مرزها هم عبور کرد و درحال جهانی شدن است، اهمیت و قدرت سرود انقلابی و حماسی را باز هم ثابت نمود. در روزهای پر از خون و آتش انقلاب اسلامی در سال 57 این سرودها بودند که مردم را به سمت پیروزی و ساقط کردن کامل طاغوت، تشجیع و تهییج می‌کردند. همچنان‌که سرودهای حماسی در دوران دفاع مقدس، نقش موثری در فتوحات رزمندگان اسلام داشتند. اما تا سال‌ها، نسبت به احیا و به‌روزرسانی سرودهای انقلابی غفلت شد. تا اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در رمضان سال 1395 به اهمیت این قالب فرهنگی و هنری اشاره و تأکید نمودند: «سرعت و فراگیری عمومی سرود از همه انواع شعری بیشتر است و سرود مانند هوای تازه و بهاری در جامعه نفوذ می‌کند؛ بنابراین باید با تولید سرودهای خوب و ترویج مناسب آنها، کمبود و خلأ موجود در این عرصه را برطرف کرد...»
ابتدای سال 1401 «سلام فرمانده» گویی خونی تازه در رگ‌های سرود و سرودخوانی دمیده شد. برگزاری تجمعات چشمگیر و استقبال غیرمنتظره و غافلگیرکننده نسل جدید و به ویژه دهه نودهی‌ها از این سرود، نشان داد که این قالب هنری می‌تواند امروز هم موثر و جریان‌ساز باشد.
اما چگونه باید این مسیر را ادامه داد و سرودهای دیگری چون «سلام فرمانده» را تولید کرد؟
نیاز به فراخوان عمومی
رضا اسماعیلی، شاعر و کارشناس ادبیات در این‌باره گفت: بی‌هیچ تردیدی، وجه بارز و برجسته انقلاب اسلامی- به خاطر تاثیرپذیری از نهضت و قیام انسان‌ساز حسینی- وجه «حماسی» و انقلابی آن است و «حماسه» از مولفه‌های اصلی و محوری «قدرت ملی» یک کشور پویا و زنده. رمز مقاومت و ایستادگی ملت ایران در برابر قدرت‌های استکباری- به خصوص آمریکا و اسرائیل- نیز در طول سال‌های پس از انقلاب، چیزی جز «ایمان»، «خودباوری» و برخورداری از روحیه با صلابت حماسی نیست. روحیه‌ای که باعث عقب‌نشینی دشمنان قسم‌خورده و بی‌اثر شدن توطئه‌های رنگارنگ - اعم از نظامی و غیرنظامی- شده است. از همین رو، امروز نیز برای پاسداری از دستاوردهای گرانسنگ انقلاب اسلامی و آرمان‌های بلند بنیانگذار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی، بیش از هر زمان دیگری به پاسداشت ارزش‌هایی چون ایثار، شهادت، خودباوری، و تقویت روحیه حماسی مردم برای حضور در عرصه‌های نبرد با دشمن نیاز داریم که این مولفه‌ها در جان و جهان موسیقی حماسی(سرود) تجلی پیدا می‌کند.
وی افزود: حفظ روحیه حماسی و آمادگی برای حضور در صحنه، بدون بهره‌گیری از هنر و ادبیات تحقق نخواهد یافت. چنان که رهبر معظم انقلاب نیز فرموده‌اند: «بارها گفته‌ام که هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام‌های حق و باطل نیست.» آری، به واسطه هنر و ادبیات می‌توان روح حماسه را در کالبد جامعه دمید و آحاد مردم را به حضور فعال و پرنشاط در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی تشویق کرد. از این منظر احیای «سرودهای انقلابی» ضرورتی انکارناپذیر است.
اسماعیلی یادآور شد: متاسفانه با پذیرش قطعنامه و پایان یافتن دوران دفاع مقدس، با این منطق که موسیقی باید تنوع و تکثر داشته باشد و تمام سلایق را دربر گیرد، ساخت و تولید سرودهای انقلابی و حماسی کم‌رنگ شد و جای آن را موسیقی پاپ، و ترانه‌های رمانتیک و عاشقانه گرفت. کم‌رنگ شدن سرودهای انقلابی جای دریغ و حسرت و تاسف فراوان دارد. چرا که این سرودها هم از لحاظ موضوع و مضمون و هم از لحاظ لحن حماسی می‌توانست در جامعه تاثیرگذار و راهگشا باشد.
