اهمیت فضای مجازی و آسیب‌های کم‌توجهی به آن-بخش پایانی
رضا الماسی
برخی ابزارها کارکردهای دوگانه دارند. چاقو هم می‌تواند در خدمت رفاه و زندگی انسان قرار بگیرد هم می‌تواند منجر به قتل یک انسان بشود. فضای مجازی نیز به همین شکل ابزاری است که هم می‌تواند در خدمت بشر و اهداف انسانی او قرار بگیرد و هم می‌تواند بستری برای ضربه زدن به انسانیت انسان باشد.
با این توضیح نگاه مطلق و صفر و یک به فضای مجازی نه تنها منطقی و عاقلانه نیست بلکه بسیار سطحی و عوام‌فریبانه است. برخی تا صحبت از مدیریت فضای مجازی می‌شود بعد سلبی مدیریت این فضا را برجسته کرده و سعی بر تبلیغ فضای مجازی یله و رها دارند.
از آن طرف برخی دیگر بدون توجه به فرصت‌های فضای مجازی، تعریف شان از مدیریت این فضا صرفاً محدود‌سازی است. این در حالی است که هیچ‌کدام از این رویکردها منطقی و عالمانه نیست و در این عرصه می‌توان از تجربه سایر کشورها نیز بهره جست.
محمدامین ساغندی، فعال دانشجویی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اگر بخواهیم درباره فضای مجازی صحبت کنیم به نظرم لازم است یک نگاه ویژه‌ای به آن داشته باشیم. به نظر بنده اهمیت فضای مجازی به‌اندازه اهمیت خود انقلاب اسلامی است. کسانی که با کلام حضرت امام و حضرت آقا و اندیشمندان بزرگ انقلاب اسلامی آشنا هستند می‌دانند که انقلاب ما اساساً ماهیت فرهنگی دارد. فرهنگ به معنای منظومه باورها و ارزش‌ها. از طرفی در حال حاضر در فضای مجازی باورها و ارزش‌های انقلاب اسلامی از سوی دشمن هدف قرار گرفته و تخریب می‌شود. لذا اگر این باورها و ارزش‌ها تخریب یا تضعیف بشود و یا قلب ماهیت بشود اساس انقلاب اسلامی به خطر افتاده است.»
این فعال دانشجویی در ادامه می‌افزاید: «ما باید این فضا را امن و سالم نگه داریم و اجازه ندهیم در این بستر باورهای جوانان ما به خطر بیفتد.»
دیدگاه‌های مختلف
در مدیریت فضای مجازی
یکی از چالش‌های مدیریت فضای مجازی، اختلاف نظر در میان مسئولان است که البته انگیزه‌ها و علل تفاوت دیدگاه آنان متفاوت است.
ساغندی در این باره توضیح می‌دهد: «به نظر بنده موضع مسئولین درخصوص نحوه مدیریت فضای مجازی به سه دسته تقسیم می‌شود؛ دسته اول کسانی هستند که آگاهانه اهداف دشمن را در داخل دنبال می‌کنند و اتفاقاً به دنبال ضربه زدن به انقلاب در این فضا هستند که معمولاً از آنها به عنوان جریان نفوذ یاد می‌کنیم.»
او اظهار می‌دارد: «دسته دوم کسانی هستند اهمیت مدیریت این فضا را درک نمی‌کنند و فهم درستی از مسئله ندارند. به همین دلیل با سهل‌اندیشی اعلام می‌دارند که ما فقط در حوزه توسعه زیرساخت فضای مجازی باید تلاش کنیم و فرهنگ استفاده از این فضا و مدیریت آن ربطی به دولت ندارد! این افراد مسئله فضای مجازی را که یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های نظام به شمار می‌رود را تا سطح مشکلات عادی روزمره تقلیل داده و یک نگاه حداقلی به آن دارند و این ناشی از عدم فهم انقلاب و ماهیت انقلاب است.»
ساغندی نگاه سیاسی به مدیریت فضای مجازی از سوی برخی مسئولان را دسته سوم این دسته‌بندی معرفی کرده و توضیح می‌دهد: «متاسفانه برخی به خاطر اهداف سیاسی و حزبی حاضرند منافع کشور را نادیده گرفته و برای جمع کردن چند تا رای رهاشدگی فضای مجازی را مطلوب خودشان می‌دانند. این دسته از مسئولان تعریف‌شان از مدیریت فضای مجازی صرفاً توسعه فیزیکی و زیرساختی آن تا دورترین نقاط کشور است. این در حالی است که توجهی به فرهنگ متناسب با این تکنولوژی و این ابزار ندارند و اتفاقاً موجب خوشحالی ظاهری مردم هم می‌شوند و ممکن است مردم برای آنها کف و سوت هم بزنند. این رفتار شبیه رفتار کسانی است که یک سیاست غلط در اقتصاد را مثل افزایش یارانه نقدی تبلیغ می‌کنند و ممکن است مورد استقبال مردم واقع شود و در انتخابات‌ها هم مردم به آنها رای بدهند. اما وقتی این سیاست اجرا می‌شود هم مردم و هم اقتصاد کشور ضربه می‌خورد. فضای مجازی امروز با معیشت و کسب و کار مردم گره خورده و عدم مدیریت صحیح این فضا حتی ممکن است به این مسئله هم آسیب وارد کند.»
