باز هم خطر داعش... (نگاه)
امین الاسلام تهرانی
آسیای مرکزی گستره‌ای جغرافیایی است که از دریای خزر در غرب شروع و تا چین در شرق تداوم پیدا می‌کند. این منطقه که شامل پنج کشور قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان می‌باشد در کنار نقاط اشتراک فراوان دارای تفاوت‌هایی است که ارائه نسخه واحد برای تعامل با آنها را غیر منطقی کرده است. چندی پیش‌نویسنده‌ای از‌اندیشکده کانادایی «مجمع بین‌المللی حقوق و امنیت» در مقاله‌ای با عنوان «خطر تروریسم در آسیای میانه: مشکلی واحد با رویکردهای متفاوت» نوشته بود، اطلاعات جدید نشان می‌دهد که بخش اعظم نیروهای جدید داعش را افرادی از کشورهای آسیای میانه تشکیل می‌دهند. به گفته «الساندرو لوندینی» نویسنده این مطلب، احتمال تقویت این گروه‌های تندرو محسوس است و گرچه «آمار دقیقی در دست نیست، اما تخمین زده می‌شود که هزاران تن از جوانان کشورهای آسیای میانه به داعش یا دیگر گروه‌های تندروی بنیادگرا در سوریه و عراق پیوسته باشند.» این تحقیق همچنین به نگرانی «گسترش خلافت به منطقه اوراسیا» اشاره کرده و تصریح می‌کند که «ممکن است با الحاق شبه‌نظامیان بومی این مناطق به ایدئولوژی و استراتژی‌های داعش» صورت پذیرد. این ادعای بی‌اساسی نیست و مثال‌های متعددی برای اثبات آن وجود دارد. در ماه اوت سال گذشته (مرداد و شهریور گذشته) گروه تندرو «حزب حرکت اسلامی ازبکستان» به طرفداران احتمالی خود پیام عهد وفاداری فرستاد. این خطری جدی برای این منطقه است. حضور طالبان در افغانستان از دیگر نگرانی‌های نویسنده این مقاله است که آن را «نماد یک عنصر بالقوه بی‌ثباتی برای کشورهای همسایه مانند ترکمنستان» می‌داند. لوندینی در این مقاله ادعا می‌کند که «روسیه هم- که نفع مستقیمی در جلوگیری از گسترش گروه‌های تندرو دارد- تبدیل به قلمرو سربازگیری جنبش‌های جهادی تندرو شده است.» نویسنده، اثرات جانبی آن را در تمامی کشورهای آسیای میانه از جمله ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان مشهود می‌داند. این‌اندیشکده به نقل از مقاله مذکور می‌گوید که صرف‌نظر از نبود همکاری میان ملت‌های این منطقه، برای حل نگرانی فزاینده جذب نیرو توسط تروریست‌ها از این کشورها باید سیاستی مشترک اتخاذ شود.
لوندینی می‌گوید که علاوه‌بر این، دو کشور کلیدی، یعنی ترکمنستان و ازبکستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیستند. از آنجا که ترکمنستان عضو این سازمان نیست، در تمامی این رایزنی‌ها و چاره‌اندیشی‌ها رویکردی بی‌طرف اتخاذ می‌کند. اما پس از چند حادثه خشونت‌آمیز در مرز ترکمنستان و افغانستان، این کشور برای کاهش عبور نیروهای طالبان از مرزهایش، با روسیه به توافقی برای همکاری امنیتی رسید که کنترل مرز ترکمنستان- افغانستان را نیز شامل می‌شود.
در تاجیکستان هم صدها جوان به عضویت نیروهای خلافت درآمده‌اند. اخیرا یکی از تاثیرگذارترین مقامات ارتش این کشور، یعنی «گل‌مراد حلیموف» نیز درجات سازمانی خود را رها کرد تا به عضویت داعش درآید. ازبکستان تا به همین جا هم چندین اقدام ضدتروریستی اتخاذ کرده است. قزاقستان اما راه متفاوتی را در پیش گرفته است. این کشور در مبارزه با تروریسم خواستار جنبشی جهانی شده است، نه صرفا منطقه‌ای. مقاله لوندینی تلاش‌های مشترک در مبارزه با تروریسم را جمع‌بندی کرده و بر ضرورت یک واکنش مشترک، آن هم در زمانی که اهمیت کشورهای آسیای میانه به عنوان مناطق کلیدی در حال افزایش است، تاکید می‌کند. در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در سال‌های پس ازفروپاشی شوروی و ایجاد واحدهای سیاسی جدید در این منطقه تحـولات و رویدادهـای متعدد رخ داده در آن ضرورت بررسی و مطالعه دقیق روند تحولات آسیای مرکزی را به نیاز استراتژیک قدرت‌های بزرگ تبدیل کرده است. در این زمینه منابع غنی انرژی منطقه، موقعیت ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و مشاهده برخی از روندهای رادیکال در سطح آن رقابتی تنگاتنگ را در بین قدرت‌های بزرگ در رابطه با این منطقه ایجاد کرده است. مطالعه اظهار نظرهای مقامات بلند پایه کشورهای منطقه در طول سال‌های اخیر نشان‌دهنده این است که در شرایط کنونی سه پدیده به عنوان عناصر نگران‌کننده برای دولت‌های واقع در آسیای مرکزی مطرح می‌باشد که عبارتند از: 1) قاچاق مواد مخدر؛ 2) حفظ تمامیت ارضی و ثبات حکومت؛
3) فعالیت‌های گروه‌های سنی افراطی.