نتیجه یک ماه بندگی خالصانه در روزهای پایانی میهمانی خـدا
آن طور که از روایات بر می‌آید؛ روز قدر نیز در فضیلت داشتن همانند شب قدر است، اگر چه اموری مانند تدبیر کارها و نزول ملائک در شب قدر صورت می‌گیرد. مرحوم شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان می‌نویسد: «روزهای این شب‌ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت قرآن و دعا به سر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.»
در تهذيب الاحكام شيخ طوسي آمده است: «ليلهًْ القدر في كل سنهًْ و يومها مثل ليلتها - شب قدر در هر سالي هست و روزش در ارزش همانند شب آن است.» (تفسير نسيم رحمت، ص 473)
در روایات؛ اینکه یک شب را به عنوان شب قدر معین کرده باشند نداریم اما
بر اساس اهمیت شب‌های قدر در روایات گفته می‌شود که تمام مقدرات یک سال را از برکات شب بیست وسوم دریافت می‌کنند.
شب‌های قدر به پایان رسید اما امروز که روز بیست و سوم ماه مبارک رمضان است دنباله شب بیست و سوم است و توصیه شده فرصت امروز را نیز برای توبه و اعمال معنوی از دست ندهیم.
ویژگی‌های خاص دهه پایانی ماه رمضان
اهمیت و جایگاه ماه مبارک رمضان و آثار دنیوی و اخروی بهره‌مندی از این ماه به عنوان بزرگ‌ترین، بالاترین و ارزشمندترین ماه که ماه آمرزش و تطهیر است؛ در آیات قرآن و روایات به روشنی بیان شده است.
علیرضا سمیعی، فعال فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «طبق روایات متعدد؛ خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان، هنگام افطار 70 هزار هزار شخص را که همه مستوجب آتش هستند از آتش نجات میدهد؛ شب آخر ماه رمضان که می‌شود، به مقدار تمام آنچه در ماه رمضان از آتش نجات داده است، نجات میدهد.»
او می‌افزاید: «این موضوع نشان از اهمیت و ویژگی خاص لحظات پایانی ماه مبارک رمضان نزد خداوند متعال دارد. ثانیه ثانیه‌های ماه خدا فرصت‌های گرانبهایی است که شاید تا زمانی که این لحظات را در اختیار داریم آن‌طور که شایسته است قدرش را ندانیم. متأسفانه ما نسبت به روزهای پایانی ماه مبارک رمضان دچار غفلت هستیم و پس از شب‌های قدر، گویی اهمیت شب‌های پایانی ماه مبارک رمضان در نزد ما کمتر می‌شود در حالی که طبق روایات متعدد دهه آخر ماه مبارک رمضان ویژگی‌های خاصی دارد.»
این فعال فرهنگی ادامه میدهد: «بازخوانی روایات معصومین علیهم‌السلام پیرامون فضیلت روزها و شب‌های ماه مبارک رمضان به خصوص اعمالی که در دهه آخر ماه وارد شده است، کمک می‌کند مقداری از حالت غفلت نسبت به روزها و لیالی پایانی این ماه خارج شویم.»
سمیعی تصریح می‌کند: «مناسب است در این روزهای پایانی ماه رمضان دوباره نگاهی به خطبه رسول خدا که در اواخر ماه شعبان ایراد شده بیندازیم. اعمال دهه آخر ماه رمضان نیز در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده و می‌تواند همراه خوبی برای بهتر سپری کردن لحظات باقیمانده از ماه خدا باشد.» به طور کلی دهه آخر ماه رمضان نسبت به سایر شب‌ها و روزهای این ماه پر فضیلت جایگاه ویژه‌ای دارد.
سید جلال موسویان کارشناس مسائل مذهبی در گفت‌وگویی اظهار می‌دارد: «پیامبر اکرم(ص) در دهه آخر ماه رمضان رخت‌خواب خود را جمع می‌کردند و اعمال عبادی خود را در مسجد انجام می‌دادند. در مفاتیح‌الجنان آمده که ائمه معصومین(ع) برای هر شب دهه آخر ماه رمضان دعای مخصوص خود را دارند.»