تجربه سایر کشورها
در مدیریت فضای مجازی
نگاهی به تجربه دیگر کشورها در مدیریت فضای مجازی برای درک اهمیت این موضوع و حتی الگوبرداری از آن خالی از لطف نیست. اینکه چگونه کشورهای دنیا بر فضای مجازی خود اعمال مدیریت و حاکمیت می‌کنند می‌تواند پاسخی باشد به آنهایی که دائماً آزادی این کشورها را بر سر خود می‌زنند و آنها را الگوی خود می‌دانند.
تسنیم در این باره می‌نویسد: آلمان در راستای اعمال حاکمیت و مدیریت بر فضای مجازی و در وضع قوانین محلی بسیار سختگیرانه عمل می‌کند و از شرکت‌های خارجی فعال در فضای مجازی خواسته که براساس قوانین محلی اقدام به فعالیت داشته باشند. در آلمان سایت‌های پرکاربرد مانند فیسبوک، گوگل، توئیتر و... از لحاظ حقوقی ملزم هستند که یک دفتر محافظت حقوقی در آلمان دایر کنند و این دفتر باید به‌طور 24 ساعته در 365 روز سال فعال باشد.
همچنین بر اساس قوانین محلی آلمان، فعالیت‌ها و نشر مطلب در مورد حزب نازی خلاف قانون محلی کشور آلمان بوده و از این رو این کشور Google را مجبور کرده تا مطالبی را که در این خصوص در موتور جست‌وجو خود نشان می‌دهد را حذف کند.
افزون بر این آلمان را می‌توان از کشورهای پیشتاز اروپایی در حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی دانست. اپراتور اصلی کشور آلمان اولین کشوری بود که آیین‌نامه توافقی اپراتورهای همراه برای حمایت از کودکان را در سال 2005 امضا کرد. طبق این آیین‌نامه اپراتورهای موبایل موظف می‌شوند که دسترسی به مطالب غیر قانونی را محدود کنند و با تعبیه نظام‌های شناسایی، برخورد نکردن کاربران زیر سن قانونی با مطالب پورنوگرافی را تضمین کنند.
آفکام (نهاد تنظیم‌گر ارتباطات بریتانیا) یکی از نهادهای باسابقه در تنظیم‌گری و اعمال مدیریت بر فضای مجازی انگلیس است. آفکام با اعمال تنظیم‌گری سعی دارد کاربران فضای مجازی با محتواها و موقعیت‌های مضر رو‌به‌رو نشده و مصرف‌کنندگان آسیب‌پذیر را از آسیب‌های خاص محافظت کند.
همچنین دولت انگلیس در راستای حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی، فیلترینگ گسترده‌ای را از سال 2004 اجرا کرده است.
به این نحو که اگر کسی درخواست دسترسی به محتوای غیرقانونی می‌کرد، پیغام خطا دریافت می‌کرد.
علاوه بر این قانون بریتانیا به پلیس اجازه می‌دهد تا مشخصات فرد درخواست‌کننده محتوای غیرقانونی به خصوص محتوای علیه کودکان را استخراج کند.
محدودیت‌ها در مهد آزادی جهان!
در اتحادیه اروپا، فرانسه که خود را مهد آزادی معرفی می‌کند، شدیدترین مدیریت و اعمال حاکمیت بر فضای سایبری را دارد. طبق قانون‌های هادویی و لوپسی مصوب سال 2009، کاربران ناقض قوانین شبکه از دسترسی به آن محروم می‌شوند و علاوه بر فهرست بلندی از تارنماهای غیراخلاقی یا ایدئولوژیک مسدود، شهروندان حق جست‌وجوی برخی عبارات را در موتورهای جست‌وجو ندارند. اینترنت مدارس نیز بسیار محدود هستند.
از جمله اقدامات حاکمیتی فرانسه در بخش قانونگذاری می‌توان به فیلترینگ وبسایت‌های پورنوگرافی کودکان، توسعه اینترنت پهن باند در مناطق دوردست، تنظیم نقشه‌های دسترسی به شبکه تلفن همراه و اینترنت و همچنین پلتفرم شکایت کاربران اشاره کرد.
