بارها در زندگی شما پیش آمده است که در سخت‌ترین شرایط و نومیدانه‌ترین حالات، زمانی که دست از همه جز خدا شسته‌اید، دست غیبی از جایی که گمان نمی‌بردید بیرون آمده و شما را از مشکلات و گرفتاری‌ها رهانیده است. این‌ها نمونه‌ها و گونه‌ای از همان امدادهای غیبی است که در آيات قرآنی بدان اشاره شده است. پرسش این نوشتار این است که چگونه می‌توان زمینه‌ها و بستری مناسب برای بهره‌مندی از امدادهای غیبی را فراهم آورد؟ نویسنده می‌کوشد تا برای این پرسش براساس تحلیل و تبیین آیات قرآن پاسخی بیابد.

***

آزمون‌ها در تحلیل قرآنی

قرآن در آیات بسیاری به این مسئله پرداخته است که دنیا برای آزمون‌ها،‌ ابتلائات و امتحانات است و همگان به شکلی در هر زمانی در حال امتحان و ابتلاء هستند. قرآن بیان می‌کند که آزمون، اختصاص به مومن یا کافر ندارد و بشر همواره در آزمون و بلا و ابتلاء به سر می‌برد؛ هر چند که مومنان به آزمون‌های سخت‌تر و گرفتارهای بیشتر دچار می‌شوند. از این رو گفته‌اند هر که مقرب‌تر است جام بلا بیشترش می‌دهند. خداوند خطاب به مسلمانان نیز می‌فرماید که اگر بگویند اسلام آورده‌اند ترک امتحان و آزمون می‌شوند؟ این‌چنین نیست بلکه آنان را می‌آزماییم.(عنکبوت، آیه 2)

تحلیل و تبیینی که قرآن از فلسفه و علت وجود سنت ابتلاء و امتحان ارائه می‌دهد این است که آدمی به دلایلی چند همواره در مسیر زندگی خویش دم‌به دم در دام آزمون و ابتلا قرار می‌گیرد که مهم‌ترین علل و فلسفه‌ای که قرآن برای ‌آن بر می‌شمارد عبارتند از: افزایش ایمان (مدثر آیه 31)، پیدایش یقین و باور (همان)، تربیت و رشد انسان براساس ربوبیت الهی (بقره آیه 49)،‌ تصفیه و پالایش دل‌ها (آل‌عمران آیه 140 و 141 و 154)، جداسازی صفوف مومنان از کافران  و منافقان و مشرکان (آل‌عمران آیات 140 و 166 و 179 و مائده آیه 94و هود آیه 7 و کهف آیه و ملک آیه 2 و نمل آیه 40 و آیات دیگر)، تشخیص درک و رشد و بلوغ کامل انسانی (نساء آیه6)، روش شدن روش و منش انسان‌ها و ظهور عمل (اعراف آیه 129 و صافات آیات 102 تا 106) و نیز عبرت‌آموزی  (توبه آیه 126)

این‌ها اموری است که در آيات قرآن به عنوان فلسفه و علت وجود سنت الهی آزمون، ابتلاء بیان شده است. به هر حال انسان همواره در آزمون‌های مختلف خوب و بد است. به این معنا که گاه به وی مال و فرزند می‌دهند تا از راه آن آزموده شود و گاه دیگر وی را در رنج و سختی ‌می‌افکنند تا بدانند در این شرایط سخت و دشوار چگونه عمل می‌کند و استعدادها و ظرفیت‌های خویش را نشان می‌دهد؟

در این شرایط سخت گاه آدمی از خود می‌برد و ناتوان و درمانده می‌شود. در این حالات است که مفاهیمی چون توفیق و توکل خودنمایی می‌کند و تضرع و انابه و تفویض امور به خدا و دعا و نیایش معنای دیگری می‌یابد.

کسانی که در این شرایط دشوار قرار می‌گیرند با توجه به بینش و نگرش‌ها و همچنین ظرفیت و توانمندی‌ فراهم آورده خویش، واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. برخی در دام نومیدی و کفر و ناسپاسی می‌افتند و شکر نعمت وجود را به جا نیاورده و به خدا و دین و عبادت و عبودیت پشت می‌کنند و به راه‌های شیطانی و ولایت او روی می‌آورند و گروه دیگر در مسیر خداوند و تقرب جویی‌ بیشتر به او قرار گرفته و با شکر و سپاسگزاری از نعمت‌هایی که خدوند به ایشان داده است از مشکل و گرفتار‌ی نمی‌نالند و تنها از خداوند مدد می‌جویند. اینان با شکر و سپاس‌گویی از ‌آنچه دارند، خود را در گروه شاکرین قرار می‌دهند و در گروه «قلیل من عبادی الشکور» جای می‌گیرند.