او می‌افزاید: «به تعبیر امام رضا(ع) دهه آخر ماه رمضان، دهه غفران است. یعنی دهه‌ای که خداوند همه انسان‌ها را آمرزیده و می‌خواهد آنها را مورد مغفرت قرار دهد. لذا دهه آخر ماه رمضان بسیار مهم است. البته در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توانیم بگوییم که دهه اول ماه رمضان دهه مقدمه سازی، دهه دوم ذخیره کردن اعمال و دهه سوم سکوی پرش است.»
دو راهکار تزکیه نفس
ماه مبارک رمضان برترین ماه بین ایام سال است. خداوند به‌لحاظ معنویتی که به این ماه بخشیده، مسیر مغفرت و توبه و نیز طهارت روح و جان را هموارتر از گذشته قرار‌داده و به پیامبر خویش فرموده است؛ هرگاه بندگانم درباره من پرسیدند بگو بسیار نزدیک هستم و دعای دعاکننده را به‌هنگامى که مرا بخواند اجابت میکنم؛ «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوهًَْ الدَّاعِ إِذا دَعان...»
این فراز از آیه 186 سوره بقره در سیاق آیات مربوط به ماه رمضان قرار دارد؛ یعنی هرچند خداوند همواره به بندگان نزدیک است، اما در این ماه شریف، به انسان‌ها طعم حس قرب را بیشتر می‌چشاند، از این جهت حضرت رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه و آله
این ماه را ضیافهًْ‌الله نامید تا انسان‌ها نسبت به اعمال خود مراقبت بیشتری داشته باشند.
آن حضرت در خطبه شعبانیه که در اواخر ماه شعبان به نکاتی درباره مراقبات ماه مبارک رمضان اشاره کردند، مغفرت را به عنوان رها شدن جان از بند اعمال ناپسند و طول سجده را برای سبک کردن بار گناهان به عنوان دو راهکار تزکیه مطرح فرموده‌اند.استغفار یعنی طلب مغفرت از خداوند که سبب جبران مافات و ترمیم عواقب اعمال می‌شود. امیر مؤمنان(ع) در فرازهای اولیه دعای کمیل به برخی از این عواقب اشاره کرده و از خداوند طلب مغفرت می‌کنند؛ به این صورت که گناهانی است که سبب هتک عصمت، نزول نقمت، تغییر نعمت، حبس دعا و نزول بلا می‌شود.
امام سجاد علیه‌السلام نیز در حدیثی ضمن اشاره به اینکه یکی از عوامل تغییر نعمت‌ها، بغی بر مردم است، می‌فرمایند: «گناهانى که نعمت را تغییر می‌دهند عبارتند از: 1. الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ؛ ظلم و تعدّى بر مردم 2. وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَةِ فِی الْخَیْرِ ؛ و ترک عمل خیرى که به آن عادت شده است 3. وَ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ ؛ و ترک امر به نیکی‌ها 4. وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ؛ و کفران نعمت 5. وَ تَرْکُ الشُّکْرِ؛ و ترک شکر.» (معانی الأخبار، ص270)
اعتکاف دهه آخر ماه رمضان
بر اساس مضمون برخی روایات؛ خداوند چند چیز را در چند چیز مخفی کرده است: شب قدر را در میان شب‌ها، وقت قیامت را در میان اوقات، اسم اعظم را در میان اسماء، ساعات اجابت دعا را در ساعات مختلف، رضای الهی را در همه طاعات و اولیای خاص را میان همه بندگان، تا مردم همه شب‌ها را محترم شمرده و در همه اوقات از گناه پرهیز کنند، همه انسان‌ها را احترام کنند و در همه طاعات رضای او را بجویند.
شاید به همین خاطر باشد که پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین(ع) دهه آخر ماه مبارک رمضان را به احیا و شب زنده‌داری
مشغول بودند.
آیت‌الله مکارم شیرازی، 22 فروردین سال 95 در دیدار با اعضای ستاد مرکزی اعتکاف استان قم در این باره می‌گوید: «به برکت انقلاب اسلامی سنت حسنه اعتکاف، احیا و دامنه آن در حال گسترش است. چراکه اکنون در بیرون مرزهای نظام اسلامی نیز به این سنت دینی توجه ویژه می‌شود.»