علاوه بر این فرانسه را می‌توان منتقد جدی انحصارگرایی در اینترنت دانست؛ به طوری که رئیس‌جمهور فرانسه ماکرون در مراسم افتتاحیه IGF 2018 در پاریس، با انتقاد جدی از چالش‌ها و تهدیدات روزافزون ناشی از اینترنت موجود برای حیات و بقای جوامع و دموکراسی‌ها، درخصوص مسئله بحران اعتماد دیجیتال سخن گفت و با انتقادهای خود از اینترنت آمریکایی و اینترنت چینی، ضرورت ایجاد مدل جدیدی از فضای مجازی و ایجاد چارچوب جدید تنظیم مقررات بین‌المللی برای اینترنت را مطرح نمود.
اعمال حاکمیت بر فضای مجازی در هیچ کشوری به گستردگی آمریکا، آن هم با روش‌های کاملاً حرفه‌ای و نامحسوس انجام نشده است. دولت بوش پسر، در تاریخ
24 اکتبر 2001، قانونی تحت عنوان «لایحه میهن‌پرستی» را در قالب مبارزه با تروریسم تصویب کرد که به موجب آن، کنترل و نظارت بر تبادل داده‌های برخط یا اینترنتی کاربران، رنگ قانونی به خود گرفت. با وجود برخی مخالفت‌ها، این قانون با شدت بیشتری در سال 2003 توسط دیوان عالی ایالات متحده به تصویب رسید.
همچنین ایالات متحده آمریکا در راستای اعمال حاکمیت بر فضای مجازی و حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، قانون کوپا را تصویب کرد.
این قانون بر محدود کردن دسترسی افراد زیر سن قانونی به موارد آسیب‌رسان که به وسیله وب جهانی توزیع شده است متمرکز بود. هم محتوای مستهجن و هم محتوای تجاری مورد بررسی و محدودیت قرار می‌گرفت. به عبارت دیگر اگر محتوای مستهجنی بر روی اینترنت منتشر می‌شد تنها پس از تأیید سن یا ورود کد برای مخاطب بزرگسال نمایش داده می‌شد.
روسیه برای تقویت هرچه بیشتر حاکمیت و مدیریت خود در فضای مجازی، اینترنت ملی را تحت قانونی موسوم به «حاکمیت اینترنت روسیه» راه‌اندازی کرده و امکان استقلال کامل فضای مجازی را تحت یک شبکه اینترنت محلی با عنوان «رونت» فراهم کرده است.
حاکمیت ترکیه پس از کودتا در ژوئیه 2016م، قوانین سانسور و فیلترینگ را به شدت در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی اعمال کرده است. با توجه به حجم این محدودیت و همچنین تصویب قوانین سخت برای فعالان فضای مجازی، به نظر می‌رسد که حاکمیت ترکیه در حوزه فضای مجازی، در مقیاس وسیعی بر مردم حکومت می‌کند.
تمام ترافیک اینترنت کشور ترکیه، از طریق زیرساخت TurkTelecom عبور می‌کند که امکان کنترل متمرکز بر محتوای آنلاین و تسهیل اجرای تصمیمات فیلترینگ را به حکومت ترکیه می‌دهد.
نقش پر رنگ شورای عالی
فضای مجازی
اصلی‌ترین نهادی که نقش سیاستگذاری کلان برای فضای مجازی را بر عهده دارد، شورای عالی فضای مجازی است که متأسفانه در طول سال‌های گذشته مورد غفلت جدی واقع شده است.
سجاد امینی، فعال فرهنگی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از نهادهایی که لازم است در زمینه مدیریت فضای مجازی به آن اهمیت داده بشود «شورای عالی فضای مجازی» است.
این شورا به دستور رهبر معظم انقلاب تشکیل شد و عضویت سران هر سه قوه و مسئولان سطح اول کشور نشان از اهمیت آن دارد.»
او می‌افزاید: «این نهاد قرار بود مرکز فرماندهی مدیریت فضای مجازی کشور باشد اما متاسفانه با سوءمدیریت رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم تقریباً تعطیل بود و دولت اهمیت چندانی به این شورا نمی‌داد.»
امینی ابراز امیدواری می‌کند: «با توجه به اینکه دولت جدید با رویکرد توجه به شوراهای عالی شروع به کار کرده، امیدواریم شورای عالی فضای مجازی فعال‌تر شود و از ظرفیت اشخاص حقیقی و حقوقی برای مدیریت صحیح این فضا حداکثر استفاده صورت بگیرد.»