بسیاری از سپاسگزاران و امیدواران به رحمت الهی، به علل مختلف از همه عسر و سختی و گرفتاری به در می‌آیند و به اسباب غیرظاهری و غیرطبیعی چنان از گرفتاری می‌رهند که دیگران دست به دهان می‌مانند.

این‌گونه است که مومنان واقعی از امدادهای غیبی خاصی برخوردار می‌شوند که در همه حالات ایشان را از شرور و گرفتاری‌ها حفظ کرده و یا می‌رهاند و به اسباب غیرطبیعی و غیرمادی ایشان را به خوشبختی یعنی آسایش و آرامش می‌رساند. مومنان واقعی همچنانکه در بهشت از آسایش و آرامش برخوردارند در دنیا نیز چنین هستند. با این تفاوت که مومن واقعی در شرایطی که برای دیگران گرفتاری شمرده می‌شود به سبب روحیه قوی در شرایط آسان قرار دارد و فاقد احساس بد و ناامیدانه است. از این رو گرسنگی و تشنگی به چنین شخصی چنان فشار نمی‌آورد که دیگران فشار می‌آورد.

تفاوتی که میان زندگی مومنان در دنیا و آخرت می‌توان یافت اینکه در آخرت همه‌چیز به شکل کمالی برای ایشان فراهم است و از آسایش و آرامش مطلق برخوردار بوده و از گذشته اندوه و از آینده ترسی ندارند. البته ایشان در دنیا نیز چنین هستند ولی در ظاهر و در نگاه توده مردم آنان در رنج و سختی هستند با این همه، همین توده مردم از وجود آرامش در ایشان در شگفتی هستند که با این همه رنج و سختی چگونه آرام هستند و هیچ توفانی آرامش ایشان را فرونمی‌ریزد و خانه امن و امنیت روحی و روانی‌شان را در همه نمی‌کوبد.

پرسش بسیاری از مردم این است که چگونه به این آرامش دست یابیم و از رنج و گرفتاری‌های مختلف با امدادهای غیبی برهیم و دست غیب بیاید و بر سینه نامحرمان زند و آنان را از زندگی ما بیرون کند؟ در حقیقت هر یک از گرفتاری‌ها و سختی‌های شدید و جانفرسا برای ما انسان‌ها نامحرمانی هستند که آسایش و آرامش را از خانه دل‌هایمان بیرون می‌برد. اکنون چگونه می‌توان کاری کرد که فراتر از اسباب ظاهری و مادی دست‌های غیب اسباب و عوامل غیبی حضور یابند و ما را از گرفتاری‌ها و سختی‌های فرساینده برهانند؟

راه‌های بهره‌مندی از امدادهای غیبی

برای به دست آوردن اسباب فرامادی و ظاهری می‌بایست راهی را پیمود که خداوند در آیات قرآن بدان‌ها اشاره کرده است. اگر به مطالبی که درباره امدادهای غیبی در قرآن بیان شده است توجه شود به آسانی دانسته می‌شود که چه اموری می‌تواند به عنوان زمینه‌ساز کمک‌های غیبی به ما در زندگی دنیوی یاری رساند.

خداوند مهمترین زمینه‌ساز دستیابی به امدادهای غیبی را ایمان واقعی به خداوند می‌شمارد و می‌فرماید که بر ما واجب است که به مومنان یاری رسانیده و آنان را بر مشکلات و گرفتاری‌های مختلف زندگی پیروز گردانیم. (روم آیه 47 و نیز احزاب آیه 9 تا 11 و 25 و مجادله آیه 22)

مومن واقعی و حقیقی کسی است که ولایت الهی را در همه امور زندگی خویش پذیرفته و هرگز ولایت غیرخدا را نمی‌پذیرد، چه برسد که ولایت شیطانی را قبول کند. قرآن در آیه 150 سوره آل عمران از پذیرش ولایت خداوندی از سوی مومنان واقعی سخن می‌گوید که همین مسئله موجب می‌شود تا خداوند خودش وارد میدان شود و دست یاری به سوی مومنان واقعی دراز کند و به عنوان بهترین یاری‌کنندگان عمل نماید.

آیه 78 سوره حج نیز با تکیه و تاکید بر این مفهوم می‌کوشد تا مردمان را به ایمان واقعی آشنا کرده و بدان سو بکشاند. از این رو خود را بهترین مولی و بهترین امدادرسان معرفی می‌کند که در هر حالتی به کمک مومنان و ولایت‌پذیران خویش می‌شتابد.