ایشان می‌افزاید: «این حرکت نباید توقف داشته باشد و در این راستا اعتکاف دهه آخر ماه رمضان احیا شود. زیرا سنت برگزاری اعتکاف در مساجد جامع در دهه آخر ماه مبارک رمضان مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتى از رسول خدا
صلى‌الله علیه و آله، اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.»
دهه نتیجه گیری
به واسطه زیارت امام حسین(ع)
در فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السلام در ماه مبارک رمضان به نحو عام و در شب اوّل و نیمه ماه و آخر آن و شب‌هاى قدر به خصوص، روایات بسیارى نقل شده است.
همچنین زیارت امام حسین علیه‌السلام به طور کلی در همه شب‌های دهه آخر ماه رمضان سفارش شده و از جایگاه ویژه‌ای در میان اعمال این دهه برخوردار است.
حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی، کارشناس مسائل دینی درباره اهمیت روزهای پایانی ماه مبارک رمضان به مهر می‌گوید: «رسول گرامی اسلام(ص) درباره ماه مبارک رمضان فرمود« اوّله رحمه، وسطه مغفره و آخره اجابه» و اگر ما این ماه را بر 3 تقسیم کنیم دهه اول نزول رحمت الهی است همان‌طور که پیامبراعظم(ص) در خطبه معروف‌شان فرمودند که «دعیتم الی ضیافهًْ‌الله» یعنی دعوت شدید به مهمانی خدا. دهه اول لطف و رحمت ذات پروردگار به بندگانش است و وسط ماه مبارک رمضان توبه، انابه، استغفار و آمرزش گناهان و دهه آخر نتیجه‌گیری است.»
او می‌افزاید: «انسان بعد از اینکه از رحمت خدا که یک فرصت گرانبهایی است استفاده می‌کند و در دهه دوم توفیق توبه و استغفار را می‌یابد، در دهه سوم خواسته‌هایش را مطرح کند و زمان اجابت دعا است. لذا در دهه آخر ماه مبارک رمضان پیامبر اسلام(ص) کمربند عبادت را می‌بستند و از همه مزایای زندگی فاصله می‌گرفته و در مسجد معتکف می‌شدند و حتی در جنگ بدر که در ماه مبارک رمضان واقع شد و حضرت نتوانست معتکف بشود سال بعد جبران مافات سال گذشته را قضا کردند.»
این کارشناس مسائل دینی تصریح می‌کند: «امام سجاد(ع) دعای وداع با ماه مبارک رمضان دارد و با اشک و آه از فراق ماه مبارک رمضان ابراز نوعی حسرت می‌کند. یعنی دهه آخر که دهه اجابت دعاها است قطعاً روزه‌داران این دهه نتیجه‌گیری را بیشتر اهمیت بدهند تا دهه اول و دوم چراکه پیامبر(ص) اسلام بر این مسئله تأکید داشتند. همان‌طور که قرآن می‌فرماید؛ «لکم فی رسول‌الله اسوه ًْحسنهًْ» هرکاری که پیامبر(ص) انجام داده است برای ما الگوست و پیامبر(ص) بر دهه آخر ماه مبارک رمضان این‌قدر اهتمام داشتند و روایات ما نیز بیانگر همین است.
وقتی از معصوم نسبت به وقت شب قدر سؤال می‌شود می‌فرماید:
« اطلبه فی العشر الآخر» یعنی دنبال شب قدر در دهه آخر باش.»
حجت‌الاسلام ابراهیمی در پایان تأکید می‌کند: «ثقل عبادات در دهه آخر رمضان است. لذا مؤمنان چه جوان و پیر و چه زن و مرد باید در زمان برداشت محصول حواسشان جمع باشد چون پیامبر مکرم اسلام (ص) دهه آخر را بیشتر اهمیت می‌دادند البته تمام ماه مبارک رمضان اهمیت دارد اما دهه آخر زمان مزد گرفتن است که نباید از آن غافل بود.»