این شاعر بیان کرد: این که ما باید به سلایق مختلف توجه داشته باشیم و برای همه گروه‌های سنی و سلایق مختلف موسیقی تولید کنیم، مسئله قابل قبولی است، ولی این امر نباید به قیمت فراموش شدن سرودهای انقلابی تمام شود. زیرا به اعتبار ماهیت حق‌خواهانه و ظلم‌ستیزانه انقلاب اسلامی، نیاز به سرود یک نیاز همیشگی است، اما در هر مقطع زمانی موضوعات سرود متفاوت می‌شود. به عنوان مثال در دوران دفاع مقدس به سرودهایی با مضامین انقلابی و حماسی نیاز داشتیم که باعث تهییج رزمندگان و حضور آنها در جبهه‌های جنگ شود. در شرایط فعلی نیز مباحثی که مورد نیاز جامعه است، بحث تهاجم فرهنگی و سبک زندگی ایرانی- اسلامی است و همچنین موضوعاتی که در جهان اسلام اتفاق می‌افتد. شاید شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه در سال‌های پس از جنگ چنین ضرورتی را ایجاب کرد. ولی بعد از تاکیدات مقام معظم رهبری و به اذعان اکثر کارشناسان شعر و موسیقی، امروز ضرورت احیای موسیقی حماسی دفاع مقدس به شدت احساس می‌شود. از همین رو برای پاسخ به این مطالبه اجتماعی، باید با یک فراخوان عمومی مقدمات کار را فراهم کرد.
اسماعیلی تصریح کرد: اتفاقا امروز نیاز به تولید سرود اگر بیشتر از دوران دفاع مقدس نباشد، کمتر از آن دوران نیست. با درک شرایط و ضرورت‌های زمان، ما امروز نیز می‌توانیم با خلاقیت و نوآوری بیشتر، سرودی از جنس زمانه خود ارائه دهیم. در حال حاضر برای افشای ماهیت پلید و ضد انسانی گروه‌های تکفیری و فرقه‌های ضاله‌ای مثل طالبان، القاعده و داعش که قارچ‌گونه رشد می‌کنند و نظم جهان را به‌هم ریخته‌اند می‌توان به نحو احسن از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های سرود استفاده کرد، گروه‌هایی که با نقاب مسلمانی و به اسم اسلام جنایات وحشیانه‌ای انجام می‌دهند.
وی در پاسخ به این پرسش که مولفه‌های سرود «دفاع مقدس» چیست؟ گفت: مولفه‌های سرود دفاع مقدس را می‌توان در این محورها خلاصه کرد: برخورداری از ساختار فاخر و قابل دفاع هنری و ادبی، فرامرزی، پرداختن هوشمندانه به عناصر و نشانه‌های پربسامد حماسی در قالب ادبیاتی ارجمند و فاخر، برخورداری از لحن و لهجه حماسی و انقلابی متناسب با ضرورت‌ها و مطالبات جامعه امروز، پرداختن به مضمون مقاومت و پایداری در ابعاد جهانی، به خصوص «بیداری اسلامی» و قابلیت رسوخ در ذهن و زبان جامعه و امکان اجرای گروهی.
کشف و پرورش استعدادها
محمد گلریز، از سرودخوانان پیشکسوت هم در این‌باره گفت: «سلام فرمانده» با استقبال خیلی خوبی مواجه شده، مردم به آن علاقه دارند، حتی بعضی‌ها را دیدم که با وجود بی‌تفاوتی نسبت به انقلاب از «سلام فرمانده» استقبال کرده‌اند. این نشان می‌دهد که سرود «سلام فرمانده» توانسته در دل‌ها جای خود را باز کند.
وی تأکید کرد: صداوسیما و وزارت ارشاد بانیان اصلی فرهنگ و هنر در کشور هستند و هر کاری که بخواهد به نتیجه درست برسد، باید از سوی این دو نهاد انجام شود یا حداقل حمایت این دو را داشته باشد.
گلریز به جوان گفت: ما بسیاری از واژه‌های ارزشی مانند «فرمانده» داریم که می‌توانیم براساس آنها کار هنری خلق کنیم، فیلم تولید کنیم، کلیپ و آهنگ بسازیم یا سرود اجرا کنیم.
این خواننده بیان کرد: ما استعدادهای خوبی در عرصه سرود داریم که نیازمند کشف و پرورش هستند. برگزاری جشنواره‌های سرود می‌تواند به کشف استعدادها کمک کند و بعد از آن باید از آنها حمایت شود. اساتیدی مانند حمید سبزواری، شاهرخی و علی معلم نیز از جایی شروع کرده و به مرتبه استادی رسیده‌اند.
گلریز اظهار داشت: باید موقعیت دیده شدن و شعر گفتن برای استعدادهای جوان فراهم شود. بسیاری از این استعدادها در شهرستان‌ها هستند تا زمانی که صداوسیما کلیپ‌های زیبایی از کار گروه‌های شهرستانی نسازد و آن را پخش نکند، آنها امکان شکوفایی پیدا نخواهند کرد.