ایمان واقعی در زندگی عادی بشر می‌باید بازتاب‌ها و پیامدهایی داشته و به اشکال مختلف بروز و ظهور کند. دینداری می‌بایست در کنش‌ها و واکنش‌ها و منش زندگی شخص، خود را نشان دهد. خداوند برای تحقق بستر مناسب امدادهای غیبی به اموری چون اعتصام به دین خدا و پذیرش ولایت دینی او(حج آیه 78)، اقامه نماز(حج آیات 40 و 41 و 78)، یاری دین خدا و مومنان(حج آیه 40 و محمد آیه 7)، پرداخت زکات و انفاقات مالی و کمک‌های نقدی به دیگران(حج آیه 40 و 41 و حج آیه 78)، احسان و نیکوکاری(عنکبوت آیه 69) اشاره می‌کند.

در حوزه‌های اخلاق فردی و منش زندگی و همچنین کنش و واکنش‌های اجتماعی شخص باید اهل احسان(عنکبوت آیه 69) تقواپیشگی(بقره آیه 194 و آل عمران آیه 123 و 125 و مائده آیه 11 و توبه آیه 36 و 123) باشد و با جهاد در راه خدا(آل عمران آیه 13 و توبه آیه 13 و حج آیه 40 و عنکبوت آیه 69) و امر به معروف و نهی از منکر(حج آیه 40 و 41) و استقامت در راه خدا و پایداری در برابر مشکلات و سختی‌ها(بقره آیه 214 و 250 و 251) و شکیبایی(آل عمران آیه 125 و انعام آیه 34 و فصلت آیه 30) و توکل بر خدا(آل عمران آیه 160 و مائده آیه 11) و استغفار به درگاه خداوند(نوح آیه 10 و 11) و استغاثه(انفال آیه 9) و دعا به درگاه خداوند(بقره آیه 250 و 251 و انفال آیه 9 و 10) زمینه بهره‌مندی از امداد غیبی الهی را برای خود فراهم کند.

با توجه به امور یاد شده می‌توان گفت که مومن واقعی که دارای خصوصیات و رفتارهای پیش گفته است می‌تواند امیدوار به امدادهای غیبی باشد و هرگاه در شرایط بسیار سخت قرار گرفت دست غیبی او را یاری می‌رساند و نامحرم از انسان و جن و یا اموری دیگر را به کناری می‌زند و مومن را در امنیت و آسایش و آرامش قرار می‌دهد.

این‌گونه است که در هنگام دستیابی به امدادهای غیبی شخص، برخوردار از آرامش و اطمینان قلبی می‌شود(انفال آیات 9 تا 11 و نیز آل عمران 125 و 126) و آسایش در خواب و بیداری او را دربر می‌گیرد. (انفال آیات 11 و 19)

یکی از آثار مهم و اساسی امدادهای غیبی را می‌توان در افزایش استقامت و صبر در برابر اذیت‌ها و آزارهای دشمنان دانست.(نحل آیه 127)

با بهره‌گیری از امدادهای غیبی است که هرگونه مکر و خدعه دشمنان و عوامل زیانبار بی‌تاثیر می‌شود(انفال آیه 62) و شخص در امنیت کامل نسبت به مکر و نیرنگ قرار می‌گیرد و خداوند مکر دشمنانش را به خود آنها بازمی‌گرداند که او بهترین تدبیرکنندگان است.

از دیگر امدادهای غیبی افزون بر پیروزی و موفقیت در هر کاری(بقره آیه 250 و 251  و آل عمران آیه 160 و توبه آیات 25 و 26 و 40 و روم آیات 2 و 3 و 5) می‌توان به ثبات قدم(انفال آیه 11) و رفع پلیدی(انفال آیات 9 و 11) و زوال ذلت(آل عمران آیات 123 و 124) و سرور و شادی(آل عمران آیات 125 و 126 و انفال آیات 9 و 10) و شکر و سپاسگزاری به درگاه خداوند(انفال آیه 26) اشاره کرد.

به هر حال برای دستیابی به امدادهای غیبی راهی که قرآن نشان می‌دهد همان پذیرش ولایت مطلق خداوند است که در منش و کنش و واکنش‌های انسان باید به گونه پیش گفته خودنمایی کند. امید به امدادهای غیبی بدون تحقق بخشیدن به این امور امری هرچند شدنی است ولی به نظر می‌رسد که دور از دسترس باشد. 

البته خداوند در دنیا بر همه آفریده‌ها رحمان است و به همه به اشکال مختلف کمک و یاری می‌رساند و حتی در برخی از حالات، بطور موردی با امدادهای غیبی می‌کوشد تا ایشان را به غیب باورمند سازد. اما خداوند در حق مومنان در دنیا و آخرت رحیم است و توجه خاصی دارد که امدادهای غیبی یکی از این توجهات ویژه خداوند است.